Fréttablaðið - 26.03.2010, Blaðsíða 41

Páll Matthíasson, framkvæmda-
stjóri geðsviðs Landspítala, tók þátt
í geðheilbrigðisráðstefnunni í Tries-
te og segir margt gagnlegt hafa
komið fram. „Þessi ráðstefna var
að mörgu leyti mjög fróðleg fyrir
mig þar sem við stöndum frammi
fyrir því að breyta skipulagi geð-
heilbrigðisþjónustu á Íslandi svo
hægt sé að takast á við ný verkefni
í breyttum aðstæðum þrátt fyrir
minni fjárveitingar.
Þarna tóku til máls ýmsir aðil-
ar úr heilbrigðisgeiranum sem út-
skýrðu hvernig sams konar vanda-
mál höfðu verið leyst í þeirra heima-
landi. Þrennt vakti sérstaka athygli.
Í fyrsta lagi fannst mér áhugavert
að heyra hvaða leið menn kusu að
fara í Trieste. Þar var ungur braut-
ryðjandi, Bassina, sem beitti sér
fyrir því í kringum 1975 að hætt
yrði að leggja fólk inn á geðveikra-
hæli. Stofnanavæðingin var þá gríð-
arleg í Trieste en manninum tókst
að snúa henni við og byggja ásamt
fleirum upp öfluga samfélagsþjón-
ustu, tengdri móttökudeildum á víð
og dreif um borgina. Í dag er nú
boðið upp á fleiri bráðalegupláss í
Trieste, þessari einu borg, en við
bjóðum upp á á öllu Íslandi.“
Páll segir því Íslendinga vera
ágætlega á veg komna í afstofnana-
væðingu geðþjónustu, hins vegar
vanti upp á skipulagða samfélags-
þjónustu sem nái út í nærsamfélag-
ið. „Við erum að stofna slíkt teymi,
hið fyrsta opinbera og þverfag-
lega en hér hafa áður starfað minni
teymi einstakra fagstétta.“
Þá segir Páll hafa verið áhuga-
vert að heyra hvernig endurhæfing
geðsjúkra fer fram annars staðar í
heiminum. „Við erum að róa á sömu
mið, þar sem áhersla er lögð á sam-
vinnu við aðra þætti velferðarþjón-
ustunnar. Hér er stefnt að því að
starfið gerist meira utan stofnana
en innan þeirra.“
Loks fannst Páli fróðlegt að vita
hvernig menn hafa sett geðheil-
brigðisþjónustu undir einn hatt í
Trieste og víðar. „Þar er þjónust-
an ekki á ábyrgð sveitarfélaganna
eins og rætt hefur verið að gera
hér heldur stjórnskipulagseining
sem á í miklu samspili við aðra vel-
ferðarþjónustu í landinu. Menn hafa
góða yfirsýn yfir málin og láta vel
af þessu skipulagi. Þessa leið tel ég
ákjósanlega fyrir Ísland.“
Öflug endurhæfing
Páll Matthíasson, framkvæmdastjóri
geðsviðs Landspítala, varð margs vísari
á ráðstefnunni í Trieste. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
er annars vegar Akureyrarkerfið og svo
Reykjavíkurkerfið.
„Akureyri varð að svokölluðu tilrauna-
sveitarfélagi 1996 og tók þá yfir ábyrgð á
málefnum fatlaðra og stjórn heilsugæslu
í sínu sveitarfélagi. Við það varð til mjög
áhugaverður vísir að samfélagsgeðþjón-
ustu, þar sem félagsþjónusta, heilsugæsla og
geðheilbrigðisþjónusta vinna miklum mun
betur saman en á höfuðborgarsvæðinu þar
sem málefni geðfatlaðra hafa verið í miklum
ólestri. Af hálfu ríkisins er nálgun á geðheil-
brigðisþjónustu hérlendis afar gamaldags,
þrátt fyrir að hafa lukkast mjög vel á Ak-
ureyri þar sem hún hefur kallað á víðtækt
samstarf allra aðila og heildræna nálgun.“
Sigursteinn segir brýnt að allir aðilar taki
sig saman og skipuleggi fyrirhugaða breyt-
ingu eins hratt og auðið er.
„Í jafn litlu samfélagi og á Íslandi höfum
við tækifæri til að vinna hratt því við vitum
upp á hár hvað við viljum gera. Breyting-
una þarf hins vegar að gera í áföngum og um
hana þarf að vera rík samvinna. Ég er sann-
færður um að vel muni takast vegna þess að
geðheilbrigðisþjónusta er hér í talsverðum
ógöngum. Því er ekki um annað að ræða en
að skera upp þetta kerfi og gera á því grund-
vallarbreytingar,“ segir Sigursteinn, fullur
trausts á almennum og góðum hljómgrunni
þegar málin verða skoðuð ofan í kjölinn.
„Ég treysti því að fólk skoði þetta með
víðsýni og opnum huga, og með hag almenn-
ings og þeirra sem þurfa á þjónustunni að
halda, að leiðarljósi. Vissulega verður breyt-
ing á högum starfsfólks þegar þjónustu er
gerbreytt, en ég er sannfærður um að fólk
sjái að störfin verði miklu áhugaverðari eftir
sem áður.“
Sigursteinn segir nýja kerfið verða á allan
hátt sveigjanlegra, enda lagað að þörfum
hvers og eins og með meiri eftirfylgni, sem
mikill skortur hefur verið á. Þá muni fólk fá
aukinn félagslegan stuðning.
„Í samanburði við geðheilbrigðisþjónustu
sem við höfum hingað til búið við munum
við fljótt sjá breytingu til hins betra á til-
gangi og hlutverki geðheilbrigðisþjónust-
unnar. Þá munum við leggja mikla áherslu
á að hverfa frá lokuðum deildum og langvar-
andi meðferðarúrræðum sem byggja fyrst
og fremst á lyfjameðferð. Þrjátíu ára reynsla
annars staðar frá sýnir svo ekki er um villst
að með öðrum áherslum, samfélags- og nær-
þjónustu, og auknum félagslegum stuðningi,
hefur bati gengið miklu betur og einstakling-
ar, sem við venjulega köllum króníska sjúk-
linga og eru mánuðum eða árum saman á
lokuðum geðdeildum, farnir að virka í sam-
félaginu á miklu betri hátt og njóta mun
meiri lífsgæða á ótrúlega skömmum tíma.
Það er kominn tími til að horfast í augu við
þá staðreynd að við höfum ekki verið að gera
hlutina með réttum hætti, en nú er tækifær-
ið í höndum okkar. Því er algjör viðsnúning-
ur fram undan og ekki um annað að ræða.“
- þlg
FRAMHALD AF FORSÍÐU
Ragnheiður Sif Gunnarsdóttir,
forstöðumaður Bjargarinn-
ar – geðræktarmiðstöðvar
Suðurnesja, varð fyrir mikilli
upplifun í Trieste.
„Mér fannst óborganlegt að koma
inn í geðhjálparmiðstöð Trieste og
sjá með eigin augum hvernig slík
starfsemi virkar í stærra samhengi
og fá um leið staðfest að maður er
virkilega að gera rétt. Þarna sátu
geðlæknar til borðs með skjólstæð-
ingum sínum og greinileg virðing
borin fyrir sjúklingum í léttu and-
rúmslofti þar sem geðfatlaðir voru
farnir að taka ábyrgð á eigin lífi.
Þá voru miðstöðvarnar allar í mið-
borginni í stað þess að standa sem
lengst burtu frá samfélaginu, en
slíkt minnir óneitanlega á fang-
elsi,“ segir Ragnheiður, sem skoð-
aði fjórar geðheilsumiðstöðvar í
Trieste.
„Inni í þessum miðstöðvum,
sem eru opnar allan sólarhringinn,
starfa geðlæknar, geðhjúkrunar-
fólk og annað fagfólk, ásamt teymi
sem fer heim til fólks eftir þörfum.
Þá geta sjúklingar gist einhverj-
ar nætur ef með þarf og þeir sem
verða bráðveikir yfir nótt komið
strax inn á slíka miðstöð daginn
eftir að hafa fyrst verið fluttir á
sjúkrahús, en áður mátti það eiga
von á að vera lokað inni á spítala
dögum saman,“ segir hún.
„Fólk verður oft veikara við
að vera inni á lokuðum geðdeild-
um og því felast mannréttindi í
því að leggja þær niður, en bjóða
þess í stað þjónustu eins og gert
er í Trieste, og við erum að reyna
að gera í Björginni. Það skiptir öllu
fyrir geðfatlaða að vera sem næst
sinni heimabyggð og sinni fjöl-
skyldu. Það þýðir aukin lífsgæði
fyrir sjúklinga jafnt sem aðstand-
endur sem eru undir miklu álagi.
Í mínu starfi hef ég séð einstakl-
inga sem í lengri og skemmri tíma
hafa verið vistaðir á stofnunum, en
eru nú farnir að taka virkan þátt
í samfélaginu og lifa sínu lífi við
aukin lífsgæði.“ - þlg
Lifað við aukin lífsgæði
Ragnheiður Sif Gunnarsdóttir er forstöðumaður Bjargarinnar – geðræktarmið-
stöðvar Suðurnesja, sem er vísir að geðhjálparmiðstöð í anda þess sem unnið er að í
Trieste. MYND/ÚR EINKASAFNI
Brynjólfur Ingvarsson og Ólafur H.
Oddsson geðlæknar við Sjúkrahúsið á
Akureyri sátu alþjóðlega geðheilbrigð-
isráðstefnu í Trieste. Þar ræddi fagfólk
og notendur geðhjálparþjónustu
hvernig komast megi yfir ósýnilega
múra milli stofnana og samfélagsins.
„Í geðlækningum er það einmitt mjög baga-
legt því þær byggjast mikið á samskipt-
um,“ útskýrir Brynjólfur. Hann segir boð-
skap ráðstefnunnar enn fremur hafa verið
að geðfatlaðir eigi heima innan um ófatlaða
og geti sótt fagþjónustu í sínu heimahverfi
rétt eins og aðra heilsugæslu.
Ólafur segir þá uppbyggingu sem átti sér
stað í Trieste á áttunda áratugnum merki-
lega en á 15 árum tókst að loka stóru sjúkra-
húsi með 1200 rúmum fyrir geðfatlaða og
flytja skjólstæðingana út í íbúðarhverfin.
Þjónustueiningar voru settar upp á fjórum
stöðum í borginni. „Með því að brjóta niður
múra og færa þjónustuna nær fólkinu verða
allar framkvæmdir liðugri og í sátt við fólk-
ið. Til dæmis er engin læst geðdeild í Tries-
te, borg með 215.000 íbúa. Engin þessa fjög-
urra þjónustueininga er læst og lítil bráða-
geðdeild á almenna sjúrkahúsinu í borginni
er líka opin. Þetta fannst okkur mjög áhuga-
vert en í okkar litla samfélagi á norð-austur-
landi þurfum við stundum að læsa 11 rúma
legudeild hér á geðdeild sjúkrahússins, þó
oftast sé hún opin.“
Brynjólfur bætir við að á Íslandi séum
við ennmeð miðstöðvar inni á stóru sjúkra-
húsunum en erum að færast í þessa áttina.
„Hér á Akureyri fer geðlæknastarfið ekki
allt fram inni á sjúkrahúsinu heldur starf-
rækja geðlæknar stofur úti í bæ. Eins eru
Sálfræðingar, félagsráðgjafar og aðrir að
efla sig í hugrænni atferlismeðferð og fleiru
sem skiptir svo miklu máli fyrir utan lyfin
en þau eru ekki aðalatriði þó þau þurfi að
vera með.“ Hann nefnir enn frekar að á Ak-
ureyri hafi verið starfrækt dagdeild úti í bæ
fyrir geðfatlaða. Deildin var lögð var niður
vegna niðurskurðar um áramótin 2008-9 en
unnið er að uppbyggingu hliðstæðrar þjón-
ustu í bænum. „Okkur þótti slæmt að loka
þessari deild og þarna varð langt og erfitt
hlé á dagdeildarþjónustu. Afleiðingarnar
voru vel sýnilegar á þeim skjólstæðingum
sem urðu fyrir barðinu á niðurskurðinum.
Þegar peningar koma aftur inn í heilbrigðis-
geirann munum við fjölga fagfólki í geðheil-
brigðisstétt sem starfa við hliðina á læknun-
um í daglega starfinu hér á svæðinu. “
Ólafur tekur undir með Brynjólfi og ítrek-
ar að með nánu samstarfi milli allra aðila
náist besta þjónsutan fyrir geðfatlaða. -rat
Samstarf skilar sér í miklu betri þjónustu
Ólafur H. Oddson og Brynjólfur Ingvarsson,
geðlæknar á Sjúkrahúsinu á Akureyri segja náið
samstarf skili sér í betri þjónustu við geðfatlaða.
MYND/HEIDA.IS
Sigursteinn Másson er formaður Geðhjálpar, sem á
morgun leggur fram nýja stefnumótun í geðheil-
brigðisúrræðum og vill að horfið verði frá lokuðum
geðdeildum og einhliða úrræðum geðlæknisfræð-
innar.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
geðhjálp ●FÖSTUDAGUR 26. MARS 2010 7