Fréttablaðið - 01.04.2010, Blaðsíða 20

20 1. apríl 2010 FIMMTUDAGUR
FRÁ DEGI TIL DAGS
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Öldin sem leið kvaddi líkt og hún heilsaði: með blóðugu
stríði á Balkanskaga. Fyrsta
stríðið brauzt út 1912, þegar
Búlgarar, Grikkir og Serbar
reyndu að brjótast undan yfirráð-
um Tyrkja og Serbar reyndu að
tryggja sér aðgang að Adríahafi,
en Serbía var og er landlukt.
Árið eftir hófst annað stríð, og
þar börðust einnig Makedónar og
Svartfellingar auk fyrr nefndra
þjóða.
Byssuskotið í Sarajevó
Árið þar á eftir, 1914, kveikti
eitt byssuskot í Sarajevó, höfuð-
borg Bosníu, styrjaldarbál um
alla álfuna. Fyrri heimsstyrjöld-
in 1914-1918 kostaði 19 milljón-
ir mannslífa. Stríðinu lauk með
friðarsamningum, sem lögðu
þungar kvaðir á Þjóðverja og
grunninn að nýrri heimsstyrjöld
1939-1945, og hún kostaði 50-60
milljónir mannslífa. Eftir hrun
Sovétríkjanna 1991 leystist Júgó-
slavía upp í frumeindir sínar,
sex sjálfstæð ríki (Bosníu, Króa-
tíu, Makedóníu, Serbíu, Slóveníu
og Svartfjallaland), eins og hún
hafði gert í síðari heimsstyrjöld-
inni. Til þess voru háð ekki færri
en fimm borgarastríð á Balk-
anskaganum 1991-2001. Ófrið-
urinn leiddi af sér mannfall og
voðaverk. Tvær og hálf milljón-
ir manns misstu heimili sín, og
300.000 manns týndu lífi.
Þessar hörmungar áttu sér
stað fyrir aðeins 10-20 árum í
Evrópu, örstutt frá landamærum
ESB. En nú ríkir friður á svæð-
inu. Nokkrir helztu sökudólgarn-
ir hafa verið dregnir til ábyrgðar
frammi fyrir alþjóðlega stríðs-
glæpadómstólnum í Haag. Lönd-
in á Balkanskaga eru ekki lengur
púðurtunna eins og á fyrri tíð.
Svo er einkum fyrir að þakka
frjálsum viðskiptum að undirlagi
ESB og von Balkanþjóðanna um
að komast inn í ESB sem fyrst
líkt og Grikkland, Búlgaría og
Rúmenía. Sænski hagfræðingur-
inn Per Magnus Wijkman, fyrr-
um aðalhagfræðingur Fríverzl-
unarsamtaka Evrópu (EFTA),
lýsir þróuninni vel í nýrri bók,
Frihandel för fred (2009). Frí-
verzlun er þaulreynt tæki til að
stilla til friðar meðal gamalla
óvinaþjóða og lyfta lífskjörum
almennings.
Friðarbandalag
Evrópusambandið var sett á
laggirnar í áföngum eftir síðari
heimsstyrjöldina til að tryggja
frið í álfunni. Þetta tókst, en þó
ekki á Balkanskaga fyrr en eftir
2000. Fjölgun sambandsríkj-
anna tekur tíma. Slóvenía er eina
landið, sem var áður hluti Júgó-
slavíu og er nú í ESB. Slóven-
ía gekk þangað inn 2004. Næst
kemur röðin að Króatíu, trúlega
2012. Eitt af öðru munu löndin
á Balkanskaga trúlega fá inn-
göngu í ESB. Þannig verður hægt
að ljúka ætlunarverki stofnenda
ESB, en það var að tryggja var-
anlegan frið í Evrópu allri.
Tyrkland og EES
Þá hljóta böndin að berast að
Tyrklandi. Þar búa rösklega sjö-
tíu milljónir manna og bíða þess,
að ESB veiti þeim inngöngu.
ESB hikar í málinu meðal ann-
ars vegna mannréttindabrota
í Tyrklandi, en fleira hangir á
spýtunni. Tyrkland er í reynd-
inni tvö lönd. Annað er Evrópu-
land á gömlum meiði, eitt af
stofnríkjum NATO, en hitt er
Asíuland með sterkar taugar til
Arabalandanna í Austurlöndum
nær. Efasemdir um, að Tyrk-
land eigi heima í ESB, snúa eink-
um að austurhluta landsins, þar
sem minna fer fyrir evrópskum
menningarhefðum en í Istan-
búl og nærsveitum í vestanverðu
landinu.
Frökkum, Þjóðverjum og
öðrum er umhugað um að koma
til móts við Tyrki án þess þó að
veita þeim að svo stöddu færi
á að semja um aðild að ESB. Sú
spurning hlýtur að vakna, hvort
til greina komi að bjóða Tyrkj-
um aðild að EFTA og EES-samn-
ingnum, þar eð hann felur í sér
aukaaðild að ESB án áskriftar að
sameiginlegri landbúnaðar- og
sjávarútvegsstefnu ESB og án
áskriftar að evrunni. EES-samn-
ingnum var einmitt ætlað að vera
þjálfunarbúðir og biðstofa handa
löndum, sem þurftu tíma til að
ákveða, hvort þau vildu gerast
fullgildir aðilar að ESB. Í Tyrk-
landsmálinu þarf ESB umþóttun-
artíma. Með tilboði um aðild að
EES væri Tyrkjum veitt færi á
að tengjast Evrópu nánari bönd-
um, sem gætu orðið til að efla
frið og styrkja umbótasinna í
Tyrklandi og veikja afturhalds-
öflin, sem horfa frekar til Araba-
ríkjanna en Evrópu. Öll gömlu
EFTA-löndin önnur en Ísland,
Liechtenstein, Noregur og Sviss
hafa kosið að ganga í ESB. EES-
samningurinn myndi gegna
upprunalegu hlutverki sínu enn
betur en hann gerir nú, væri
hann notaður sem umgerð utan
um nánari tengsl milli Tyrklands
og Evrópu.
Friður á Balkanskaga
Í DAG | Fríverslun og friður
ÞORVALDUR GYLFASON
UMRÆÐAN
Árni Svanur Daníelsson og
Kristín Þórunn Tómasdóttir
skrifa um samfélagsmál
Saga dymbilviku og páska hittir í mark. Hún hittir í mark vegna
þess að hún fjallar um stöðu okkar
í lífinu og afstöðuna til samfélags-
ins. Hún dregur upp myndir af því
að stundum töpum við og stundum sigrum við. Hún
segir sögu samfélags sem er vonlaust og óöruggt en
fær hugrekki og trú til að breyta heiminum.
Fyrri myndin tengist skírdegi og föstudeginum
langa. Við sjáum hvernig boðskapur Jesú og sú von
og trú sem hann kveikti í hjörtum mannanna lýtur
í lægra haldi fyrir valdinu. Hvernig mannúð og
kærleikur víkur fyrir hagsmunagæslu og valdbeit-
ingu. Þau sem voru samankomin við síðustu kvöld-
máltíðina, mynduðu skjálfandi, óöruggt samfélag,
sem þurfti að sjá á bak vonum sinna um betri heim.
Þau áttu samfélag hugrekkis og sannfæringar, en
þurftu að færa stórar fórnir.
Föstudagurinn langi stend-
ur fyrir átök mannúðar og laga.
Jesús helgaði líf sitt þjónustunni
við aðra og gekk á undan í því að
breyta samfélaginu til mannúð-
ar. Hann gekk gegn viðteknum
gildum og lögum hagsmunanna.
Sú ganga endaði á krossi. Barátt-
an fyrir mannúð kostar hugrekki
og sannfæringu og hún krefst alls.
Krossinn er hvatning okkar til að
leggja okkar af mörkum til þess
að gera heiminn betri. Krossinn er áminning um að
hið góða er hvorki ókeypis né létt.
Við hlið myndarinnar af vonlausu samfélagi skír-
dags og föstudagsins langa er myndin af páskunum.
Egg og ungar, blóm og laufgaðar greinar eru lífs-
tákn. Páskarnir eru tákn um trúna og hugrekkið,
tákn um málstað Jesú sem rís upp í lífi þeirra sem
trúa á hann. Upprisan gefur kraft til að trúa, vona
og elska og til að feta í fótspor Jesú. Upprisan gefur
fyrirheit um að ef við sýnum við sama hugrekki og
hann breytum við samfélaginu.
Höfundar eru prestar.
Vonlaust samfélag?
ÁRNI SVANUR
DANÍELSSON
KRISTÍN ÞÓRUNN
TÓMASDÓTTIR
J
óhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra boðaði í ræðu sinni
á flokksstjórnarfundi Samfylkingarinnar um síðustu helgi að
ríkisstjórnin myndi ráðast í erfiða uppstokkun í ríkisrekstrin-
um. Jóhanna sagðist telja raunhæft að fækka ríkisstofnunum
um 30-40% á næstu tveimur til þremur árum. Það felur í sér
að stofnunum fækki um 60-80. Á næsta ári er stefnt að því að
bæta rekstur ríkissjóðs um 50 milljarða króna. Meirihlutinn
af þeirri upphæð verður að skila sér með lækkun útgjalda.
Samtök ríkisstarfsmanna bregðast við með því að fara fram á
að við sameiningu stofnana og hagræðingu verði störf ríkisstarfs-
manna tryggð. Það er því miður tóm óskhyggja, haldi menn að
hægt sé að hagræða í ríkisrekstrinum án þess að fækka fólki. Til
þess er launakostnaður alltof hátt hlutfall af útgjöldum ríkisins.
Staðreyndin er sú að á undanförnum áratugum hefur starfsemi
hins opinbera á Íslandi blásið út. Áratuginn 1998-2007 hækkuðu
útgjöld ríkisins á hvern landsmann um 32% á föstu verðlagi – næst-
um því þriðjung. Það kom ekki niður á afkomu ríkissjóðs vegna
þess að um leið hækkuðu tekjur ríkisins á mann um meira en 46%.
Á sama tíma fjölgaði opinberum starfsmönnum miklu hraðar en
starfsfólki á almennum vinnumarkaði. Þannig standa hlutfallslega
færri skattgreiðendur á almenna markaðnum undir fjölguninni í
ríkisgeiranum. Sú þróun endar með ósköpum, sé ekkert að gert.
Það er kaldhæðnislegt að þessi gríðarlega útgjaldaaukning og
fjölgun ríkisstarfsmanna átti sér stað á áratug sem oft er kenndur
við frjálshyggju. Gríðarlegur vöxtur landsframleiðslu og tekju-
aukning ríkisins skapaði ríkisstjórnum Sjálfstæðisflokksins með
Framsóknarflokki og síðar Samfylkingu þægilegt starfsumhverfi,
þar sem sjaldan þurfti að segja nei við kröfum um aukin útgjöld
og fátt var því til fyrirstöðu að setja nýjar ríkisstofnanir á fót. Nú
stendur fyrsta hreinræktaða vinstri stjórnin frammi fyrir því að
þurfa að ráðast í svakalegri niðurskurð en áður hefur þekkzt.
Tölurnar um vöxt ríkisútgjalda í góðærinu sýna þó fram á að
svigrúmið til útgjaldalækkunar er mikið. Eða var grunnþjónusta
hins opinbera í kaldakoli fyrir tíu árum? Má ekkert vinda ofan af
þeirri aukningu útgjalda, fjölgun stofnana og starfsmanna sem átti
sér stað í bullandi góðærinu?
Með sameiningu ráðuneyta, fækkun ráðherra og sameiningu
stofnana, sem í dag starfa undir mismunandi ráðuneytum, má
slá tvær flugur í einu höggi. Spara útgjöld og gera stjórnsýsluna
skilvirkari. Hugmyndir um sameiningu iðnaðar-, sjávarútvegs-
og landbúnaðarráðuneyta í eitt ráðuneyti eru þannig afar skyn-
samlegar. Auk sparnaðarins þýða þær vonandi að stefna verður
í vaxandi mæli mörkuð út frá þörfum atvinnulífsins í heild fyrir
hagstæð, almenn starfsskilyrði í stað þess að einblínt sé á sérhags-
muni einstakra atvinnugreina.
Þetta verkefni, eins og svo mörg önnur, mun reyna mjög á rík-
isstjórnina. En ætli hún sér að starfa áfram má hún ekki hvika
frá markmiðunum um lækkun ríkisútgjalda. Lántökur til að fjár-
magna hallann á ríkissjóði kosta skattgreiðendur tugi milljarða í
vaxtagreiðslur á hverju ári. Ef menn ætla ekki að færa vandann
til næstu kynslóða verður að taka á honum nú.
Það er óskhyggja að halda að ríkisstarfsmönn-
um muni ekki fækka á næstu árum:
Vinstristjórn sker
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN SKRIFAR
H-lista í vor
Heiðarleika í stað spillingar
Halda fl ugvellinum og orkulindunum
Hafna óréttlæti fjórfl okksins
Borgarmálafélag F-lista
Við viljum
Fávitunum fjölgar
Fábjánakenning Þráins Bertelsson-
ar fékk byr undir báða vængi á vef
Jónasar Kristjánssonar í gær og flaug
fávitaþýðið úr fimm prósentum upp
í að minnsta kosti fjörutíu. „Hvar í
heiminum haldið þið að girða þurfi
hraunstraum, svo að fólk hlaupi ekki
út í hann? Það er auðvitað hjá þjóð,
sem að mestu er skipuð fávitum.
[…] Þetta er eina þjóð heimsins,
sem gat framkallað algert hrun ríkis
og þjóðar. Það gerði hún með 40
prósenta stuðningi við græðgi, spill-
ingu, bankamútur og Davíð.
Þessa þjóð kalla ég algera
fávita.“ Býður einhver betur?
Óþrjótandi auðlind
Sjálfbærni er lykilorð á fyrsta áratug
21. aldar. Það veit Gylfi Arnbjörnsson,
forseti ASÍ, sem hefur nútímavætt
lunderni sitt og komið sér upp sjálf-
bærri þolinmæði; í öðru hverju viðtali
er þolinmæði Gylfa og verkalýðs-
hreyfingarinnar á þrotum.
En einhvern veginn
dugar hún alltaf
áfram.
Óvænt ályktun
Björn Bjarnason, fyrrverandi ráðherra,
skrifar pistil á heimasíðu sína um
ræðu Jóhönnu Sigurðardóttur á
flokksstjórnarfundi Samfylkingar
um liðna helgi. Björn segist túlka
ræðuna á þann veg að ríkisstjórn-
in sé komin að fótum fram og
ætti að segja af sér. Kannski
það. En hvað gæti Jóhanna
Sigurðardóttir svo sem sagt til
að Björn Bjarnason kæmist að
annarri niðurstöðu en þeirri
að ríkisstjórnin sé komin að
fótum fram og eigi að segja
af sér?
bergsteinn@frettabladid.is