Fréttablaðið - 27.03.2010, Blaðsíða 12

12 27. mars 2010 LAUGARDAGUR
FRÉTTAVIÐTAL: Hvernig birtist skipulögð glæpastarfsemi í réttarsalnum?
JÓHANNA S. SIGÞÓRSDÓTTIR
jss@frettabladid.is
Einkenni skipulagðrar glæpastarf-
semi koma glöggt fram í íslensk-
um dómsölum. Dæmi um þetta er
ósannsögli sakborninga, sem talin
er stafa af hreinum ótta. Þetta er
nýr veruleiki sem rannsóknarlög-
reglumenn og ákæruvaldið þurfa
að horfast í augu við. Í sumum
stærri málum er vafasamt að hægt
hefði verið að sakfella brotamenn
ef ekki hefði komið til tæknivinna
lögreglu, sem sannaði svo ekki
varð um villst að sakborningarnir
voru að segja ósatt.
Valtýr Sigurðsson ríkissaksókn-
ari, Kolbrún Sævarsdóttir sak-
sóknari og Sigríður Elsa Kjartans-
dóttir saksóknari, sem öll hafa sótt
brotamenn til saka í stórum saka-
málum, settust niður með blaða-
manni Fréttablaðsins til að ræða
um nýjan veruleika sem blasir við
í dómsölum.
„Í stærri fíkniefnamálum er
nánast orðin regla að sakborningar
neita staðreyndum sem blasa við,“
segir Valtýr. „Ákvæði laga um að
ákæruvaldið geti lagt til þriðjungs
mildun refsingar upplýsi sakamað-
ur um aðild annarra að broti eða
refsilækkun vegna játningar virka
ekki í þessum málum, því sakborn-
ingar virðast hafa þann möguleika
að engu.“
Tilbúnar sögur og skýringar
„Þessar tilbúnu sögur og skýring-
ar fella þá oft, því þær eru oft mjög
ótrúverðugar,“ segir Sigríður Elsa.
Hún nefnir sem dæmi amfetamín-
verksmiðjumálið, þar sem sakborn-
ingar þóttust í upphafi vera að búa
til eldvarnarefni. Rannsókn leiddi
hins vegar í ljós að það sem fram
fór í verksmiðjunni átti ekkert
skylt við slíka framleiðslu.
Kolbrún nefnir dæmi úr mansals-
málinu. Þar náðist mynd af einum
sakborninganna ásamt stúlku frá
Litháen í eftirlitsmyndavél á hót-
eli í Reykjavík. Stúlkan skýrði frá
því að þau hefðu komið saman á
hótelið. Sakborningur sagðist ekki
þekkja stúlkuna og bar að maður-
inn á myndinni hlyti að vera af ein-
hverjum sem líktist honum.
Þá sagðist einn sakborninga hafa
kynnst fórnarlambinu á samskipta-
síðu á Netinu undir tilteknu nafni. Í
ljós kom við rannsókn að það nafn
tengdist ekki stúlkunni fyrr en með
fölsku skilríki sem stolið var handa
henni nokkrum mánuðum síðar.
„Þessi saga stóðst því greinilega
ekki en hann hélt sig við hana. Ég
tel líklegt að sakborningar sem
hegða sér svona óttist einhverja
og láti sig hafa það að standa fast
á sínu hversu fjarstæðukennt sem
það kann að vera,“ segir Kolbrún.
Dýrmæt tæknivinna lögreglu
„Kannski óttast menn að fylgst sé
með þessu einhvers staðar annars
staðar frá og þá af skipulögðum
glæpahópum,“ segir Valtýr.
Kolbrún telur að ef til vill sé
þarna einnig um að ræða ákveð-
inn „kúltúr“ brotamanna í skipu-
lagðri glæpastarfsemi. Svo virðist
sem þeir beri enga virðingu fyrir
lögreglu eða öðrum yfirvöldum og
treysti engum. Þannig hafi sak-
borningar í mansalsmálinu ítrek-
að skipt um verjendur.
Talið berst að tæknivinnu lög-
reglu í rannsóknum stórra saka-
mála. Kolbrún, Valtýr og Sigríður
Elsa eru á einu máli um að í sumum
málum hefði tæplega eða ekki verið
unnt að sakfella sakborninga hefði
þeirrar vinnu ekki notið við. „Við
verðum að reiða okkur æ meira á
þessa greiningar- og tæknivinnu
lögreglu við rannsókn mála,“ segir
Valtýr. „Þetta á við um staðsetning-
ar farsíma, DNA-próf, símhlustanir
og fleira. Þetta eru svokölluð óbein
sönnunargögn og virðist sem mik-
ilvægi þeirra í rekstri sakamála sé
sífellt að aukast. Minna sé hægt að
reiða sig á framburð vitna og sak-
borninga.“
Hætta á réttarspjöllum
Sú mikla rannsóknarvinna sem
þarf að liggja að baki saksókn í
stórum brotamálum getur gert að
verkum að sækjandi hefur skamm-
an tíma til að undirbúa málssókn.
„Það getur verið misdjúpt á gögn-
um,“ segir Sigríður Elsa og nefn-
ir „skútumálið“ til sögunnar. Þar
þurfti að fá gögn um tengingar úr
gervihnattasímum frá fyrirtæki í
Bandaríkjunum sem bárust ekki
fyrr en nóttina fyrir aðalmeðferð
málsins.
Kolbrún bendir á að í nýjum
lögum um meðferð sakamála sem
tóku gildi í fyrra hafi verið sett tak-
mörk um að ekki megi halda fólki
lengur en þrjá mánuði í gæsluvarð-
haldi áður en ákæra er gefin út.
Þetta setji aukna pressu á ákæru-
valdið í umfangsmeiri málum eins
og mansalsmálinu þar sem þurft
hefði að gefa út ákæru innan tíma-
rammans, kalla eftir gögnum frá
útlöndum, útvega túlka, boða vitni
og halda utan um alla tæknivinnu,
auk lögfræðilegra atriða. Vegna
naums tíma og umfangs málsins
hefði ákæruvaldið þurft að leggja
fram gögn eftir útgáfu ákæru.
Valtýr undirstrikar að ábyrgð
ákærandans sé mikil. Hann sé yfir-
leitt einn í umfangsmiklum málum,
jafnvel þar sem grunur leiki á að
um skipulagða starfsemi sé að
ræða og margir sakborningar eigi
í hlut. Verjendur í slíkum málum
séu hins vegar margir. „Þetta er að
mínu mati ekki viðunandi og eykur
hættuna á réttarspjöllum,“ segir
Valtýr. „Því ber að stefna að því að
í slíkum málum séu tveir saksókn-
arar, eða saksóknari og saksóknar-
fulltrúi.“
Skortur á háttvísi
Sú spurning vaknar hvort í við-
móti sakborninga gagnvart ákæru-
valdinu sé farið að gæta
meiri hörku, vanvirð-
ingar og jafnvel fyrir-
litningar?
„Nei, það ber ekki
á því,“ segir Kolbrún.
„Hins vegar hefur komið
upp að einstaka verj-
endur hefur skort hátt-
vísi. Þeir hafa til dæmis
misfarið með réttarfars-
reglur og tafið mál með
kröfum um úrskurði og
með kærum sem ekki
verður séð að þjóni
hagsmunum skjólstæð-
inga þeirra. Nefna má
síendurteknar kærur
gæsluvarðhaldsúr-
skurða héraðsdóms yfir
fimm mönnum í man-
salsmálinu til Hæstaréttar. Fyrir
lágu dómar Hæstaréttar þar sem
fallist hafði verið á kröfu lögreglu
og ákæruvalds um gæsluvarðhald
á þeim forsendum að vitnum staf-
aði hætta af mönnum og að hætta
væri á að þeir myndu flýja land.
Því voru engar líkur á að rétturinn
kæmist að annarri niðurstöðu, sér-
staklega ekki eftir útgáfu ákæru
og sakfellingu héraðsdóms. Þetta
veldur auknu álagi á Hæstarétt
og ákæruvaldið. Auðvitað á sak-
borningur alltaf þann rétt að bera
úrskurð um frelsissviptingu undir
æðri dómstól en það er samt vands-
éð hvaða hagsmunum það þjónar
að kæra úrskurði, sem byggjast
á sömu forsendum, ítrekað. Þá er
óhjákvæmilegt að nefna að í man-
salsmálinu bendir ýmislegt til þess
að einhver verj-
endanna hafi
lekið upplýsing-
um úr lokuðu
þinghaldi í fjöl-
miðla sem er
vítavert.“
Langt gengið í
yfirheyrslum
„Enn fremur má
nefna hvernig
einstakir verj-
endur spyrja
vitni. Þeir spyrja sama vitni í
sífellu sömu spurningarinnar á
mismunandi vegu ef þeir fá ekki
það svar sem þeir vilja. Mér finnst
stundum mjög langt gengið í yfir-
heyrslu á vitnum. Þeir eru í raun
farnir að rökræða við vitnið. Þetta
er oft orðið leiðandi.“
„Það er afar þýðingarmikið að
dómari stjórni þinghöld-
um, ekki síst þegar sak-
borningar eru margir
og réttarhöld umfangs-
mikil, en láti ekki ekki
allt vaða áfram,“ bætir
Valtýr við. „Þetta er
atriði sem leggja verð-
ur áherslu á í þjálfun
dómara.“
Á bak við litað gler
Sakborningar í man-
salsmálinu mótmæltu
öllum kröfum vitna um
að víkja úr sal og hlýða á
framburð þeirra í gegn-
um fjarskiptabúnað.
Þeir stóðu fastir á sínu
og töluðu um mann-
réttindabrot. Því þurfti
dómsúrskurð til að skera úr um
þetta atriði og einungis var fallist
á að sakborningar myndu víkja úr
dómsal er brotaþoli gaf skýrslu.
„Þetta vekur upp spurningu um
hvort ekki ætti að hafa sakborning-
ana bak við litað gler í svona alvar-
legum málum, þannig að vitnin sjái
þá ekki,“ segir Kolbrún. „Aðalat-
riðið er að þeir geti fylgst með, en
hafi ekki áhrif á framburð vitna.
Þeir virðast nota þennan rétt, að
vera viðstaddir þinghöld, til þess
að hræða vitnin.“
Forherðing í réttarsalnum
KOLBRÚN SÆVARS-
DÓTTTIR Saksókn-
ari í mansalsmál-
inu.
SIGRÍÐUR ELSA
KJARTANSDÓTT-
IR Saksóknari í
„skútumálinu“.
VALTÝR SIGURÐS-
SON Ríkissaksókn-
ari.
SKÚTUMÁLIÐ Í Sirtaki-málinu kvaðst einn sakborninga ekki hafa hringt úr skútunni, enda enginn sími verið um borð í henni. Á minniskorti myndavélar sem fannst í skútunni
mátti sjá myndir sem teknar höfðu verið um borð, meðal annars af gervihnattasíma.
Hins vegar hefur
komið upp að ein-
staka verjendur hefur skort
háttvísi.
KOLBRÚN SÆVARSDÓTTIR
SAKSÓKNARI
Því ber að
stefna að því
að í slíkum
málum séu
tveir sak-
sóknarar, eða
saksóknari og
saksóknarfull-
trúi.
VALTÝR SIGURÐSSON
RÍKISSAKSÓKNARI
Valtýr Sigurðsson segir að ákærumálum hafi stórfjölgað hjá embætti ríkis-
saksóknara. Þau voru 243 talsins árið 2005 en 430 síðastliðið ár. Þá hafði
kærumálum frá lögreglu fjölgað á sama tíma úr 85 í 136. Aukning hefur
orðið í öðrum málaflokkum. Þrátt fyrir þetta hefur starfsmannafjöldinn verið
óbreyttur síðastliðin tíu ár.
Sprenging í kærum og ákærum
Nóatúni 4 · Sími 520 3000
www.sminor.is
A
T
A
R
N
A
Þvottavél
WM 14E261DN
á hreint
frábærum kjörum.
Tekur mest 6 kg,
vindur upp í 1400 sn./mín.
Með 15 mínútna þvottakerfi
og íslensku stjórnborði.
Tækifærisdagar
í verslun okkar!
129.900
Tækifærisverð:
kr. stgr.
(Verð áður: 169.900 kr.)