Fréttablaðið - 06.03.2010, Blaðsíða 22

UMRÆÐAN
Árni Stefán Jónsson
skrifar um jafnréttis-
mál
Mánudaginn 8. mars, á baráttudegi kvenna,
ætlar SFR að hrinda af
stað ráðstefnuröð um jafna
stöðu kynjanna. Ráðstefn-
uröðin er haldin í tilefni af 70 ára
afmæli SFR.
Fyrsta ráðstefnan er á Akureyri
mánudaginn 8. mars. Það þótti vel
við hæfi að byrja ráðstefnuröðina
þá, enda dagurinn þekktur sem
alþjóðlegur baráttudagur kvenna
fyrir friði og jafnrétti.
Hugmyndin að þessum sérstaka
baráttudegi kom fram á átakatím-
um í upphafi tuttugustu aldarinn-
ar á Vesturlöndum. Fyrstu árin
voru baráttumálin kosningaréttur
kvenna og samstaða verkakvenna.
Deginum hefur verið haldið á lofti
af verkalýðshreyfingunni í gegn-
um árin og haldið er upp á hann
með ýmsu móti. Það segir ýmis-
legt um stöðu þeirra verkakvenna
sem í upphafi höfðu hugrekki til að
ákveða þennan baráttudag að þær
völdu sunnudag sem fyrsta baráttu-
daginn, en sunnudagur var á þeim
tíma eini frídagur verkakvenna.
Sem betur fer hefur staða verka-
fólks og kvenna almennt breyst
og batnað í gegnum tíðina, þökk sé
öllum þeim sem lagt hafa þar hönd
á plóg.
En betur má ef duga skal. Við
horfum enn upp á ójafna stöðu kynj-
anna á vinnumarkaði, sem sést best
á þeim launamun sem konur hafa
þurft að búa við. Skortur á konum
í æðstu stjórnendastöður er enn
áberandi. Kannanir sýna ójafnvægi
milli framlags kvenna og karla til
heimilis, kynbundið ofbeldi gagn-
vart konum viðgengst enn, þær
eru fremur fórnarlömb mansals og
þannig mætti lengi telja.
Á síðustu misserum hafa ýmsir
haldið því fram að jafnréttismál-
in séu síður á dagskrá vegna þeirra
erfiðleika í efnahagsmálum sem
íslenska þjóðin er að ganga í gegn-
um. Það er skoðun SFR að ef ein-
hverju sinni hafi verið þörf á að
huga sérstaklega að jafnréttismál-
um, þá sé það nú. Í hugum okkar hjá
SFR er jöfn staða kynjanna ein af
forsendum farsældar. Þess vegna
hrindum við nú af stað ráðstefn-
uröð um jafnrétti og fléttum inn
í umræður um umhverfi og lofts-
lagsbreytingar, uppeldi og skóla,
vinnumarkaðinn, hagfræðina, laga-
hliðina, heimilislífið og kynbundið
ofbeldi.
SFR - stéttarfélag hefur lagt
mikla áherslu á jafnréttismál í
starfi sínu. Undanfarin ár höfum
við staðið fyrir launakönn-
unum þar sem launamun-
ur kynjanna er m.a. mæld-
ur. Þessar kannanir sýna
m.a. að það hefur dreg-
ið aðeins úr kynbundn-
um launamun, árið 2009
var hann til dæmis 11,8%
en 17,2% árið áður. Efna-
hagskreppan virðist draga
úr launamun kynjanna og
því má draga þá ályktun
að þau áhrif sem m.a. skerðing á
yfirvinnu eða yfirvinnubanni og
skerðing hæstu launa hafi séu að
stórum hluta orsakavaldur þar. En
slíkar skerðingar koma meira við
karla þar sem stærri hluti launa
þeirra er yfirvinna og þeir eru lík-
legri til að tilheyra þeim tekjuhóp-
um sem orðið hafa fyrir skerðingu
á síðustu mánuðum. Mörgum þykja
það góðar fréttir að það dragi úr
launamun. Við viljum þó vara við
of mikilli bjartsýni. Launamunur-
inn er í fyrsta lagi enn alltof mikill
og ætlunin var aldrei að jafna hann
með lækkun launa karla! Þessar
niðurstöður breyta því miður ekki
því viðhorfi sem enn virðist ríkja í
samfélaginu að karlar eigi að þéna
meira og fá meiri umbun fyrir sitt
starf. Þar þarf meira til.
En jafnréttismál fjalla um fleira
en launajafnrétti. Það er trú okkar
að hlutverk stéttarfélaganna sé ekki
einskorðað við réttindi og hagsmuni
sinna eigin félagsmanna heldur sam-
félagsins alls – heildarhagsmunina.
Fyrir mörgum árum var kynnt til
sögunnar inn í jafnréttisumræðuna
hugtakið samþætting sem mörgum
þótti óljóst og jafnvel ómögulegt í
framkvæmd. Sem betur fer erum
við meir og meir að sjá samþætt-
ingu í verki og tökum jafnréttisvink-
ilinn á sem flesta málaflokka. Eitt
af því sem brennur á okkur nú eru
umhverfis- og loftslagsmálin. Þar á
jafnréttisumræðan einnig heima og
um það fjöllum við m.a. um á fyrstu
ráðstefnunni okkar.
Við þurfum að vera vakandi fyrir
því í dag að orðið jafnrétti verði
ekki innantómt hugtak sem hægt er
að ýta til hliðar, og því hvetjum alla
SFR-félaga sem aðra til að taka þátt
og auka þannig gæði samfélagsins
alls.
Höfundur er formaður SFR-stétt-
arfélags í almannaþjónustu.
Jafnrétti ein af for-
sendum hagsældarUMRÆÐAN
Laufey Tryggvadóttir skrifar
um krabbamein
Árlega greinast hér á landi að meðaltali 716 karlar með
krabbamein. Þessi mein eru af
margvíslegum toga og horfurn-
ar eru mjög ólíkar eftir mein-
um og eftir því á hvaða stigi þau
greinast. Mynd
1 sýnir breyt-
ingar á nýgengi
a l l ra mei na
hjá körlum, en
aldursstaðlað
nýgengi gefur
til kynna hve
margir grein-
ast með krabba-
mein árlega
eftir að leiðrétt
hefur verið fyrir íbúafjölda og
aldursdreifingu. Einnig eru sýnd-
ar breytingar á dánartíðni. Þótt
nýgengið hafi aukist jafnt og þétt
hefur dánartíðnin ekki aukist held-
ur hefur hún lækkað síðustu árin.
Árlega deyja að meðaltali 278 karl-
ar af völdum krabbameina og nú
eru á lífi á Íslandi yfir 4.500 karl-
ar sem hafa einhvern tíma greinst
með krabbamein, þrátt fyrir að
meðalaldur við greiningu sé nokk-
uð hár, eða 67 ár.
Stór hluti karla læknast af
sínum meinum og horfurnar hafa
stöðugt batnað frá því að krabba-
meinsskráning hófst á landinu,
eins og sést á mynd 2. Síðustu árin
er fimm ára lifun miðað við jafn-
aldra orðin yfir 60% og lifunin er
enn betri hjá konum. Þessa mynd
og fleiri upplýsingar er að finna
á heimasíðu Krabbameinsskrár
Íslands (www.krabbameinsskra.
is) og á heimasíðu Krabbameins-
félagsins (www.krabb.is).
Krabbamein í eistum eru sér-
stök að því leyti að þau eru mun
tíðari hjá ungum körlum en þeim
sem eldri eru, og er mikilvægt að
bregðast fljótt við einkennum því
þá er árangur meðferðar mjög
góður. Árlega greinast um tíu karl-
ar með þetta mein á Íslandi.
Blöðruhálskirtilskrabbamein
eru tæpur þriðjungur allra krabba-
meina hjá körlum. Árlega grein-
ast nú um 220 karlar, en nýgeng-
ið hefur sexfaldast síðustu 50 árin.
Dánartíðnin hefur hins vegar
aðeins tvöfaldast á sama tímabili
og horfur sjúklinga hafa því batnað
mikið. Fimm ára lífshorfur þeirra
sem greinast eru í heildina góðar,
eða yfir 80% af því sem búast má
við meðal jafnaldra. Horfurnar
eru bestar hjá þeim sjúklingum
sem greinast með meinið á fyrstu
stigum, þ.e. áður en meinið hefur
náð að dreifa sér, eins og gildir
almennt um krabbamein. Meðal-
aldur við greiningu krabbameins
í blöðruhálskirtli er rúmlega 70 ár
og nú eru á lífi yfir 1.650 karlar
sem hafa greinst með þetta mein.
Þótt nýgengi lungnakrabba-
meina hjá körlum sé talsvert
lægra en nýgengi krabbameina
í blöðruhálskirtli er dánartíðn-
in hærri. Árlega greinast um 77
karlar og 64 deyja af völdum sjúk-
dómsins. Lungnakrabbamein eru
í hópi örfárra krabbameina þar
sem meginorsök er þekkt, en 80-
90% þeirra orsakast af tóbaks-
reykingum. Lungnakrabbamein
eru algengasta dánarorsök af völd-
um krabbameina meðal vestrænna
þjóða. Fram til um 1980 var mikil
og stöðug aukning á nýgengi og
dánartíðni á Íslandi, en þá stöðvað-
ist hún vegna hins merka árangurs
tóbaksvarna og síðustu árin hefur
tíðnin farið lækkandi.
Krabbamein í ristli og enda-
þarmi eru rúm 10% illkynja æxla
á Íslandi. Þau eru meðal tíðustu
krabbameina sem greinast hjá
vestrænum þjóðum og eru algeng
dánarorsök af völdum krabba-
meins. Þau eru heldur algengari
hjá körlum en konum, en á árunum
2004-2008 greindust að meðaltali
75 karlar og 62 konur á ári. Þrátt
fyrir vaxandi nýgengi síðustu ára-
tugina hefur dánartíðni af völdum
sjúkdómsins heldur lækkað. Fyrst
og fremst er það talið stafa af því
að nú orðið greinist sjúkdómurinn
fyrr en áður.
Margt bendir til þess að krabba-
mein hjá körlum séu oft lengra
gengin en hjá konum þegar þau
greinast. Því er mikilvægt að karl-
ar dragi ekki að fara til læknis ef
þeir finna eða sjá einkenni sem
gætu bent til þess að krabbamein
væru í uppsiglingu. Dæmi um
góðan árangur slíkrar árvekni er
lækkandi dánartíðni vegna sortu-
æxla hjá yngra fólki, sem er dug-
legt að láta fylgjast með breyting-
um á fæðingarblettum.
Það má sjá að við erum á réttri
braut því dánartíðni af völdum
krabbameina hefur farið lækkandi
hjá körlum jafnt og hjá konum, og
horfur hafa stöðugt batnað. Þenn-
an góða árangur má eflaust bæði
rekja til þeirra framfara sem
orðið hafa í meðferð sjúklinga, til
betri greiningarmöguleika og til
aukinna forvarna gegn krabba-
meinum á ýmsum sviðum. Má
þar nefna að mjög hefur dregið
úr reykingum, heldur hefur dreg-
ið úr notkun ljósabekkja, fleiri
stunda líkamsrækt, jákvæðar
breytingar hafa orðið á matar-
æði með aukinni neyslu ávaxta og
grænmetis og að svo virðist sem
árvekni hafi aukist gagnvart ein-
kennum eða merkjum um fyrstu
stig krabbameins.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Krabbameinsskrár.
Krabbamein hjá körlum
ÁRNI STEFÁN
JÓNSSON
Mörgum þykja það góðar frétt-
ir að það dragi úr launamun.
Við viljum þó vara við of mik-
illi bjartsýni. Launamunurinn
er í fyrsta lagi enn alltof mikill
og ætlunin var aldrei að jafna
hann með lækkun launa karla!
LAUFEY
TRYGGVADÓTTIR
Krabbamein hjá íslenskum körlum.
Árleg aldurs-
stöðluð tíðni
af 100.000
(miðað við
alheimsstaðal)
árin 1955-2007,
fimm ára hlaup-
andi meðaltöl
350
300
250
200
150
100
50
0
1960 1970 1980 1990 2000
Greiningarár
Nýgengi
Dánartíðni
Breytingar
á fimm ára
hlutfallslegri
lifun íslenskra
karla með
krabbamein
sem greindust
1959-2003
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0 %
1955 - 63 1964 - 73 1974 - 83 1984 -93 1994 - 2003
Holtagörðum 2. hæð • Sími 512 6800 • www.dorma.is • dorma@dorma.is
OPIÐ
Laugardag frá kl. 11-17
Sunnudag frá kl. 13-17
Virka daga frá kl. 10-18www.dorma.is
+ + = 19.900,-
Dúnsæng Dúnkoddi Sængurver
Frábær fermingargjöf
Allur pakkinn
22 6. mars 2010 LAUGARDAGUR