Fréttablaðið - 04.03.2010, Blaðsíða 20

20 4. mars 2010 FIMMTUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Eftir hrun fyrir hálfu öðru ári taldi Alþjóðagjaldeyrissjóð-
urinn (AGS), að Ísland hefði skil-
yrði til að rífa sig upp úr öldu-
dalnum á tveim til þrem árum.
Vegna hrunsins þurftu erlend-
ir kröfuhafar að afskrifa skuld-
ir gömlu bankanna um fjárhæð,
sem nam fimmföldu umfangi
hagkerfisins, auk mikils fjártjóns
Íslendinga sjálfra, sem var talið
nema um tvöföldu umfangi hag-
kerfisins til viðbótar.
Keyptu sér frið
Þetta er einsdæmi í fjármálasögu
heimsins, að bankakerfi lands
leggi svo þungar byrðar – jafn-
virði sjöfaldra þjóðartekna – á
viðskiptamenn sína nær og fjær.
Það bætir ekki úr skák, að bank-
arnir vöfðu stjórnmálaflokkun-
um um fingur sér, dældu í þá
fé og röðuðu flokksmönnum á
garðann, einkum Landsbankinn,
bersýnilega til að kaupa sér frið
frá lögboðnu eftirliti og aðhaldi.
Við skulum nefna hlutina rétt-
um nöfnum, svo sem ætla má, að
rannsóknarnefnd Alþingis muni
einnig gera í skýrslu sinni, þegar
hún verður loksins birt: Flokk-
arnir þágu í reyndinni mútur, og
það gerðu einnig einstakir fram-
bjóðendur á þeirra vegum.
Þessi skoðun AGS eftir hrun,
að endurreisnin tæki tvö til þrjú
ár, með IceSave og öllu saman,
virtist þá vera í vonbjartara lagi.
Ég taldi í ljósi reynslunnar, að
batinn myndi líklega taka lengri
tíma, jafnvel þótt ríkisstjórnin
stæði í stykkinu. Ég lýsti reynslu
Færeyinga af kreppunni þar
fyrir tuttugu árum til viðmið-
unar. Kreppan í Færeyjum var
náskyld kreppunni hér. Undirrót
beggja var rótgróin spilling.
Nú eru horfurnar hér heima
mun þyngri en þær voru strax
eftir hrun. Ríkisstjórnin hefur
brugðizt, enda styðst hún ekki við
starfhæfan meiri hluta á Alþingi.
Endurreisnin hefur vikið fyrir
endalausu þjarki um IceSave.
Ríkisstjórnin stendur hjá eins
og skelfdur áhorfandi, sem fær
ekki rönd við reist. Nýju bank-
arnir njóta að því er virðist lítils
trausts meðal þjóðarinnar, enda
er margt enn á huldu um starf-
semi þeirra, meðal annars um
eignarhald og afskriftir ógold-
inna skulda auðmanna. Nýjasta
dæmið er Finnur Ingólfsson,
fyrrum ráðherra og seðlabanka-
stjóri.
Sporin hræða
Vanræksla ríkisstjórnarinnar er
ekki bundin við ráðleysi í endur-
reisnarstarfinu og efnahagsmál-
um. Ríkisstjórnin þurfti að verða
við áskorunum okkar, sem mælt-
um frá byrjun með erlendri rann-
sókn á tildrögum hrunsins, en
hún færðist undan. Undir stjórn
óháðra erlendra manna hefði
rannsóknin verið hafin yfir sann-
gjarnan vafa um hlutdrægni.
Skömmu fyrir hrun komust
gömul hlerunarmál í hámæli. Ég
er ekki að skipta um umræðuefni.
Dómsmálaráðuneytið fól sýslu-
manninum á Akranesi að rann-
saka málið, en rannsóknin reynd-
ist marklaus. Niðurstaða hennar,
að engin ástæða væri til frek-
ari rannsóknar, var ráðin fyrir
fram, þar eð ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokksins og Samfylking-
arinnar kaus ekki að leysa vitni
undan lögboðinni þagnarskyldu.
Við yfirheyrslurnar sögðu vitnin
því lög standa í vegi fyrir, að þau
greindu frá vitneskju sinni, og
var þá ekki aðhafzt frekar. Í hópi
vitnanna var reyndur lögreglu-
maður, sem gerþekkir hlerunar-
málin marga áratugi aftur í tím-
ann. Þetta dæmi frá 2006-7 segir
í rauninni allt, sem segja þarf um
ástæðuna til þess, að fólkið í land-
inu vantreystir réttarkerfinu.
Réttarvarzla í sjálftökusamfélagi
Dómsmálaráðherra Sjálfstæðis-
flokksins skipaði sýslumanninn
á Akranesi nokkru síðar sérstak-
an saksóknara vegna hrunsins.
Á sérstökum saksóknara og rík-
issaksóknara hvílir nú sú skylda
að leggja fram skotheldar kærur
á hendur þeim tugum manna,
sem virðast hafa gert sig seka
um refsivert athæfi í aðdrag-
anda einkavæðingar bankanna
og síðan hrunsins. Að öðrum
kosti hlýtur traust þjóðarinnar á
dómskerfinu að þverra enn frek-
ar en orðið er. Fari svo, mun þeim
fjölga, sem líta svo á, að Ísland sé
í reyndinni ekki réttarríki, ef vel
tengdir sakamenn virðast hafnir
yfir lög og rétt svo sem algengt
er í spilltum þriðjaheimsríkjum,
til dæmis í Keníu. Þar er engin
hefð fyrir því, að armur laganna
nái til spilltra stjórnmálamanna
og bandamanna þeirra í við-
skiptalífinu. Þeir eru ósnertan-
legir. Verði niðurstaðan hin sama
hér heima, mun liggja við sjálft,
að samfélagið liðist í sundur. En
þá mun erlend réttarvarzla – lög-
regla, ákæruvald og dómstólar
– taka við keflinu. Erlend fórnar-
lömb bankaþrjótanna munu ekki
láta bjóða sér annað. Lögin ná
yfir landamæri.
Réttarríkið í prófi
Rannsókn hrunsins Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Njörður Sigurjónsson skrifar um
styrki til menningarmála
Opinberir menningarstyrkir eru hita-mál og hafa verið lengi. Hins vegar
mætti umræða um menningarstefnu hins
opinbera vera almennt markvissari en
almenningur hefur litla hugmynd út á
hvað hún gengur. Þar er fyrst og fremst
við Alþingi að sakast sem ekki hefur vilj-
að setja fram heildstæða stefnu í menningarmál-
um.
„Listamannalaun“ eru misvísandi heiti á verk-
efnastyrkjum til sjálfstætt starfandi listamanna.
Sótt er um styrki til verkefna og þurfa styrk-
þegar að skila inn skýrslu um efndir. Heimilt
er að fella niður styrki til þeirra sem ekki sinna
þeim verkefnum sem um var sótt. Listamanna-
laun eru því ekki atvinnuleysisbætur. Samkvæmt
nýjum lögum eru þau í heildina 1325 mánaðar-
laun árið 2010, eða 110 árslaun, sem skiptast á
milli 200 listamanna í ólíkum hlutföllum. Sumir
fá laun til eins eða tveggja ára, en flestir aðeins
hluta úr ári, og oftast aðeins hluta af þeim kostn-
aði sem fellur til við verkefnin. Einingin „starfs-
laun“ (266.737 kr. á mánuði) hentar því
ekki alltaf til þess að áætla kostnað við
einstök verkefni, til dæmis hjá sviðslista-
hópum.
Á Alþingi hefur ekki verið áhugi fyrir
því að setja fram opinbera menningar-
stefnu og látið nægja að benda á það sem
gert er, til dæmis með vísan til fjárlaga,
til marks um vilja yfirvalda í menning-
armálum. Þetta hefur hentað ráðherr-
um vel þar sem þeir hafa getað ráðstaf-
að þessum málaflokki að vild. Jafnframt
hafa helstu hagsmunaaðilar, til dæmis félög lista-
manna og starfsmenn þeirra stofnana sem heyra
undir sviðið, haft greiðan aðgang að skrifstofu
ráðherra til að koma sínum óskum á framfæri.
Hængur er þó á þessu fyrirkomulagi því aðrir
en innvígðir hafa ekki aðgang að stefnumótun
málaflokksins og erfitt er að átta sig á heildar-
myndinni. Almenningur hefur þannig ekkert með
stefnu í menningarmálum að gera. Ekkert mat er
lagt á árangur og litlar sem engar rannsóknir eru
gerðar á því hvort mál þokist í rétta átt. Er nema
von að þorri fólks viti ekkert um hvað málið snýst.
Höfundur er lektor í menningarstjórnun
við Háskólann á Bifröst.
Listalaun og menningarstefna
NJÖRÐUR
SIGURJÓNSSON
Starfskraftur óskast
Fjármálaráðuneytið hefur auglýst starf
fjölmiðlafulltrúa laust. Þekking og
reynsla af fjölmiðlastörfum og/eða
almannatengslum er nauðsynleg og
þarf fjölmiðlafulltrúi að geta unnið
náið með fjármálaráðherra og yfir-
stjórn ráðuneytisins. Þetta má heita
nýlunda, því yfirleitt hefur verið hand-
valið í stöður sem þessar. Að hinu
er að gæta að fjöldi blaða-
manna hefur misst vinnuna
á síðustu mánuðum. Margir
þeirra gætu eflaust hugsað
sér að veita fyrrum kolleg-
um upplýsingar. Má því
búast við fjölmörgum
umsóknum.
Beggja vegna borðsins
Samgöngunefnd Alþingis fékk gesti
á fund sinn í gærmorgun til þess að
ræða málefni Íslandspósts. Engum
sögum fer af því hvorum megin fund-
arborðsins Lilja Rafney Magnúsdóttir
sat. Hún er sem kunnugt er þingmað-
ur og fulltrúi VG í samgöngunefnd en
hún var líka endurkjörin í launað starf
stjórnarmanns á aðalfundi Íslands-
pósts í síðustu viku. Kannski sat hún
beggja vegna borðsins.
Gleymdi fulltrúinn
Sigmundur Davíð Gunn-
laugsson, formaður
Framsóknarflokksins,
sagði á þingi á þriðju-
dag, að óformlegar viðræður íslensku
samninganefndarinnar um Icesave
við þá bresku færu fram án samráðs
við stjórnarandstöðuna og væru bara
á vegum fjármálaráðherra. Nú er það
svo að stjórnarandstaðan á fulltrúa í
samninganefndinni sem hún tilnefndi
sjálf – Lárus Blöndal hæstaréttar-
lögmann, auk þess sem hún fékk
því framgengt að Lee Bucheit var
fenginn til að stýra nefndinni. Ef
stjórnarandstaðan fær ekkert
að heyra af þessum óformlegu
viðræðum, er það þá ekki
eitthvað sem Sigmundur
Davíð ætti að ræða við
Lárus? Eða Lee?
bergsteinn@frettabladid.is
HANNAÐ AF FAGFÓLKI - Á VERÐI FYRIR ÞIG
LJÓST HÁR
Sérhönnuð hárvörulína fyrir
Lengir tímann sem liturinn endist í hárinu
V
íðar en á Íslandi er deilt um hvernig eigi að verja tak-
mörkuðum peningum, sem skattgreiðendur leggja til
reksturs ríkisútvarps. Þessa dagana blæs um móður
alls almannaútvarps, BBC á Bretlandi, vegna tillagna
stjórnar fyrirtækisins um róttækar breytingar á starf-
seminni.
Sá munur er reyndar á deilunni um RÚV og BBC að hér á landi
blasir við að skera verður verulega niður í rekstrinum, rétt eins
og öðrum rekstri bæði hjá ríkinu og einkaaðilum. Í Bretlandi er
fremur verið að færa til peninga og breyta áherzlum.
Engu að síður geta stjórnvöld, sem skilgreina hlutverk Ríkis-
útvarpsins, og þeir sem ráða fyrir rekstri þess ýmislegt lært af
breytingunum hjá BBC.
Þar á bæ hafa menn ákveðið að horfast í augu við þá stað-
reynd að mörgu af því sem BBC gerir geta einkareknir fjölmiðlar
sinnt álíka vel eða betur. Þannig hyggst BBC fækka vefsíðum
sínum um helming, draga úr þjónustu á sviði dægurmenningar og
minnka stórlega kaup á amerísku afþreyingarefni fyrir sjónvarp.
Mark Thompson, forstjóri BBC, segir einfaldlega að áhugafólk
um popptónlist og táningamenningu eigi frekar að snúa sér til
Channel 4 og einkarekinna útvarpsstöðva.
BBC hyggst hins vegar sinna „færri verkefnum betur“. Þar
á að efla fréttaumfjöllunina og setja meiri peninga í innlenda
dagskrárgerð, fræðslu-, tónlistar- og menningarefni, barnaefni
og viðburði sem efla samstöðu þjóðarinnar.
Hér á landi hefur það lengi verið vandi Ríkissjónvarpsins að
í viðleitni sinni til að ná í auglýsingapeninga hefur það orðið æ
líkara einkareknu stöðvunum sem það keppir við. Sama má að
mörgu leyti segja um Rás 2; dægurtónlist og -umfjöllun er ágæt-
lega sinnt á vegum einkaframtaksins. Þessi þróun hefur ekki
orðið til að styrkja Ríkisútvarpið. Til lengri tíma litið gerir hún
þvert á móti torveldara að réttlæta tilveru þess og þær háu fjár-
hæðir, sem reksturinn kostar skattgreiðendur.
Nú er tækifærið til að taka rekstur RÚV í gegn með það fyrir
augum að það einbeiti sér að því að sinna almannaþjónustuhlut-
verkinu, fylli í götin sem einkastöðvar á samkeppnismarkaði
skilja eftir. Ekki er víst að það takist að gera RÚV óháð auglýs-
ingapeningum en full ástæða er til að afmarka betur hlutverk
fyrirtækisins á auglýsingamarkaðnum.
Endurskoðun af þessu tagi getur jafnvel stuðlað að aukinni
pólitískri sátt um RÚV. Sumir vilja ekkert ríkisrekið útvarp, aðrir
telja það gegna mikilvægri þjónustu við almenning. Málamiðlun-
in gæti orðið umsvifaminna Ríkisútvarp, sem sinnti engu að síður
betur almannaþjónustunni.
Það væri alvöru Ríkisútvarp, ekki fyrirtæki sem grefur stöðugt
undan eigin tilverurétti.
Hvernig á að forgangsraða í almannaútvarpi?
Alvöru
Ríkisútvarp
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN SKRIFAR