Fréttablaðið - 15.04.2010, Blaðsíða 24

24 15. apríl 2010 FIMMTUDAGUR
Stjórnvöld gáfu íslensku
bönkunum miklu meira
starfsfrelsi en skylt var
samkvæmt samningunum
um evrópska efnahagsvæð-
ið, segir rannsóknarnefnd
Alþingis. Þetta jók áhætt-
una og gerði bankana van-
búna að mæta kreppu.
Starfsheimildir íslensku viðskipta-
bankanna voru rýmkaðar mun
meira en aðild Íslands að Evrópska
efnahagssvæðinu útheimti.
Rannsóknarnefnd Alþing-
is segir að þótt Íslendingar hafi,
vegna aðildarinnar að Evrópska
efnahagssvæðinu (EES), innleitt
tilskipanir Evrópusambandsins
um fjármálamarkaðinn hafi þeim
ekki verið bannað að setja, eða við-
halda, strangari reglur um fjár-
málafyrirtæki heima fyrir. Þetta
svigrúm hafi hins vegar ekki verið
nýtt. Fyrst og fremst réði þar það
pólitíska sjónarmið að draga þyrfti
úr séríslenskum ákvæðum og bæta
samkeppnisstöðu íslenskra fjár-
málafyrirtækja á EES-svæðinu.
„Áherslan var ekki á hvort til-
efni væri til og heimildir væru
innan ramma tilskipana Evrópu-
sambandsins (ESB) til að taka mið
af þeim aðstæðum á Íslandi sem
væru sérstakar,“ segir í skýrslu
rannsóknarnefndarinnar sem
bendir á að þar hafi bæði verið
um að ræða atriði sem snertu áhrif
þessarar starfsemi í íslensku við-
skiptalífi og þeirrar „hættu að náin
hagsmunatengsl og samþjöppun
eignarhalds leiddi til kerfislægrar
áhættu og hagsmunaárekstra“.
Nefndin skoðaði sérstaklega
sjö atriði sem breyttust varð-
andi fjármálafyrirtæki í kjölfar
aðildarinnar að EES. Þetta eru
auknar heimildir til fjárfesta í
ótengdum atvinnurekstri, til lána-
fyrirgreiðslu til stjórnenda, til
að fjárfesta í fasteignafélögum,
til að veita lán til kaupa á eigin
hlutum, minni kröfur til rekstr-
arfyrirkomulags verðbréfafyrir-
tækja, auknar heimildir til að reka
vátryggingafélög og í sjöunda lagi
auknar heimildir til að fara með
hlut í öðrum lánastofnunum.
Rannsóknarnefndin bendir á
að samkvæmt lágmarkskröfum
tilskipana ESB hafi Íslandi ekki
verið skylt að að auka starfsheim-
ildir bankanna á þennan hátt.
Heimildirnar hafi verulega aukið
áhættu í bankakerfinu. Nefnt er
að í apríl 2008 voru 46 prósent af
útlánum bankanna til eignarhalds-
félaga og að bankarnir hafi ekki
tryggt stöðu sína eins vel og þeim
var unnt varðandi þessi lán ef til
vanskila kæmi.
„Sérstaka athygli vekur að frelsi
lánastofnana til að stunda áhættu-
samari fjárfestingar var aukið
umtalsvert á þessu tímabili og þá
meðal annars með því að heimila
viðskiptabanka án þess að svig-
rúmi til aukinnar áhættutöku hafi
um leið fylgt fullnægjandi aðhald
og kröfur um eigið fé,“ segir í
skýrslu nefndarinnar. „Meðal ann-
ars af þeim sökum voru fjármála-
fyrirtækin illa í stakk búin til að
mæta þeim erfiðleikum sem komu
upp á alþjóðlegum fjármálamörk-
uðum árið 2008.“ gar@frettabladid.is
Gáfu bönkum meira
frelsi en EES krafðist
JÓN BALDVIN HANNIBALSSON OG DAVÍÐ ODDSSON Frá og með því að aðild Íslands
að EES var samþykkt árið 1993 í starfstíð svokallaðrar Viðeyjarstjórnar Alþýðuflokks
og Sjálfstæðisflokks hefur Alþingi gert margvíslegar breytingar á lögum um starfsemi
fjármálafyrirtækja. Margar þeirra voru ekki nauðsynlegar fyrir aðild að EES.
Bankarnir tóku ekki að fullu til-
lit til gjaldeyrisáhættu vegna lána
í erlendri mynt, að því er fram
kemur í skýrslu rannsóknarnefnd-
ar Alþingis.
„Bankarnir tóku hærra hlutfall
veða en umfram það var ekki litið
nægjanlega til þess í hvaða mynt
tekjuflæði viðkomandi lántaka
var. Þá var lánað í miklum mæli
í erlendri mynt fyrir innlendum
markaðsverðbréfum, sem augljós-
lega voru með íslenskt tekjuflæði
og verðáhættu í krónum,“ segir
í skýrslunni. Bent er á að vegna
samfylgni innlends verðbréfa-
markaðar og krónunnar hafi þetta
reynst „sérstaklega áhættusöm“
útlán. „Ekki verður séð að áhætt-
an af þessum lánum hafi verið rétt
metin. Það hafði aftur þær afleið-
ingar að þau voru ekki rétt verð-
lögð sem loks leiddi til þess að
einstaklingar og fyrirtæki tóku
þessi lán í of miklum mæli. Tap
íslenska hagkerfisins af þessu er
gífurlegt.“
Rannsóknarnefndin segir ljóst
að hvatinn fyrir því að lána í
erlendri mynt hafi meðal ann-
ars verið sá að auka við erlendar
eignir bankanna, þar sem skuld-
ir þeirra, það er fjármögnun, hafi
fyrst og fremst verið í erlendri
mynt. Um leið er bent á að hefðu
viðskiptavinir bankanna ekki
greiðslugetu sem sveiflaðist með
erlendu myntinni, þá mætti færa
rök fyrir því að lánin hafi ekki
endurspeglað raunverulega eign
í erlendri mynt. „Gengisáhættan
sem bankinn hefði tekið með því
að lána í krónum hvarf ekki við
það að lána íslensku viðskiptavin-
unum í erlendri mynt. Áhættan
breyttist einvörðungu úr gengis-
áhættu í skuldaraáhættu,“ segir í
skýrslu nefndarinnar. - óká
EVRUR Útlán fjármálafyrirtækja í erlendri
mynt voru að hluta ranglega færð sem
erlend eign í bókum þeirra, samkvæmt
rannsóknarnefnd Alþingis.
Hættan af lánum í erlendri mynt vanmetin:
Tap hagkerfisins
sagt gífurlegt
1. Auknar heimildir til fjárfesta í ótengdum atvinnurekstri.
2. Auknar heimildir til lánafyrirgreiðslu til stjórnenda.
3. Auknar heimildir til að fjárfesta í fasteignafélögum.
4. Auknar heimildir til að veita lán til kaupa á eigin hlutum.
5. Minni kröfur til rekstrarfyrirkomulags verðbréfafyrirtækja.
6. Auknar heimildir til að reka vátryggingafélög.
7. Auknar heimildir til að fara með hlut í öðrum lánastofnunum.
Heimild: Skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis.
Rýmkun á bankareglum sem ekki var áskilið með EES
ÓGLEYMANLEG
OG GRÍPANDI
Batuk er indversk stúlka sem ætti að
vera að leika sér, læra og feta fyrstu
skrefin út í lífið. Bláa minnisbókin er
áhrifamikil saga götubarna sem neydd
eru í vændi, saga sem nístir hjartað en
vegsamar jafnframt vonina og máttinn
sem býr í orðunum.
„Glæsilega skrifuð saga …
Mikilvæg bók
sem ekki gleymist.“
N E W BO OK S M AG A Z I N E
FRUMÚTGÁ
FA
Í KILJU
Fimm fyrirtæki nátengd
Kaupþingi og Glitni keyptu
gjaldeyri fyrir háar fjár-
hæðir á þriggja mánaða
tímabili 2007-2008. Kaup-
in voru úr takti við fyrri
gjaldeyris kaup fyrirtækj-
anna og grunar rannsóknar-
nefnd Alþingis að þau hafi
verið ólögleg.
Frá því í nóvember 2007 og fram
í janúar 2008 keyptu fimm fyr-
irtæki; Exista, Kjalar, Baugur
og tvö félög tengd Baugi, Jötunn
Holding og Eignarhaldsfélag-
ið ISP, 1.392 milljónir evra (125
milljarðar íslenskra króna á gengi
þess tíma) í framvirkum samn-
ingum og stundarviðskiptum við
íslensku bankana. Kaupþing hafði
milligöngu um meirihluta viðskipt-
anna. Viðkomandi fyrirtæki höfðu
ekki áður átt viðlíka gjaldeyris-
viðskipti og grunar rannsóknar-
nefnd Alþingis að þau flokkist til
markaðsmisnotkunar. Tilkynnti
nefndin viðskiptin til ríkissaksókn-
ara síðastliðinn sunnudag.
Þegar viðskiptin voru gerð á
sínum tíma fóru þau ekki fram
hjá Seðlabankanum sem fylgdist
grannt með gangi mála á mörkuð-
um. Grunaði bankann að viðskiptin
gætu varðað við lög um markaðs-
misnotkun. Bað hann Fjármálaeft-
irlitið að athuga málið en niðurstaða
þess var að ekkert hefði komið
fram sem styddi þá skoðun Seðla-
bankans.
Á fundi rannsóknarnefndar með
blaðamönnum á mánudag vildi
Sigríður Benediktsdóttir ekki taka
afstöðu til þess hvort gjaldeyris-
viðskipti hefðu undir einhverjum
kringumstæðum geta talist „árás
á krónuna“ eins og stundum hefur
verið haldið fram. „Það verður ann-
arra að meta hvort þetta hafi raun-
verulega verið árás og hver þá
hefði átt að hagnast á þeirri árás
og hver mögulega tapaði á henni,“
sagði hún.
Hugsanlega skýrist varfærnis-
legt orðaval hennar af því að nefnd-
in tilkynnti um áðurnefnd viðskipti
til saksóknara. bjorn@frettabladid.is
Gjaldeyriskaup
til saksóknara
Hagnaður og tap af gjaldeyrisviðskiptum
Rannsóknarnefnd Alþingis metur hagnað Exista (í
meirihlutaeigu Ágústs og Lýðs Guðmundssona) af
gjaldeyrisviðskiptum á tímabilinu apríl 2007 til október
2008 90 milljarða króna.
Kjalar (í eigu Ólafs Ólafssonar) jók gjaldeyriseignir
sínar um sem nemur 682 milljónum evra á
tímabilinu nóvember 2007 til mars 2008 þegar
heildargjaldeyriseign félagsins stóð í rúmum
700 milljónum evra. Rannsóknarnefndin metur
að við lok september 2008 hafi gjaldeyrisstaða Kjalars verið tveir milljarðar
króna í mínus.
Baugur og tengd félög keyptu samtals 680 milljónir evra frá nóvember
2007 til janúar 2008. Þar af keypti Eignarhaldsfélagið
ISP (í eigu Ingibjargar Stefaníu Pálmadóttur, stjórnar-
formanns 365) evrur fyrir um sex milljarða króna í
janúar 2008. Í júní sama ár selur félagið megnið
af þeim gjaldeyri. Þar sem gengi krónunnar hafði
þá fallið verulega var tæplega tveggja milljarða
króna hagnaður af viðskiptunum, að mati
rannsóknarnefndarinnar.
FRÉTTASKÝRING: Xxxxxxx