Fréttablaðið - 16.03.2010, Blaðsíða 14

14 16. mars 2010 ÞRIÐJUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Margt er verra en að læra af reynslunni, því að mann-
eskjan gerir sömu mistök aftur og
aftur, öld eftir öld, hvar í heim-
inum sem er. Mér er minnisstætt
þegar ég hitti gamlan kunningja
á förnum vegi rétt fyrir kredit-
kortavæðingu, virtan mann og
veraldarvanan. Hann kvaðst hafa
verið í bankanum þeirra erinda að
sækja um gjaldeyri fyrir móður
sína sem var stödd erlendis. Þegar
hann var búinn að fylla út nauð-
synlega pappíra þar spurði banka-
maðurinn hvort hann ætlaði að
bíða eða koma seinna. Maðurinn
trúði naumast eigin eyrum: „Ertu
að segja að ég geti fengið gjaldeyr-
inn í dag? Núna?“ spurði hann for-
viða, og svo reyndist vera. Meðan
hann beið rann upp fyrir honum
að hann hafði smám saman lagað
sig svo að ríkjandi skömmtun og
forræðisstefnu að hann var farinn
að líta á hana eins og hvert annað
náttúrulögmál. Upplifði afgreiðslu
gjaldeyris samdægurs nánast sem
kraftaverk.
Margt bendir til þess að sitjandi
ríkisstjórn telji hagsmunum okkar
og velferð best borgið með því að
haft sé vit fyrir okkur. Í krafti
þess hvað ástandið sé alvarlegt
þurfi almenningur að skilja að það
sé honum fyrir bestu. Geðþótta-
ákvarðanir sérvitringa í ráðherra-
stólum eiga að ráða veðri og vind-
um í atvinnulífi og uppbyggingu.
Jafnvel í slíkum málum tjá þeir sig
í fyrstu persónu. Ekki er rætt um
að ríkistjórnin hafi samþykkt eða
ákveðið þetta eða hitt heldur: „Ég
hef ákveðið! Mín skoðun í þessu
máli er ekkert leyndarmál!“ og
svo framvegis. Lýðræðistalið er til
hátíðarbrigða, ekki heimabrúks.
Ekki þarf mikið hugmyndaflug
til að sjá fyrir sér hvert stefnir ef
fram fer sem horfir, burtséð frá
Icesave og Evrópusambandinu.
Þó að þetta tvennt sé möndullinn
í umræðu og upphrópunum og sé
að sliga samfélagið, verðum við að
standa upprétt og vera vakandi.
Réttlætiskennd almennings
Þegar viðreisnarstjórnin tók við á
sínum tíma voru tollar á svoköll-
uðum lúxusvörum, eins og nælon-
sokkum og úrum, tvö til þrjú
hundruð prósent. Í hagskýrslum
var ekki hægt að sjá að íslenska
þjóðin notaði þennan varning, en
þó var enginn skortur á honum
í landinu. Til að innflutningur-
inn kæmist í löglegt og eðlilegt
horf var flutt frumvarp um lækk-
un þessara tolla í 60-70 prósent.
Smyglið hætti, notendur fengu
vörurnar á lægra verði og ríkis-
sjóður hagnaðist um tugi millj-
óna við að lækka tollana. Um þetta
sagði þáverandi fjármálaráðherra,
að skattalög yrðu að samræmast
réttlætiskennd manna.
Ég held að það sé hárrétt. Ég
veit ekki hvað stendur um þetta í
hagfræðiritum, en reynslan sýnir
að mannlegt eðli hefur gjarnan
ákveðin þolmörk á þessu sviði.
Fari álögur langt fram úr því
sem samrýmist réttlætiskennd-
inni, leita menn leiða til að komast
undan þeim, og það mun gerast
hér á landi eins og annars staðar.
Þegar svo er komið líta menn ekki
svo á að þeir séu að svíkja undan
skatti eða víkjast undan samfé-
lagsábyrgð. Þeir telja að verið
sé að níðast á þeim og þeir ætla
ekki að láta það yfir sig ganga. Þá
herða yfirvöld kannski eftirlitið og
gera viðurlög óbærilegri, en það
verður ekki til að glæða réttlætis-
kennd almennings á þessu sviði.
Hvort sem okkur líkar betur eða
verr þá er þetta oftast á þennan
veg. Umvandanir pólitískra trú-
boða breyta engu þar um.
Þegar Friðrik Sophusson var
kjörinn á þing í fyrsta sinn, var
hann spurður í blaðaviðtali hvaða
erindi hann teldi sig hafa á þessa
samkomu. „Ég er fulltrúi þeirra
sem vilja fá að vera í friði,“ sagði
hann. Hann orðaði þannig stefnu
samflokksmanna sinna á annan
veg en stendur í stefnuplöggum,
en það skilst. Sá sem skilar sínu
til samfélagsins og stendur sína
plikt á ekki að þurfa að eiga allt
undir hinu opinbera. Hið opinbera
á ekki að vera í foreldrahlutverki
heldur þjónustuhlutverki. Sjálfri
finnst mér undarlegt að tala eins
og skortur á regluverki, hömlu-
leysi og dómgreindarbrestur nokk-
urra manna og ásælni þeirra í fé
og frægð hafi gengisfellt frels-
ið. Ekki síst frelsi einstaklingsins
til athafna. Frelsi án ábyrgðar er
ekki frelsi. Frelsið er of dýrmætt
og dásamlegt til að nota það í póli-
tísku skítkasti, og jafn fáránlegt
að slengja fram slíkum ásökunum
og að taka þær til sín.
Í
vikunni er þess minnst að Sinfóníuhljómsveit Íslands hefur
starfað í sex áratugi. Vonir brugðust um að hljómsveitin fagn-
aði afmæli sínu í nýju tónlistarhúsi. Því verða afmælistónleik-
ar hljómsveitarinnar á fimmtudag í dauðum sal Háskólabíós,
sal sem hefur reynst hljómsveitinni erfiður allar götur frá
því húsið var reist fyrir fjármuni Sáttmálasjóðs 1961. Fyrir þann
tíma var hljómsveitinni gert að leika í Austurbæjarbíói og Þjóð-
leikhúsinu. Gestir og áhangendur Sinfóníunnar hafa mátt gera sér
að góðu að heyra samhljóm hennar í tónleikasölum af öllu tagi til
þessa, nema þeir hafi átt því láni að fagna að heyra hana í öllu
sínu veldi í bestu tónleikahúsum annarra landa þar sem hún hefur
spilað, þar sem hún hefur náð þeim hæðum sem henni eru færar,
og uppskorið það lof sem hún á skilið á góðum degi.
Þeir sem njóta sinfónískrar tónlistar að staðaldri vita að efnis-
skrár stórra hljómsveita geta hljómað misvel. Hin klassíska mennt
tónlistar á Íslandi á ekki að baki nema rétta öld. Við upphaf þess
tíma áttu tónlistarmenn einungis völ á störfum á öldurhúsum.
Salon-tónlist var í besta falli lifibrauð þeirra sem gengið höfðu
hinn stranga veg þjálfunar frá blautu barnsbeini þar til ráðist var
í að gera sinfóníska sveit úr Hljómsveit Reykjavíkur. Lengi vel
var sveitin mönnuð af íslenskum tónlistarmönnum í hlutastarfi og
erlendum farandleikurum sem sumir hverjir festu hér rætur. Af
samstilltu átaki áhugamanna um tónlistarmenntun og stórri sveit
tónlistarmanna hófst sú bylgja sem hefur fleytt okkur hingað: um
allt íslenskt samfélag er sístarfandi menntuð og metnaðarfull sveit
tónlistarmanna. Æ fleiri búa við langvinna menntun í hljóðfæra-
leik, kórastarf er í blóma og virk þekking á tónlist og tónlæsi færist
í vöxt enn um sinn. Kórónan á því iðandi sköpunarverki er Sinfón-
ían – besta bandið í bænum – eins og elstu menn af poppkynslóðinni
kalla hljómsveitina þegar úrdrátturinn verður mönnum tiltækur
af virðingu og kosið er að halda sig frá hástemmdu lofi. Því meðal
tónlistariðkenda nýtur Sinfónían óskoraðrar virðingar.
En þjóðin – hlustar hún á Sinfóníuna? Víst hlustar hún áköf
á sinfóníska tónlist, oftast án þess að gera sér grein fyrir því, í
kvikmyndum og í sjónvarpi, hljóðvarpi og af diskum og plötum.
Sinfónísk tónlist umlykur okkur í hinum alltumlykjandi tónheimi
sem íbúar Vesturlanda hrærast í. Líka við.
Tónleikaflóran á Íslandi er afar fjölskrúðug, sinfónískir tónleik-
ar eru aðeins brot af henni. Á tónleika Sinfóníunnar koma aftur
á móti aðeins nokkur hundruð gestir að staðaldri. Forstöðumenn
hljómsveitarinnar gera sér vonir um að úr aðsókn rætist þegar
Harpan verður komin í fulla nýtingu vor og haust 2011. Gestafjöldi
muni þá taka kipp. Þar ræður ekki síst fullvissan um að hið nýja
hús skili frábærum hljómburði. Víst er að vistaskiptin, flutning-
urinn frá vikurmelunum milli Hólavalla og Grímsstaðaholts niður
að rótum Arnarhóls, verða hamskipti fyrir hljómsveitina, einstakt
sóknarfæri. Kærkomin og langþráð tímamót í mörgum skilningi.
Þó við stöldrum nú við afmæli, þá er ekki hreinni ósk tifandi í
hugum okkar en að Sinfóníuhljómsveit Íslands haldi áfram að
dafna og þroskast og hver fundur hennar við íslenska áheyrendur
verði hátíð héðan í frá sem hingað til.
Í tilefni af sextugsafmæli Sinfóníunnar:
Leggðu á djúpið
PÁLL BALDVIN BALDVINSSON SKRIFAR
Frelsi eða fjötrar
JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR
Í DAG | Hið opinbera
SMS-lán og fjárhagsleg heilsa
UMRÆÐAN
Ragnheiður Sverrisdóttir skrif-
ar um falskar lausnir
Það heyrist víða að ekkert hafi breyst eftir Hrun og að ekk-
ert nýtt Ísland hafi eða sé að fæð-
ast. En margir halda í vonina um
betra siðferði og að fólk hætti að
framkvæma hluti sem eru siðlaus-
ir jafnvel þó þeir séu löglegir. En
hvað erum við sem samfélag að gera? Hér er aðeins
eitt mál á dagskrá, SMS-lánin. Þau stuðla ekki að
góðri „fjárhagslegri heilsu“. Þessi lán eru ávísun á
fjárhagsleg vandamál einmitt vegna þess hve auð-
velt er að nálgast þau – bara eitt sms skeyti.
Á heimasíðum tveggja fyrirtækja sem veita
SMS-lán eru ágætar upplýsingar um hvað þau
fela í sér. Allur kostnaður við lánin koma skýrt
fram og það blasir við að hér er um himinháan
kostnað að ræða. Lítil upphæð sem ekki er staðið
í skilum með verður fljótt að hárri fjárhæð. Lán
þarf að endurgreiða innan 15 daga. Sem dæmi má
nefna að sé 10.000 króna lán ekki greitt innan 15
daga með 2.500 króna kostnaði, hækkar hún á 16.
degi í 13.450 og tíu dögum síðar getur hún verið
orðin 24.450 – þetta gerist á innan við mánuði frá
því að lánið er veitt.
Fyrirtækið Hraðpeningar nefnir dæmi um
„skynsamlega“ notkun lána: „Að nota þjónustuna
þegar kortinu er synjað í matvörubúðinni.“ Til að
geta gert það verður maður að vera orðinn viður-
kenndur viðskiptavinur fyrirtækisins! Fullyrt er
að það að geta tekið svona lán „aukin þægindi“.
Samkvæmt heimasíðu Kredia ehf. eru algengar
spurningar: „Ef ég greiði lánið mitt í dag, hvenær
get ég tekið næsta lán? Ef lán er greitt fyrir kl.
21.00 er unnt að sækja um annað lán um hádegis-
bil daginn eftir.“ Ég spyr: En hvað svo?
Á Norðurlöndum hefur verið hægt að taka
SMS-lán um nokkurn tíma og þau hafa valdið
miklum vanda og stuðlað að „skuldafangelsi“ ein-
staklinga vegna lána sem upphaflega voru smá-
aurar. Aðstæður í samfélaginu í dag gera þessi
lán enn hættulegri.
Ný fyrirtæki stuðla að auknum atvinnutæki-
færum og það má segja að slíkt eigi við um þau
fyrirtæki sem bjóða SMS-lán. En er okkur sama í
hverju ný störf felast?
Erum við föst í að gera það sem er löglegt en
siðlaust?
Ég skora á Alþingi að samþykkja lög sem
hindra slíka starfsemi. Ég er ekki að biðja um
alræðisríki hér á landi heldur um ábyrga sið-
ferðilega hegðun og skynsemi. Félagsmálaráð-
herra hefur tjáð sig um þessi lán í sama anda og
greinarhöfundur.
Með því að skrifa þessa grein vil ég halda mál-
inu vakandi og benda á hversu ósiðlegt er að
bjóða fólki upp á falskar lausnir.
Höfundur er djákni og verkefnisstjóri
á Biskupsstofu.
RAGNHEIÐUR
SVERRISDÓTTIR
Tilboð í mars á xerox
FjölnotapapPír
Eitt búnt (500 blöð) - Verð áður kr. 796
Verð nú kr. 696,-
Einn kassi (2500 blöð) - Verð áður kr. 3980
Verð nú kr. 2995,-
104 Reykjavík
Sjáðu
verðin
Spara
sparaKr. 599 búntið í kassanum.
Stólaskipti
Sigurjón Þórðarson vill verða formað-
ur Frjálslynda flokksins. Í samtali við
Feyki segir hann vel koma til greina,
komist flokkurinn í ríkisstjórn þegar
fram líða stundir, að Guðjón Arnar
Kristjánsson, fráfarandi formaður,
verði sjávarútvegsráðherra. Guðjón
vinnur nú í sjávarútvegsráðu-
neytinu. Er í sérverkefnum,
eins og það er kallað. Verði
hann sjávarútvegsráðherra
færi vel á að hann réði
núverandi ráðherra,
Jón Bjarnason, til slíkra
sérverkefna. Þeir hefðu
þá stólaskipti.
Einstakt
Annars er athyglisvert, og raunar
alveg magnað, að Sigurjón skuli, um
leið og hann tilkynnir um framboð
sitt til formennsku í flokki sem
fékk 2,2 prósent atkvæða í síðustu
kosningum, manna embætti sjávar-
útvegsráðherra. Hann mætti raunar
ganga alla leið og leggja fram
fullbúinn ráðherralista frjáls-
lyndra, helst fyrir helgina.
Fall
Það er ekki
alltaf gott
að átta
sig á við
hvað einstakir starfsmenn banka
vinna í raun og veru. Mbl.is sagði í
gær frá því að William Fall, fyrrver-
andi forstjóri Straums-Burðaráss,
hefði verið ráðinn í vinnu hjá breska
bankanum Royal Bank of Scotland.
Verður hann yfirmaður fjármála-
stofnana bankans. „Mun Fall bera
ábyrgð á tengslum bankans og
viðskiptavina fjármálastofnananna,“
sagði mbl.is. Liggur í orðanna hljóð-
an að þetta sé mikilvægt starf. Og
sjálfsagt er Fall hárréttur maður
til að gegna því enda með
talsverða reynslu eftir fall
Straums.
bjorn@frettabladid.is