Fréttablaðið - 18.03.2010, Blaðsíða 22

22 18. mars 2010 FIMMTUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Ég lýsti því á þessum stað fyrir tæpu ári, þá var liðið
hálft ári frá hruni, að Íslending-
ar hefðu á liðnum árum leyft sér
ýmsan munað. Ég tók landbúnað-
inn sem dæmi. Í bráðum sjötíu ár
hafa margir gagnrýnt búverndar-
stefnuna og talið hana leggja
of þungar byrðar á neytendur
og skattgreiðendur. Stjórnvöld
hafa þó alla tíð daufheyrzt við
gagnrýninni á tveim forsendum.
Önnur forsendan hvíldi á kaldri
pólitískri staðreynd: bændur
höfðu meiri þingstyrk en neyt-
endur, þótt neytendur séu marg-
falt fleiri en bændur. Hagur
neytenda er dreifður öndvert
þjöppuðum hag bænda. Ójafnt
vægi atkvæða eftir búsetu reið
baggamuninn. Hin forsendan
var hagræn og kom síðar til sög-
unnar: mörgum sýndist, að eitt
ríkasta land heims hlyti að geta
leyft sér dýra búvernd innan
um alla jeppana og annan lúxus.
Hvað munaði um einn blóðmörs-
kepp í sláturtíðinni?
Kýrnar halda hópinn
Nú er síðari forsendan brost-
in í bili. Jeppunum hefur fækk-
að, meira um það að neðan.
Búverndin hefur verið heilög
kýr. Jafnvel Alþýðusamband-
ið hefur ekki enn fengizt til
að beita sér gegn búverndar-
stefnunni, ekki einu sinni eftir
hrun, þótt hún komi verst niður
á þeim, sem lægst hafa launin.
Alþingi hefur sótt um aðild
Íslands að ESB. Tilskilin áskrift
að landbúnaðarstefnu ESB mun
kosta neytendur og skattgreið-
endur um helmingi minna fé en
núgildandi skipan, og leggur
landbúnaðarstefna ESB þó þung-
ar byrðar á almenning í álfunni
og einnig á bændur utan álfunn-
ar. Aukin skuldabyrði almenn-
ings og minni kaupmáttur eftir
hrun kallar á fordómalausa
endurskoðun fyrri lifnaðarhátta
og hugmynda.
Heilögu kýrnar eru margar og
halda hópinn. Ein þeirra er skipu-
lag Reykjavíkur og nágrennis.
Dreifbýlishugsjónin að baki borg-
arskipulaginu hefur reynzt Reyk-
víkingum og landsmönnum öllum
dýr á heildina litið, en henni
hefur verið haldið til streitu á
sömu forsendum og búverndar-
stefnunni. Pólitíska forsendan
er, að landsbyggðarþingmönnum
þykir heppilegt að hafa Reykja-
víkurflugvöll í hjarta borgar-
landsins hvað sem það kostar, og
þeir hafa þingstyrk til að standa
vörð um þá skipan. Hagræna for-
sendan – hvað er einn flugvöll-
ur milli vina? – er á hinn bóginn
brostin eins og í landbúnaðar-
dæminu.
Dreifð borg
Reykjavík er miklu dreifbýlli
en hún þyrfti að vera. Í evrópsk-
um borgum búa að jafnaði 7.500
manns á hverjum ferkílómetra
byggðs lands, en rösklega 2.500
manns á hverjum ferkílómetra
í Reykjavík (og 1.500 á hverjum
ferkílómetra á höfuðborgarsvæð-
inu). Þessi munur stafar einkum
af því, að borgin hefur með tím-
anum breiðzt út yfir stórt svæði.
Hjarta borgarlandsins var frátek-
ið fyrir herflugvöllinn, sem Bret-
ar reistu í stríðinu og samgöngu-
yfirvöld gerðu að borgaralegum
flugvelli 1946 gegn hagsmunum
og andmælum Reykvíkinga.
Dreifbýlisstefnan leggur þungar
byrðar á borgarbúa. Hví skyldum
við halda áfram að bera þær eins
og ekkert hafi í skorizt?
Markaðsvirði landsins, sem
borgin og ríkið eiga undir flug-
vellinum, fer eftir því, hversu
mörgum heimilum og fyrirtækj-
um er ætlað húsrými á svæðinu.
Með svipaðri nýtingu og í gamla
miðbænum er virði landsins nú
talið vera rösklega 100 milljarðar
króna. Sparnaðurinn, sem fylgja
myndi minni bílaeign í þéttbýlli
borg, vegur þó til langs tíma litið
þyngra en markaðsvirði Vatns-
mýrarlandsins.
Skoðum tölurnar. Fjöldi
skráðra fólksbíla á hverja þús-
und íbúa í árslok 2008 var 660 á
Íslandi á móti 350 og 460 í Dan-
mörku og Svíþjóð. Bílaeign á
þúsund íbúa er minni í Kaup-
mannahöfn og Stokkhólmi en hún
er á landsvísu í Danmörku og
Svíþjóð, þar eð þéttbýlið í borg-
unum dregur úr þörfinni fyrir
bíla eins og Gísli Marteinn Bald-
ursson borgarfulltrúi hefur bent
á. Hér heima er þessu öfugt farið.
Bílaeign á þúsund íbúa er meiri
í Reykjavík en á Íslandi öllu, þar
eð borgin er svo dreifð. Væri bíla-
flotinn dreginn saman til jafns
við Danmörku og Svíþjóð, myndi
fólksbílum fækka um 200 til 300
á hverja þúsund íbúa eða um allt
að 95 þúsund bíla. Hver fólks-
bíll kostar að jafnaði eina millj-
ón króna á ári í rekstri, og er þá
kaupverð bílsins ekki talið með
og ekki heldur tafirnar og annar
kraðakskostnaður, sem of marg-
ir bílar leggja á umhverfið. Það
munar um minna en 95 milljarða
króna á ári. Þessi fjárhæð dygði
ein sér fyrir obbanum af vaxta-
greiðslum ríkisins af innlendum
og erlendum skuldum mörg
næstu ár, með IceSave og öllu
saman.
Skjögrandi á háum hælum
Heilagar kýr
UMRÆÐAN
Árni Einarsson skrifar um forvarnir
Talsverð umræða hefur orðið um þá ákvörðun Tækniskólans að láta sér-
þjálfaða fíkniefnaleitarhunda fara um hús-
næði skólans. Þessi aðgerð Tækniskólans
er síður en svo einsdæmi. Margir fram-
haldsskólar hafa á undanförnum árum
kallað reglulega til fíkniefnaleitarhunda
og látið þá fara um skólahúsnæði og/eða
vistarverur nemenda.
Framhaldsskólum ber samkvæmt lögum að
hvetja nemendur til heilbrigðs lífernis og heilsu-
ræktar. Sérhver framhaldsskóli skal setja sér
stefnu um forvarnir og gera grein fyrir henni. Það
gera skólarnir með ýmsum hætti, s.s. á fundum
með foreldrum og á heimasíðum sínum. Margir
skólanna eru með heimsóknir fíkniefnaleitarhunda
á forvarnadagskrá sinni og þær ættu því ekki að
koma starfsfólki, foreldrum og nemendum í opna
skjöldu. Að sjálfsögðu er tímasetning slíkra heim-
sókna ekki auglýst fyrirfram. Þá væri aðgerðin
til lítils. Ekki verður annað séð en að foreldrar og
nemendur séu almennt sáttir við heimsóknir fíkni-
efnaleitarhundanna og skilji tilganginn með þeim.
Seljendur og dreifendur fíkniefna eru
ágengir og ekki vandir að meðulum. Ungt
fólk er helsti markhópur þeirra. Það er því
eðlilegt og mikilvægt að framhaldsskól-
arnir geri það sem í þeirra valdi stendur
til þess að sporna við neyslu og sölu fíkni-
efna innan veggja þeirra. Með heimsókn-
um fíkniefnaleitarhunda senda skólarn-
ir skýr skilaboð um að fíkniefni eigi ekki
heima innan veggja þeirra. Með því eru
skólarnir að rækja það hlutverk sitt að
vernda nemendur sína og standa vörð um
hag þeirra og velferð.
Ég hef um árabil verið í samstarfi við forvarna-
fulltrúa framhaldsskólanna og það er ljóst að skól-
arnir leggja sig almennt fram um að gera vel í
forvarnastarfi sínu. Það má áreiðanlega endalaust
deila um bæði stefnu og framkvæmd framhalds-
skólanna í forvörnum, þar á meðal heimsóknir
fíkniefnaleitarhunda. Skólarnir þurfa vissulega
aðhald og leikreglur í því starfi, en líka hvatningu,
stuðning og skilning á því sem þeir eru að gera.
Það er stjórnvalda, foreldra og fjölmiðla að veita
þann stuðning.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Fræðslu og forvarna.
Fíkniefnahundar í skólum
ÁRNI EINARSSON
Í DAG |
ÞORVALDUR GYLFASON
NÝJAR VÖRUR
Útsalan heldur áfram,
enn meiri lækkun
Stuttkápur
Gallajakkar • Bolir
En samt krafa
Styrmir Gunnarsson, fyrrum ritstjóri
Morgunblaðsins, ritaði nýverið grein
í það blað. Varar hann við banvænni
blöndu viðskiptalífs og stjórnmála
sem brugguð hafi verið á síðustu
árum. Óhætt er að taka undir þetta,
en sérstaka athygli hljóta að vekja
orð Styrmis um Sjálfstæðisflokkinn
og peninga fyrr á tíðum.
Eldri kynslóðir kaupsýslu-
manna sem gáfu fé til
flokksins „kunnu sig að
því leyti til að þeir sýndu
hófsemd í kröfum, sem
þeir gerðu í krafti
fjárframlaga
til flokkanna“.
Hófsemd kannski, en af þessu má
augljóst vera að kröfurnar voru til.
Árás í nafnleysi
Mörgum hefur orðið tíðrætt um að
víða á Netinu megi finna fólk sem
skáki í skjóli nafnleysis í árásum
sínum. Á það skal ekki lagt mat hér,
en tímaritið Þjóðmál hefur nú tekið
upp þennan sið með langri grein
um skítlegt eðli ýmissa, aðallega
sagnfræðings, embættismanns og
forsetans. Vonandi er þetta ekki
það sem koma skal.
Þjóðaratkvæðagreiðsla?
Mikið hefur verið rætt og ritað
um Alex Jurshevski, sem titlar sig
sérfræðing í skuldum þjóða. Alex var í
viðtali í Silfri Egils og fleiri fjölmiðlum,
en síðan hafa þær raddir heyrst að
hann sé einn þeirra manna sem flakki
um heiminn og græði á bágstöddum
þjóðum. Egill skrifaði á blogg sitt í gær
um málið og lesendur voru ekki lengi
að taka við sér, frekar en fyrri daginn.
Einn þeirra taldi málið liggja ljóst fyrir;
þjóðin væri sammála Jurshevski
um að taka ekki fleiri lán. Það
sýndi skoðanakönnun á
Útvarpi Sögu þar sem 90
prósent hlustenda hefðu
lýst því yfir. Ætli forsetinn
boði brátt til þjóðarat-
kvæðagreiðslu um málið?
kolbeinn@frettabladid.isÞ
ótt lífeyrissjóðir landsmanna hafi orðið fyrir miklu
áfalli í hruninu og tapað stórlega á fjárfestingum í
hlutabréfum og skuldabréfum, situr að mestu leyti
sama fólkið í stjórnum þeirra og fyrir hrun. Í frétta-
skýringu hér í blaðinu í gær kom fram að þrír af hverj-
um fjórum stjórnarmönnum í sex stærstu lífeyrissjóðunum hafa
setið þar frá því fyrir hrun.
Í Fréttablaðinu var jafnframt fjallað um kröfur, sem heyrzt
hafa í verkalýðshreyfingunni undanfarin ár og áratugi, um að
vali í stjórnir sjóðanna verði breytt og sjóðfélögunum sjálfum
leyft að kjósa þær á aðalfundum. Það á reyndar við í örfáum,
litlum sjóðum. Almenna reglan er hins vegar sú að verkalýðs-
foringjar og fulltrúar atvinnurekenda skipta stjórnarsætum
í lífeyrissjóðunum á milli sín í huggulegheitum. Kröfur um
breytingar hafa ekki fengið neinn hljómgrunn hjá forystu aðila
vinnumarkaðarins, hvorki hjá vinnuveitendum né verkalýðs-
forystunni.
Samt liggur það alveg ljóst fyrir hverjir eiga lífeyrissjóðina.
Það er fólkið, sem hefur lagt hluta af launum sínum í þá. Þótt
talað sé um mótframlag vinnuveitenda í sjóðina, er það auðvitað
aðeins hluti af starfskjörum og eign launþegans eins og önnur
laun. Atvinnurekendur og verkalýðsforysta þurfa ekki að hafa
vit fyrir fólki um hvernig það fer með þessa peninga. Við þurf-
um ekki að hafa forystusveit aðila vinnumarkaðarins með okkur
í bankann eða búðina til að hafa eftirlit með því hvernig við
verzlum eða ráðstöfum sparifénu okkar. Hún þarf ekki heldur
að hafa vit fyrir okkur á vettvangi lífeyrissjóðanna.
Líklegasta skýringin á tregðu verkalýðs- og vinnuveitendafor-
ystunnar til að verða við kröfum um lýðræði í lífeyrissjóðunum
er að stjórnarsetan þar hefur tryggt þessum hópi bæði völd og
hlunnindi. Í krafti peninga sjóðfélaganna hafa fulltrúar hans
setið í stjórnum fyrirtækja og átt ýmis önnur ítök í viðskipta-
lífinu. Þátttaka þeirra í ákvörðunum þar hefur samt ekki verið
tóm snilld, eins og dæmin sanna.
Nú hafa þingmenn úr þremur flokkum lagt fram frumvarp
á þingi, þar sem lagt er til að tekið verði upp lýðræði í lífeyris-
sjóðunum. Stjórnir þeirra verði kosnar á ársfundi af sjóðfélög-
unum. Atvinnurekendum yrði samkvæmt frumvarpinu heimilt
að bjóða sig fram til stjórnarsetu, en þeir mættu þó ekki vera í
meirihluta í stjórninni, eðli málsins samkvæmt.
Full ástæða er til að þetta frumvarp fái umræðu og skoðun.
Krafan um aukið lýðræði er sterk í samfélaginu og það er eðlilegt
að hún komi fram á vettvangi lífeyrissjóðanna eins og annars
staðar. Ef sjóðfélagar velja sjálfir fólkið, sem tekur ákvarðanir
um hvernig fé þeirra er ávaxtað, má gera ráð fyrir að meiri
endurnýjun verði í stjórnum lífeyrissjóðanna. Það gæti jafn-
vel hugsazt að kynjahlutföllin í stjórnunum jöfnuðust, en nú er
aðeins um þriðjungur stjórnarmanna í stóru sjóðunum konur.
Kjarni málsins er þessi: Sjóðfélagar lífeyrissjóðanna eiga þá
og eiga að ráða því hvernig þeim er stjórnað.
Af hverju fær fólkið sem á lífeyrissjóðina ekki
að ráða því hverjir stjórna þeim?
Lýðræðissjóðir?
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN SKRIFAR
Stjórnarseta í lífeyrissjóðunum hefur tryggt verkalýðs-
forkólfum og atvinnurekendum bæði völd og hlunn-
indi, í krafti peninga sjóðfélaganna.