Fréttablaðið - 02.03.2010, Blaðsíða 14

14 2. mars 2010 ÞRIÐJUDAGUR
Umfangsmikil vinna er
nú farin af stað varðandi
sameiningu sveitarfélaga.
Ætlunin er að fara hringinn
í kringum landið og kanna
hvar eðlilegast er að sam-
eina eftir legu og landslagi.
Ráðherra er þó eftir sem
áður tilbúinn í lögþvingaða
sameiningu, en sveitarfélög
hafa verið andsnúin henni.
Kristján Möller, ráðherra sam-
göngu- og sveitarstjórnarmála,
hefur verið ófeiminn við að ræða
um lögþvingaða sameiningu frá
því hann settist í stól ráðherra. Í
dag er lágmarksíbúafjöldi sveitar-
félaga 50. Hafi færri búið í sveitar-
félaginu í þrjú ár samfleytt á ráðu-
neytið samkvæmt lögum að eiga
frumkvæði að því að sameina það
öðru sveitarfélagi. Einnig er hægt
að skipta því upp á milli nágranna-
sveitarfélaga.
Undanþágu gagnvart þessu
ákvæði skal þó gera ef „sérstakar
aðstæður hindra það að mati ráðu-
neytisins að íbúar hins fámenna
sveitarfélags geti myndað félags-
lega heild með íbúum nágranna-
sveitarfélaga,“ líkt og segir í
lögunum.
Rætt hefur verið um að hækka
þetta lágmark og ráðherra hefur
nefnt töluna 1.000 í þeim efnum.
Það yrði umtalsverð breyting og
fundir og landsþing sveitarfé-
laga hafa lýst sig andsnúin slíkri
lögþvingaðri sameiningu.
Kristján segir hins vegar að á
ferðum sínum um landið hafi tvær
athugasemdir aðallega brunnið á
sveitarstjórnarmönnum; af hverju
að takmarka sig við 1.000 og af
hverju ekki sé hægt að láta Alþingi
um málið. Oft og tíðum fylgi kosn-
ingum um sameiningu mikil átök
sem skipti jafnvel fjölskyldum. Því
væri ráð að færa ákvörðunina til
Alþingis.
Ný hugmyndafræði
Nú hefur hins vegar verið ákveðið
að grípa til nýrrar hugmyndafræði
varðandi mögulega sameiningu.
Þannig verði sameiningarkost-
ir í hverjum landshluta fyrir sig
kannaðir í nefnd, sem leggi fram
samræmdar tillögur um stækkun
og eflingu sveitarfélaga á hverju
svæði fyrir sig.
Tillaga nefndarinnar verður
síðan lögð fyrir landsþing Sam-
bands íslenskra sveitarfélaga á
þessu ári og í framhaldi vinnur
ráðherra sameiningaráætlun fram
til ársins 2014.
Með þessari aðferð tekur Alþingi
ákvörðun um sameiningu eftir
ítarlega umfjöllun heimamanna.
Það verður hins vegar á endanum
Alþingis að taka ákvörðunina og
því gæti enn verið um lögþving-
aða sameiningu að ræða.
Segja má að frumkvæðið að
þessari aðferð hafi komið frá sveit-
arfélögum á Austurlandi, en þaðan
komu hugmyndir um að skoða sam-
einingu allra sveitarfélaga í eitt. Í
kjölfarið hófst umræða í stjórnsýsl-
unni og í september undirrituðu
ráðherra og formaður sambands-
ins yfirlýsingu um mótun vinnu
við frekari sameiningu. Síðan hafa
verið haldnir fundir víða um land
og skipaður starfshópur, sem Flosi
Eiríksson stýrir.
Landsþing sambandsins hafa
hingað til lýst sig ósammála þeirri
leið og Halldór Halldórsson for-
maður segist ekki eiga von á að
landsþing muni samþykkja þá
stefnu.
„Ef ráðherra ákveður samt að
leggja fram tillögu um lögþving-
aða sameiningu og ef Alþingi sam-
þykkir það, þá verðum við auðvitað
bara að vinna eftir því. Við teljum
hins vegar að íbúarnir eigi að hafa
síðasta orðið. Þó við teljum okkur
geta haft vit fyrir íbúunum held
ég að það sé nú heppilegri lýðræð-
ishyggja að íbúarnir hafi vit fyrir
okkur.“
Fækkun ekki breyting
Sveitarfélögum hefur fækkað gríð-
arlega mikið á tuttugu árum. Árið
1990 voru þau 204 talsins, en í dag
eru þau 77. Flest urðu sveitarfélög-
in 229 árið 1950, en síðan varð ekki
mikil breyting á fjölda þeirra fram
til 1990.
Halldór segir að þrátt fyrir mikl-
ar sameiningar á síðustu tveimur
áratugum hafi fyrst og fremst tek-
ist að fækka sveitar félögum en ekki
að breyta sveitarstjórnarstiginu.
„Þetta er auðvitað alhæfing, auð-
vitað urðu til öflugri sveitarfélög,
en ef horft er almennt á sveitar-
stjórnarstigið sem heild er þessi
mismunur enn þá. Við höfum höfuð-
borgina með um 115 þúsund íbúa
og Árneshrepp með 50 íbúa. Sömu
lög gilda fyrir bæði sveitarfélögin
og þau eiga að uppfylla sömu skyld-
ur.“ Halldór segir að hans afstaða
til sameiningar mótist fyrst og
fremst af því að hann vilji sjá
sterkara sveitarstjórnarstig. Hann
vilji draga úr miðstýringu.
Halldór segir að sumir líti á
sveitarfélag sem einingu þar
sem öll þjónusta sé veitt á sama
stað. Það telji hann ranga nálg-
un; til að mynda séu margar þjón-
ustueiningar í Reykjavík og hið
sama megi segja um Ísafjarðar-
bæ. „Þess vegna hef ég alltaf sagt
að Vestfirðir geti alveg verið ein
stjórnsýslueining en hins vegar
margar þjónustueiningar.“
Hagkvæmni stærðarinnar
Sveitarfélögin eru mjög mis-
munandi að stærð og íbúafjölda.
Stjórnsýslukostnaður við hvern
íbúa er meiri í þeim fámennari
en þeim fjölmennari. Um umtals-
verðan mun getur verið að ræða,
en íbúar Kópavogs greiða minnst
árlega í stjórnsýsluna, 25.319
krónur. Íbúar í Fljótsdalshreppi,
næstfámennasta sveitarfélag-
inu, greiða hins vegar mest, eða
243.990 krónur.
Við fyrstu sýn virðist því ein-
boðið að sparnaður verði þegar
sveitarfélög sameinast og stjórn-
sýslan einnig. Það er þó ekki allt-
af þannig að menn spari pening og
sameining er ekki endilega leið til
að bæta stöðu sveitarsjóðs. Sagan
sýnir að einhver hagræðing hefur
náðst, en hún hefur oftar en ekki
farið í að bæta þjónustuna. Álög-
ur á íbúana verða ekki minni, en á
móti kemur að þjónustan sem þeir
fá verður betri.
Gunnlaugur Júlíusson, sviðs-
stjóri hag- og upplýsingasviðs
Sambands íslenskra sveitarfé-
laga, segir peningana nýtast öðru-
vísi. Fé sem áður hafi farið í yfir-
stjórnina og stjórnkerfið fari í að
veita meiri þjónustu. Að auki geti
stærð sveitarfélaga kallað á auk-
inn kostnað við ferðalög á milli
funda. Það hafi sýnt sig að sveit-
arstjórnarmenn gefist fyrr upp
eftir stækkun sveitarfélaga en
ella, enda sé ekki um vel borgað
starf að ræða.
„Þetta er önnur hlið á samein-
ingu sveitarfélaga, það verður
töluvert tímafrekara fyrir fólk að
starfa að sveitarstjórnarmálum.
Þetta er yfirleitt unnið á kvöldin
og um helgar. Þetta er ekki hobbí
sem allir gefa í.“
Sameinað á forsendum landslags og legu
FRÉTTASKÝRING: Sveitarfélög 3. hluti
FRÉTTASKÝRING
KOLBEINN
ÓTTARSSON PROPPÉ
kolbeinn@frettabladid.is
Sveitarfélög landsins eru mjög mismunandi að stærð og íbúafjölda. Fjöl-
mennasta sveitarfélagið er Reykjavík, þar bjuggu 118.427 1. desember 2009,
samkvæmt tölum Hagstofunnar. Fæstir bjuggu í Árneshreppi á Ströndum,
en íbúar voru nákvæmlega lágmarksfjöldinn, eða 50.
Seltjarnarnes er landminnsta sveitarfélag, en það er 2 ferkílómetrar.
Næstminnst er Grímsey sem er 5 ferkílómetrar. Stærsta sveitarfélagið er
Fljótsdalshérað, það er 8.884 fermetrar.
MISMUNANDI AÐ STÆRÐ OG FJÖLDA
Þrenns konar fyrirkomulag hefur verið á stjórnsýslu í sameinuðum sveitar-
félögum, að því er kemur fram hjá þeim Grétari Þór Eyþórssyni og Hjalta
Jóhannessyni hjá Rannsóknarstofu Háskólans á Akureyri, í erindi frá 2002.
■ Dreifð stjórnsýsla með miðlægri aðalskrifstofu. Dæmi: Vesturbyggð,
Árborg, Skagafjörður, Snæfellsbær.
■ Algerlega dreifð stjórnsýsla (án aðalskrifstofu). Dæmi: Fjarðabyggð.
■ Samþjöppun stjórnsýslu á einn stað. Dæmi: Dalabyggð, Borgarfjarðarsveit
– sem síðar varð hluti Borgarbyggðar.
ÓLÍK STJÓRNSÝSLA
Flest urðu sveitarfélögin árið 1950, en þá voru
þau 229. Árið 1990 hófst hrina sameininga, en
þá voru sveitarfélögin 204. Minna kortið sýnir
skiptingu frá árinu 1994, en þá hafði þeim
fækkað um fjórtán. Stærra kortið sýnir skipt-
ingu sveitarfélaga í dag, en nú eru sveitarfélög
á landinu 77. Stefnt er að enn frekari fækkun
í öllum landshlutum. Samkvæmt stefnumót-
un ríkis og sveitarfélaga starfar nefnd að því
að skoða sveitarfélög í hverjum landshluta
og hvernig hægt er að sameina sveitarfélög.
Tillögur hennar verða lagðar fyrir landsþing
Sambands íslenskra sveitarfélaga og síðan fyrir
Alþingi.
190 sveitarfélög árið 1994
77 sveitarfélög árið 2010
Mikil fækkun sveitarfélaga
Risasveitarfélög?
Meðal þess sem rætt hefur verið er að Austur-
land verði allt eitt sveitarfélag. Þá hafa heyrst
hugmyndir um eitt sveitarfélag á Vestfjörðum.
UMHVERFISVOTTUÐ
PRENTSMIÐJA
50 ilmandi matseðlar.
Oddi – umhverfisvottuð prentsmiðja. Höfðabakka 7, 110 Reykjavík, sími 515 5000, www.oddi.is