Fréttablaðið - 15.04.2010, Blaðsíða 18
18 15. apríl 2010 FIMMTUDAGUR
GOS Í EYJAFJALLAJÖKLI
Gríðarlegt vatnsmagn í hverju hlaupi
Síðast gaus undir Eyja-
fjallajökli fyrir tæpum
tveimur öldum. Gosið
stóð, með hléum, í tvö ár
og gjóskan barst alla leið
vestur á Reykjanesskaga.
Skömmu eftir að gosi lauk
fór að gjósa í Kötlu.
Ekki er óumdeilt hve oft hefur
gosið undir Eyjafjallajökli á sögu-
legum tíma. Sumir tína til sögunn-
ar fjögur gos, en aðrir nefna tvö.
Gos varð á þessum slóðum árið
1612, en ekki er með vissu vitað
hvort þá gaus undir Eyjafjallajökli
samhliða Kötlugosi, eða hvort Katla
gaus ein. Vitað er að eldstöðvarn-
ar eru tengdar og órói hefur verið
þar á svipuðum tíma. Raunar gætu
gosin undir Eyjafjallajökli hafa
verið mun fleiri, en lítið er vitað um
gossögu hans. Vísbendingar eru til
um eldsumbrot árið 920. Vitað er
um tvö hraun sem runnu úr jökl-
inum: Hamragarðahraun, sem er
um 11 þúsund ára gamalt og endar
á brúninni hjá Seljalandsfossi, og
Kambagilshraun, sem er rúmlega
12 þúsund ára gamalt. Það er fyrir
ofan Stóru-Mörk.
Eyjafjallajökull er eldkeila, en
tvær aðrar virkar eldkeilur eru á
Íslandi: Öræfajökull og Snæfells-
jökull. Um 80 ferkílómetra jök-
ull þekur eldfjallið ofanvert og í
kolli þess er lítil askja, eða risa-
stór gígur, sem er um 2,5 ferkíló-
metrar í þvermál. Gígurinn er, eða
var, fullur af ís og á hann vantar
norðurbarminn. Þar ryðst Gígjök-
ull fram og þaðan fossar nú vatnið
niður að mestu.
Stóð í tvö ár
Hinn 19. desember 1821 hófst gos í
gígnum á svipuðum stað og nú er.
Gossprungan var um tveir kílómetr-
ar líkt og nú og vatnið ruddist niður
Gígjökulinn, líkt og nú. Sprungan nú
rýfur gígbarminn að sunnan þannig
að hluti vatnsins fer einnig þá leið.
Mikill mökkur fylgdi gosinu
þegar það hófst og gjóskufall sem
stóð í viku. Hlaup braust úr Gígjökli
í Markarfljót og vatn og aur barst
yfir gróið land, til að mynda í Fljóts-
hlíð.
Jakaburður var mikill og sáust
ísjakar fyrir framan jökulinn í tvö
ár. Goshrinan rénaði eftir viku, en
eldstöðin bærði á sér nokkrum sinn-
um.
Það var svo 26. júní árið eftir sem
herti aftur á gosinu og nú varð það
öflugra en áður. Gjóskan féll víðar
og barst meðal annars á Reykjanes-
skaga. Undir Eyjafjöllum varð hún
víða 10 sentimetra þykk og töluvert
tjón varð af flúoreitrun.
Ekki varð mannfall, en búpening-
ur féll og nytin einnig.
Tengd Kötlu
Gosinu lauk snemma í október árið
1823 og hafði þá staðið í tæp tvö ár
með hléum. Ekki var þó eldsumbrot-
um lokið í bili, því í kjölfarið hófst
gos í Kötlu.
Eyjafjallajökull tengist Mýrdals-
jökli um Fimmvörðuháls, en hann
var að mestu þakinn jökli og hjarni
í lok 19. aldar. Gosið hefur á háls-
inum, síðast nú á undanförnum
vikum.
Tengsl milli Eyjafjallajökuls og
Kötlusvæðisins koma líka fram í
jarðskjálftavirkni. Oft haldast hrin-
ur þar í hendur og önnur eldstöðin
fylgir hinni. Þrátt fyrir allt er um
tvö aðskilin eldstöðvakerfi að ræða
og bera mismunandi berggerðir
■ Eldkeila, 1.667 metra há.
■ Flatarmál jökuls: um 80 ferkíló-
metrar.
■ Stærð virkrar sprungureinar: 30
km löng, 1 til 5 km breið.
■ Gos: Tvö hraungos skömmu fyrir
upphaf nútíma. Gjóskugos 1612
og 1821-1823.*
■ Gosefni: úr milliröð; mest
basalt.
■ Tilheyrir Suðurlandsgosbeltinu.
*Sumir telja gos 920 með
HEIMILD: ÍSLENSKAR ELDSTÖÐVAR
Eyjafjallajökull
Gaus síðast í tvö ár og Katla tók við
Norðan-vindur, sem kom 7. og. 8. [júlí 1822] setti mökkinn fram yfir Eyja-
fjalla sveit; varð askan 5 þumlunga þykk jafnt yfir, gráleit á lit og svo óholl í
fjenaði, að nytpeningur varð því nær algeldur, sem sjá má af því, að úr 20
ám fjekkst 1 mörk mjólkur einusinni á dag. Vikuna milli 20. og 27. bar austan
vindur öskufall vestur yfir allar sveitir, allt suður á Álpta- og Seltjarnarnes.
Margir bændur undir Eyjafjöllum, komu nautpeningi austur í Mýrdal, og út um
Landeyjar í 2 mánuði, og fjölda af sauðfje var komið austur í Skaptártungu, til
göngu veturinn eptir, því heyafli Fjallamanna varð lítill, og reyndist mjög óholl-
ur í öllum skepnum, svo fjöldi af kúm, hrossum og sauðfje hrundi niður um
veturinn og sumarið eptir, í öllum þeim fremri sveitum fyrir austan Þjórsá, þó
fellirinn yrði mestur undir Eyjafjöllum. Það voru liðahnútar, gaddur í kjálkum
og höfuðbeinum, brunasótt í lúngum, sem gjörði þau morkin, svo að lagði af
þeim mjög slæma lykt. Ekki komu veikindi í menn af eldi þessum.
Rit um jarðelda á Ísland eftir Magnús Loptsson. Kom út 1880.
Lýsing sjónarvotta árið 1822
Ari Trausti Guðmundsson jarðeðlisfræðingur segir
mjög margt líkt með gosinu nú og eldsumbrotun-
um árið 1821. Ekki sé þó hægt að segja að gosið
hegði sér eins og þá, en líkindin séu óneitanlega
mikil.
„Það er greinilega mjög margt líkt með þessum
tveimur atburðum. Gosstaðurinn er svipaður,
hlaupleiðin sú sama og gosefnamagnið kannski
ekki ólíkt. Þau eru því að mörgu leyti lík. Það er
þó ekki hægt að segja til um hvort þetta heldur
áfram með jafn mörgum hléum og jafn lengi og
gosið 1821 til 1823. Það gæti gerst, en þetta gæti
líka bara verið þessi eina hrina.
Síðan, ef innstreymið heldur áfram í þessari margum-
töluðu aðfærsluæð, sem allir vita núorðið að er þarna í
hlíðinni út frá þessum stað; ef þetta gos hættir og
aðfærsluæðin er áfram virk, þá má auðvitað búast
við annarri goshrinu einhvers staðar í jöklinum.
Þannig hefur þetta væntanlega verið á sínum
tíma. Gosið liggur niðri einhvern tíma en svo tekur
það sig upp aftur. Það tók sig upp að minnsta
kosti þrisvar sinnum á þessu árabili og kannski
gerist það aftur núna, kannski ekki. Það er ekkert
hægt að segja um það núna.“
Ari Trausti segir að ekki sé heldur hægt að
fullyrða neitt um Kötlugos. „Við skulum segja að
það séu ákveðin líkindi á því, það er ekki hægt að
segja hversu mikil, en eldfjöll haga sér ekki endi-
lega reglulega. Það eru ákveðin líkindi á að það geti orðið
gos, en hvort eða hvenær er ekki hægt að segja til um.“
Gosstaður, hlaupleið og gosefnamagn svipað og 1821
ARI TRAUSTI
GUÐMUNDSSON
þeirra því glöggt vitni.
Ari Trausti Guðmundsson jarð-
eðlisfræðingur hefur mikið skrif-
að um íslenskar eldstöðvar. Hann
segir ekkert hægt að fullyrða um
hvort Katla fylgi í kjölfarið núna,
líkt og fyrir tveimur öldum. Eft-
irtektarvert sé þó að jarðskjálfta-
virkni hefur verið síðustu vikur á
línu sem liggur á milli eldstöðvanna
tveggja. Frá Eyjafjallajökli og vest-
ur að Goðabungu, sem er vestast í
Mýrdalsjökli.
„Undanfarna daga og vikur hafa
margir jarðskjálftar, litlir að vísu,
raðað sér á þessa línu,“ segir Ari
Trausti. „Hún liggur frá aðfærslu-
æðinni austnorðaustur og yfir í
Mýrdalsjökul.“ Ari segir þó ekki
hægt að álykta út frá því að goss sé
að vænta í Kötlu.
„Það er engin skjálftavirkni sem
hægt er að nefna undir Kötlu sjálfri,
eða í Mýrdalsjökli. Það var ekki
meðan á fyrra gosinu stóð og hefur
ekki verið núna þessar vikur.“
Ari segir það hins vegar ekki þýða
að svo verði ekki, það fari eftir því
hverju fram vindur.
kolbeinn@frettabladid.is
GUSAST UNDAN JÖKLI Þeir sem fylgdust með Gígjökli í gærmorgun urðu vitni að ógnarkrafti íslenskrar náttúru þegar mórautt jökulvatnið spýttist fram undan jöklinum og út í rúmlega hálfs ferkílómetra lón við jökul-
sporðinn. Vatnið ruddist áfram niður farveg Markarfljóts og olli miklum vegaskemmdum, meðal annars á hringveginum. Markarfljótsbrúin stóð þó hlaupið af sér og varnargarðar héldu víðast. MYND/STEINI FJALL
Stór hlaup
200.000 m³ á sek.
Miðlungs hlaup
8.000 m³ á sek.
Lítið hlaup
500 m³ á sek.
Kötluhlaup eru stærstu
jökulhlaup á sögulegum
tíma á Íslandi, að því er
segir í bókinni Íslenskar
eldstöðvar eftir Ara Trausta
Guðmundsson. Rennsli er
áætlað allt að 200 þúsund
m³ á sek. Hlaupið í gær
nam 1.500 til 1.800 m³
á sek.