Fréttablaðið - 11.03.2010, Blaðsíða 20

20 11. mars 2010 FIMMTUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Tveir stjórnmálamenn áttu mestan þátt í að ryðja Íslandi
braut inn í nútímann, og fór
þó hvorugur þeirra með fram-
kvæmdarvald. Báðir sátu þeir
lengi á Alþingi, en þingið var samt
ekki helzti vettvangur þeirra,
heldur tímaritin, sem þeir rit-
stýrðu, enda bjuggu þeir báðir í
Kaupmannahöfn. Annar brýndi
Íslendinga til dáða í Nýjum félags-
ritum, það var Jón Sigurðsson.
Hinn beitti fyrir sig Eimreiðinni
í sama skyni og fjallaði þar einn-
ig um bókmenntir, listir, tækni og
vísindi. Það var dr. Valtýr Guð-
mundsson, sem fæddist á þessum
degi fyrir 150 árum og andaðist
1928.
Segja má, að Valtý hafi að ýmsu
leyti orðið betur ágengt en Jóni
forseta, en Jón hafði undirbúið
jarðveginn. Jóni tókst að leggja
grunninn að frjálsum viðskipt-
um við útlönd 1855 með því að
sannfæra hikandi fylgismenn
sína um kosti frjálsra viðskipta,
en hann gat þó ekki hróflað við
þrúgandi viðskiptahömlum innan
lands og vistarbandinu. Árangur-
inn af þrotlausu starfi Jóns birtist
smám saman í upplýstara viðhorfi
lesenda hans og fylgismanna til
ýmissa framfaramála, sem kom-
ust í höfn eftir daga Jóns. Fram-
lag hans fólst í að stappa stálinu í
landsmenn og plægja og sá í jarð-
veginn fyrir framtíðina. Þetta
hlutverk rækti Jón forseti með
glæstum brag.
Upphafsmaður heimastjórnarinnar
Valtýr tók við kyndlinum af Jóni
og náði skjótum árangri. Þegar
Valtýr tók sæti á Alþingi 1894 og
hóf síðan útgáfu Eimreiðarinnar,
hafði sjálfstæðisbaráttan hjakkað
árum saman í hjólförum ófrjós og
innantóms þrefs um stjórnskipu-
leg formsatriði. Valtýr einsetti sér
að finna nýjan flöt á sjálfstæðis-
málinu með því að móta raun-
hæfar kröfur á hendur dönsku
stjórninni í stað þeirra einstreng-
ingslegu ályktana og frumvarpa,
sem Alþingi hafði sent frá sér árin
á undan og danska stjórnin hafði
jafnharðan hafnað. Málamiðlun
Valtýs fólst í að slá af ströngustu
kröfum um stjórnskipuleg forms-
atriði til að rjúfa kyrrstöðuna í
efnahagslífi landsins. Þetta var
kjarni Valtýskunnar, sem meiri
hluti Alþingis gerði að sinni stefnu
1901 eftir sex ára þóf.
Eimreiðin seldist í 1500 eintök-
um á móti 400 eintökum Nýrra
félagsrita á tímum Jóns forseta.
Valtýr fylkti um sig frjálslyndum
menntamönnum innan þings og
utan. Barátta hans hratt af stað
þeirri atburðarás, sem endaði með
heimastjórn 1904. Hannes Haf-
stein átti lítinn hlut að því máli,
þótt hann veldist til ráðherra-
dóms, þegar til átti að taka. Valtý
grunaði, að Magnús Stephensen
landshöfðingi og menn hans hefðu
tekið Hannes fram yfir sig meðal
annars vegna þess, að þeir töldu
Hannes mundu verða þeim auð-
sveipan á ráðherrastóli.
Hannes Hafstein rækti ráð-
herradóminn vel. Þó var það Val-
týr, sem lagði grunninn að báðum
höfuðmálum Hannesar í fyrri
stjórnartíð hans 1904-1909, síma-
málinu og bankamálinu. Síma-
málið snerist um að leggja síma
til landsins frekar en að taka upp
loftskeytasamband við útlönd og
láta símann nema land á Aust-
fjörðum og teygja sig þaðan til
Reykjavíkur frekar en að taka
símann á land í Reykjavík og
láta þá landsbyggðina ef til vill
þurfa að bíða. Valtýr lagði samn-
ingana um símann upp í hendur
Hannesar og einnig bankamálið,
sem snerist um að laða hingað
heim erlent starfsfé til að stofna
Íslandsbanka til að keppa við
Landsbankann, en honum stýrði
Tryggvi Gunnarsson, móðurbróð-
ur Hannesar og náinn samherji
landshöfðingja, og þótti íhalds-
samur og hlutdrægur í lánveiting-
um. Tryggvi, Magnús og Hannes
voru ,,afturhaldslið” í augum
Valtýinga. Hannes skipaði sér í
sveit með andstæðingum Valtýs
á Alþingi, þar á meðal voru kon-
ungkjörnir þingmenn, sem drógu
taum dönsku stjórnarinnar í sjálf-
stæðisdeilunni. Íhaldið, sem Val-
týr barðist gegn, minnir um sumt
á þá, sem mestum skaða hafa
valdið að undanförnu með því
að hjakka í sömu hjólförum eftir
hrun í von um eigin ábata.
Sundrung og siðferði
Valtýr var sískrifandi líkt og Jón
forseti. Hann skrifaði móður sinni
1896: „Þeir sem nú um undanfarin
ár (síðan Jón Sigurðsson dó) hafa
verið foringjar í íslenzkri pólitík
hafa anað áfram í blindni, jafnt
út í fen og foræði sem annað, og
þá er ekki von að vel fari.“ Hann
skrifaði stjúpa sínum 1910 og
1911: „Sundrungin og eigingirni
einstaklinganna er svo mikil, að
þjóðinni er stórhætta af búin. …
Hið andlega siðferði þjóðarinn-
ar er spillt og lamað, þjóðarsálin
sjúk. … Og einmitt þess vegna
blöskrar mér svo barnaskapurinn
í pólitíkinni heima, auk allrar
spillingarinnar, varmennskunnar
og fjárgræðginnar.“
Ævisaga Valtýs eftir Jón Þ. Þór
sagnfræðing er nú aftur komin út,
í kilju, fín bók, mæli með henni.
Í minningu Valtýs
Í DAG | Valtýr Guðmundsson
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Jens Fjalar Skaptason skrifar
um málefni stúdenta
Á undanförnum misserum hefur atvinnuleysi á Íslandi
aukist hröðum skrefum. Alþýðu-
samband Íslands spáir 10,7%
atvinnuleysi á landsvísu.
Í árferði sem þessu hvílir sú
skylda á herðum stjórnvalda
að huga að aðgerðum sem tryggja öryggi þeirra
sem enga vinnu fá. Á síðasta ári öxluðu stjórnvöld
þessa ábyrgð gagnvart námsmönnum m.a. með því
að koma á fót sumarönn við Háskóla Íslands. Mik-
illar ánægju gætti meðal nemenda með þetta og
leiddi það til þess að fjöldi nemenda gat lagt stund
á lánshæft nám hjá LÍN síðastliðið sumar. Ýmsir
vankantar voru þó á þessari frumraun, til dæmis
var námsframboð af skornum skammti og sá fjöldi
nemenda sér því ekki fært að nýta sér sumarönn.
Þrátt fyrir ítrekaðan þrýsting hefur Stúdenta-
ráði hvorki borist afdráttarlaust svar frá háskóla-
yfirvöldum né menntamálaráðuneyti hvort til
standi að halda sumarönn í ár. Sú staðreynd að
það skuli vera vafamál þykir Stúdentaráði undar-
legt. Ekki aðeins hefur atvinnuleysi aukist frá því
í fyrra heldur hafa atvinnuleysisbætur til atvinnu-
lausra námsmanna verið afnumdar með öllu. Í
þessari stöðu verður að gera þá kröfu til stjórn-
valda að sýna a.m.k. viðleitni til þess að bæta úr
vanköntum sumarannar síðasta árs.
Ef stjórnvöld hafna sumarönn við HÍ er ljóst að
álag á félagsþjónustu sveitarfélaganna mun aukast
til muna, en samkvæmt upplýsingum frá félags-
og tryggingamálaráðherra, eiga stúdentar rétt á
félagslegum bótum í sumar ef þeir eru stunda ekki
nám. Að mati Stúdentaráðs getur það vart talist
þjóðhagslega hagkvæmt að velta kostnaðinum með
slíkum hætti frá ríki til sveitarfélaga. Þegar valið
stendur á milli óafturkræfra félagslegra bóta eða
námslána sem verða að fullu endurgreidd, með
vöxtum, telur Stúdentaráð svarið augljóst.
Á erfiðum tímum og í harðnandi samkeppnis-
umhverfi íslenskra háskóla telur Stúdentaráð það
óskoraða skyldu ríkisins gagnvart nemendum hins
ríkisrekna Háskóla Íslands að svara neyðarkalli
þeirra, koma til móts við þá á tímum atvinnuleysis
og veita þeim kost á sumarönn í ár.
Höfundur er formaður Stúdentaráðs Háskóla Íslands.
Stúdentar í óvissu
JENS FJALAR
SKAPTASON
Á
tök verða styrkist krónan ekki um fjórðung til fimmt-
ung. Þetta voru skilaboð Alþýðusambandsins þegar
nýverið var kynnt fremur dökk hagspá. Gylfi Arn-
björnsson, forseti ASÍ, sagði að stjórnvöld og Seðlabanki
þyrftu að skilja að án slíkrar styrkingar yrðu horfur á
atvinnumarkaði ekki bjartar.
Seðlabankinn hefur spáð veikri krónu í höftum um næstu fram-
tíð og því virðist fremur stefna í átök. Meðan óvissa er enn um
afdrif Icesave-samninga stjórnvalda við Breta og Hollendinga
stendur efnahagsáætlun stjórnvalda og AGS í stað og gjaldeyris-
höftum verður viðhaldið. Kostnaðinn bera almenningur og fyrir-
tæki landsins. Og þótt menn kunni að fagna veikri stöðu krónunnar
í sjávarútvegi og öðrum útflutningsiðnaði þá bera aðrir skarðan
hlut frá borði.
Samdóma álit flestra virðist þó að krónan sé of veik og langt
frá jafnvægisgildi. Skiptar skoðanir um kjörstöðu krónunnar sýna
hins vegar í hnotskurn mikilvægi þess að vita hvert er stefnt, en
áköll um endurskoðun peningastefnunnar hafa enn sem komið er
lítinn ávöxt borið. Vert er að rifja upp að margir hafa orðið til þess
að benda á krónuna sem orsakavald efnahagssveiflna í hagkerfinu
fremur en tæki til að bregðast við þeim. Má þar nefna rannsókn
Þórarins G. Péturssonar, nú aðalhagfræðings Seðlabankans, og
breska hagfræðingsins Francis Breedon í árslok 2004.
Á þessu var einnig haft orð í niðurstöðum nefndar forsætisráð-
herra um alþjóðlega fjármálastarfsemi á Íslandi í október 2006.
Þar var „efnahagslegur óstöðugleiki vegna sveiflna í gengi íslensku
krónunnar“ nefndur sem ein þeirra ógna sem grófu undan mögu-
leikum þess að koma hér upp alþjóðlegri fjármálamiðstöð.
Kannski er skýrslan um Ísland sem alþjóðlega fjármálamiðstöð
samt ekki gott dæmi, svona í ljósi þess hvernig fyrir íslenskum
fjármálafyrirtækjum er komið. Hefðu þau átt að eiga von um að
halda lífi í lausafjárkreppunni sem lagðist á alþjóðlega fjármála-
markaði þá hefði sú leiðarlýsing líkast til þurft að hafa verið komin
fram fyrir löngu og búið að fara eftir þeim tilmælum sem í henni
voru. Og er þá ekki litið til þess vanda sem í því var falinn að
hverfa frá faglegu einkavæðingarferli og handvelja eigendur að
Búnaðarbankanum og Landsbankanum.
Hafi reynslan eitthvað kennt okkur ætti það að vera að það borg-
ar sig að vanda til áætlanagerðar og reyna svo að halda kúrsinum.
Núna virðist sem velkst sé um í stormi án þess að stefnan sé skýr.
Framtíðarskipan peningamála er þó lykilatriði í endurreisn efna-
hagslífsins.
Katrín Júlíusdóttir iðnaðarráðherra hafði á nýafstöðnu Iðn-
þingi orð á mikilvægi góðra áætlana. Hún benti með réttu á að í
nýrri skýrslu framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins vegna
aðildarumsóknar Íslands væri að finna ábendingar um úrbætur
sem vinna ætti að, hvort sem til aðildar kæmi eður ei. „Skortur
á heildarstefnu hefur oft komið okkur í koll og er vafalítið helsti
Akkilesarhæll okkar þjóðfélags. Hugsanlega hefði okkur gengið
betur að hemja útrás íslenskra fjármálafyrirtækja, sem endaði
með ósköpum, ef við hefðum fylgt skýrari stefnu með geirnegldum
heildarmarkmiðum,“ sagði hún.
Hvers virði eru góðar áætlanir?
Óvissuferð
ÓLI KRISTJÁN ÁRMANNSSON SKRIFAR
Aðalfundur Geðverndarfélags Íslands
Aðalfundur Geðverndarfélags Íslands verður haldinn laugardaginn 20. mars
næstkomandi, að Hátúni 10, jarðhæð og hefst kl. 14.
Að loknum aðalfundarstörfum skv. lögum félagsins mun Páll Ma híasson,
geðlæknir, fl ytja erindið „Stefnumótun í geðheilbrigðisþjónustu“ .
Kaffi vei ngar.
Félagar eru hva r l að mæta.
Stjórn Geðverndarfélags Íslands
Samræði við safneign
Á dögunum barst tilkynning frá
Nýlistasafninu um nýja sýningu á
verkum úr eign safnsins, sem valin
hafa verið af stjórnarmönnum þess.
Sýningin ber hið eðla heiti: Samræði
við sameign. Í fyrstu var talið að
um bagalega misritun væri að
ræða, en engin leiðrétting
hefur borist og verður því að
gera ráð fyrir að titillinn sé
réttur. Ekki fylgdi sögunni
hvaða verk fá atlotanna
notið, en hitt er ljóst að
hér er á ferð sköruleg
atrenna gegn bábiljunni
um að myndlist sé tómt
rúnk.
Á einn inni
Athygli hefur verið vakin á því
að Steingrímur Sævarr Ólafsson,
fréttastjóri á Pressunni, talar inn á
myndband sem Samtök iðnaðarins
létu gera fyrir Iðnþing á dögun-
um. Í samtali við vef DV í
gær kvaðst Steingrímur
ekki líta á þetta sem
hagsmunaárekstur,
hann hafi bara
verið að gera
Samtökum
iðnaðarins
greiða.
Eins og
fréttamenn
gera.
Bara sýnt á Netinu
Steingrímur segist enn fremur hafa
fengið samþykki yfirmanna sinna
á Pressunni. Sá vefur myndi því
væntanlega ekki telja það til tíðinda
ef Óðinn Jónsson, fréttastjóri RÚV,
læsi inn á áróðursmyndbönd frá
LÍÚ eða Náttúruverndarsamtökum
Íslands? Þá bætir Steingrímur við að
myndbandið hafi ekki verið ætlað
til sýninga og flutnings í sjónvarpi og
útvarpi. Það er rétt. Myndbandið
var sýnt á Netinu – því þrönga
og afmarkaða skoti upplýsinga-
miðlunar. Sem vill svo til að er
starfsvettvangur Steingríms
Sævars.
bergsteinn@frettabladid.is