Fréttablaðið - 17.04.2010, Blaðsíða 18

18 17. apríl 2010 LAUGARDAGUR
1. Gerði flokkur þinn mistök sem biðjast ber afsökunar á?
2. Aðhafðist þú eitthvað eða sýndirðu af þér aðgerðaleysi sem biðjast ber
afsökunar á?
3. Telur þú að kæra beri þá þrjá fyrrverandi ráðherra, sem rannsóknar-
nefndin metur að hafi sýnt af sér vanrækslu, til landsdóms?
4. Hverjar eru brýnustu breytingarnar sem ráðast þarf í á sviði stjórnmála
og stjórnsýslu?
5. Ættu einhverjir að víkja úr embættum sínum eða störfum?
Spurningarnar
formaður Sjálfstæðis-
flokksins
Bjarni Benediktsson
formaður Vinstri grænna
Steingrímur J. Sigfússon
formaður Framsóknar-
flokksins
Sigmundur D. Gunnlaugsson
þingmaður Hreyfingar-
innar
Þór Saari
Ráðherraábyrgð óafgreidd
1. Stærstu mistök sjálfstæðismanna
sem tengjast bankakerfinu og hruni
þess voru þau að falla frá þeirri
stefnumörkun sem ákveðin hafði
verið um dreifða eignaraðild að
bönkunum þegar þeir voru einka-
væddir. Þetta sagði Geir H. Haarde í
ræðu á landsfundi árið 2009. Fleiri
mistök voru gerð sem margrætt er
um og Geir baðst afsökunar á fyrir
sína hönd og flokksins á sínum tíma.
Margt fór aflaga á okkar vakt. Innviðir
stjórnsýslunnar voru of veikir. Eftirlits-
kerfisins líka. Virðing fyrir lögum og
reglum var mjög ábótavant og eftirlit
Alþingis með framkvæmdarvaldinu
var ekki nægjanlegt. Í augu við allt
þetta horfumst við og munum draga
af því lærdóm. Það verða aðrir stjórn-
málaflokkar einnig að gera.
2. Ég tók sæti á Alþingi árið 2003,
en ég hef ekki átt sæti í ríkisstjórn.
Að sjálfsögðu ber ég ábyrgð á verk-
um mínum á þeim tíma sem ég hef
setið á Alþingi. Það má kannski helst
gagnrýna okkur sem setið höfum á
Alþingi að hafa ekki gengið harðar
eftir því að styrkja eftirlitshlutverk
Alþingis gagnvart framkvæmdarvald-
inu. Alþingi er að mínu mati enn of
veikt og það á sinn þátt í því hvernig
fór. Um þetta hef ég skrifað greinar
og haldið ræður. Og ég ætla mér að
leggja mitt af mörkum til að tryggja
að á þessu verði breyting.
3. Ég ætla mér ekki setjast í
dómarasæti yfir þeim fyrrverandi
ráðherrum sem rannsóknarnefndin
telur að hafi sýnt af sér vanrækslu.
Mér finnst það ekki við hæfi þar sem
Alþingi hefur skipað sérstaka nefnd
í þeim tilgangi að fara yfir embættis-
færslur þeirra, ákvarðanir og gjörðir
og taka ákvörðun um það hvort
og hvernig bregðast skuli við þeim
athugasemdum sem fram koma í
skýrslunni. Sjálfur hef ég hvatt mína
flokksmenn til að vega og meta nið-
urstöður skýrslunnar af yfirvegun og
það væri í algjöru ósamræmi við þau
skilaboð, að komast að niðurstöðu
um þetta atriði á þessu stigi málsins.
Í því samhengi vil ég benda á sjálf-
stæði þingsins um þessa skoðun.
Það er til dæmis ekki hægt að útiloka
að þingið komist að þeirri niðurstöðu
að einhverjir ráðherrar, sem ekki
teljast hafa vanrækt skyldur sínar á
grundvelli laganna um rannsóknar-
nefndina, hafi hins vegar gert það
í skilningi laga um ráðherraábyrgð.
Um þau lög hefur rannsóknarnefndin
ekkert fjallað.
4. Í mínum huga þarf viðhorfs-
breyting að eiga sér stað í íslenskum
stjórnmálum. Það þarf til lyfta virð-
ingu þingsins sem æðstu valdastofn-
unarinnar. Ég hef lengi talað fyrir því
að efla þingið. Það tekur bæði til
fagmennsku í lagasetningarstörfum
þess og hvað snertir eftirlit og aðhald
með framkvæmdarvaldinu. Almennt
þarf að opna stjórnmálin og gera þau
gagnsærri, færa valdið nær fólkinu.
Þau áföll sem við höfum orðið fyrir
kalla á að við endurskoðum innviði
stjórnsýslunnar, skipulag og vinnu-
brögð, m.a. með það að markmiði
að styrkja eftirlitsstofnanirnar og
starfsemi þeirra. Aukin fjárframlög
leysa ekkert ein og sér. Án vafa má
ná fram hagræðingu samhliða slíkri
skoðun.
5. Frá efnahagshruninu hafa því sem
næst allir þeir sem voru í fremstu víg-
línu í fjármálakrísunni, vikið úr sínum
störfum. Þetta á við um stjórnmál-
in, stjórnkerfið og bankana, bæði
stjórnir þeirra og forstjóra. Hér urðu
ríkisstjórnarskipti og í kjölfarið fóru
fram kosningar með góðri þátttöku
fólksins í landinu. Í þessari viku hafa
þessu til viðbótar þingmenn stigið til
hliðar vegna niðurstöðu rannsóknar-
skýrslunnar. Ég verð að viðurkenna
að mér hefur þótt allt of lítið úr
þessu gert í almennri umræðu um
málið og ætla ekki að tiltaka ákveðna
einstaklinga hér sem ættu að bætast
í þennan stóra hóp.
FRÉTTASKÝRING: Xxxxxxx SVÖR FORMANNA FLOKKANNA VIÐ SPURNINGUM VEGNA SKÝRSLUNNAR
Nefndin fái ráðrúm
1. Þegar Samfylkingin settist í
ríkisstjórn 24. maí 2007 var þegar
of seint að forða bönkunum frá falli
samkvæmt niðurstöðum rannsókn-
arnefndar Alþingis. Í skýrslunni
kemur einnig fram að eftir þann tíma
hefði þurft að grípa til margvíslegra
aðgerða til að draga úr tjóni sam-
félagsins, aðgerða sem m.a. voru á
ábyrgðarsviði ráðherra Samfylkingar-
innar. Þótt bankarnir sjálfir, eigendur
þeirra og stjórnendur, ásamt þeim
ríkisstjórnum sem mótuðu eign-
arhald þeirra og starfsskilyrði, beri
mesta ábyrgð á hruni bankakerfisins
samkvæmt skýrslu rannsóknar-
nefndar Alþingis afsakar það samt
ekki mistök Samfylkingarinnar að
þessu leyti. Uppgjör þessara mála
er flokksins alls og því hefur stjórn
Samfylkingarinnar ákveðið að leggja
til við flokksstjórn að setja á stofn
umbótanefnd sem meðal annars
mun leiða skoðun og umræðu um
störf, stefnu og ábyrgð Samfylking-
arinnar í aðdraganda bankahrunsins
ekki síst til að draga lærdóma til
framtíðar og leggja fram tillögur til
úrbóta.
2. Ekkert í skýrslu rannsóknar-
nefndarinnar gefur tilefni til að ætla
að svo sé, enda var ábyrgðarsvið
mitt í ríkisstjórn Samfylkingar og
Sjálfstæðisflokks á sviði félags- og
tryggingamála og málefni bankanna
komu nánast aldrei til umræðu á
ríkisstjórnarfundum fyrir hrun. Að
þessu leyti opinberar skýrslan með
skýrum hætti alvarlega brotalöm í
stjórnskipan Íslands sem brýnt er
að bregðast við. Það hefur reyndar
þegar verið gert að nokkru leyti, m.a.
með skipan ráðherranefndar um
efnahagsmál og stofnun efnahags-
og viðskiptaráðuneytis. Þá hef ég
sem forsætisráðherra þegar beðið
þjóðina afsökunar fyrir hönd Stjórn-
arráðsins og stofnana þess. Í þessu
sambandi er einnig vert að vekja
athygli á því sem m.a. kemur fram í
skýrslunni að undirrituð lagði ítrekað
fram fyrirspurnir og tillögur á Alþingi
sem vörðuðu málefni bankanna,
áhættu vegna útþenslu þeirra, kross-
eignatengsl í atvinnulífinu, bónus-
greiðslur, innistæðutryggingar, bætta
stjórnsýsluhætti og þróun valds o.fl.
Svör og viðbrögð framkvæmdavalds-
ins voru yfirleitt á einn veg: að ekki
þyrfti að hafa áhyggjur eða grípa
til sérstakra ráðstafana. Átakan-
legt er t.d. í ljósi sögunnar að lesa
svör þáverandi viðskiptaráðherra,
Valgerðar Sverrisdóttur við fyrirspurn
minni frá mars 2006 vegna alvar-
legra hættumerkja sem ýmsir töldu
þá blasa við í bankakerfinu. Öllum
hættumerkjum var vísað á bug, en
samkvæmt rannsóknarskýrslunni var
síðasti möguleiki stjórnvalda til að
forða bankahruni án verulegs skaða
einmitt á umræddu ári.
3. Sérvalin nefnd alþingismanna
hefur nú það mikilvæga hlutverk að
yfirfara skýrslu rannsóknarnefndar-
innar og m.a. gaumgæfa hvort tilefni
er til að gefa út ákærur á grundvelli
hennar og kalla saman landsdóm.
Ég tel eðlilegt að þingmannanefndin
fái ráðrúm til að meta efni skýrslunn-
ar án afskipta minna eða annarra
þingmanna.
4. Frá því að ný ríkisstjórn tók
við í febrúar 2009 hefur markvisst
verið unnið að endurbótum á
lagaumhverfi og vinnubrögðum í
gangverki samfélagsins, hvort sem
litið er til ráðuneyta, eftirlitsstofn-
ana, fyrirtækja, fjármálastofnana,
fjölmiðla, stjórnmálaflokka eða
stjórnskipunarinnar í heild. Vinna við
að taka á þeim brotalömum sem
skýrslan bendir á er því komin vel
á veg og ljúka þarf lagasetningu og
innleiðingu þessara umbótaverka
sem allra fyrst. Lögfesting stjórnlaga-
þings, siðareglna, fækkun ráðuneyta,
endurskoðun laga um Stjórnarráð
Íslands og viðamiklar umbætur á
starfsumhverfi fjármálakerfis landsins
skipta þar miklu máli. Þá er afar
brýnt að stórefla úrræði og umfang
réttarkerfisins til að unnt verði að
taka hratt og örugglega á þeim fjölda
ábendinga skýrslunnar um möguleg-
ar misgjörðir í aðdraganda hrunins.
5. Skýrslan er áfellisdómur yfir
mörgum mikilvægum þáttum í
samfélagi okkar og hafi einhver efast
um að tilefni hafi verið fyrir því mikla
vantrausti og reiði sem einkennt
hefur samfélagið frá hruni, þá færir
skýrslan okkur sanninn um að svo
var ekki. Forsenda þess að okkur
lánist að byggja upp betra samfélag
á Íslandi á næstu misserum og árum
er að okkur takist að endurreisa
traustið í íslensku samfélagi. Í þessu
augnamiði hefur m.a. verið skipt um
stjórnendur í Seðlabanka, FME, flest-
um ráðuneytum (ráðherra og/eða
ráðuneytisstjóra) og víða í stjórnum,
ráðum, fyrirtækjum og félagasamtök-
um. Nýtt löggjafarþing hefur einnig
verið kjörið og mikil endurnýjun
hefur átt sér stað í forystu stjórn-
málaflokkanna. Víða hefur því verið
brugðist við frá hruni bankanna og
greina þarf á milli þess sem var og
er. Engu síður finnst mér einsýnt
að ýmsir þurfi að skoða sinn hug í
ljósi skýrslunnar og meta sína stöðu.
Hver og einn þarf að meta fyrir sitt
leyti hvernig hann getur lagt sitt af
mörkum til að efla traust og styðja
þannig við endurreisnina í samfélag-
inu. Fyrsti stjórnmálamaðurinn sem
axlaði pólitíska ábyrgð með þessum
hætti var Samfylkingarmaðurinn
Björgvin G. Sigurðsson. Afsögn hans
sem viðskiptaráðherra og nýjasta
ákvörðun hans um að taka leyfi frá
þingstörfum sýndi gott fordæmi.
Róttækt uppgjör fór fram
1. Já, sannarlega voru gerð mistök og
beðist hefur verið velvirðingar á þeim.
Flokkurinn gekk hins vegar lengra en
það, því að í janúar í fyrra flýtti Fram-
sókn flokksþingi sínu til að gera upp
þessi mál. Þar var ráðist í róttækara
uppgjör og endurnýjun en dæmi voru
um í sögu íslenskra stjórnmálaflokka.
Það snerist ekki bara um að fá inn
nýtt fólk heldur líka að endurmeta
stefnuna. Skýrslan er kærkomin því að
hún sýnir mikilvægi þeirra atriða sem
hvað mest voru rædd í endurnýjun-
inni, t.d. mikilvægi meðalhófs, breyttr-
ar stjórnsýslu, lýðræðisumbóta og
þess að nýta sérfræðiþekkingu. Hvað
varðar einstök tilvik á ég eftir að lesa
megnið af skýrslunni. Stóra myndin er
þó nokkuð ljós og mikilvægt að halda
áfram að læra af henni.
2. Ég var ekki orðinn þátttakandi í
stjórnmálum.
3. Sérstök nefnd á vegum þingsins
fjallar um það þessa dagana þannig
að mér finnst ekki rétt að tjá mig um
það á meðan nefndin er að vinna þá
vinnu.
4. Frá því í janúar í fyrra höfum við
beitt okkur fyrir stjórnlagaþingi sem
færi yfir stjórnarskrá landsins. Tölu-
verð umræða varð um það á sínum
tíma en ekki tókst að ljúka henni í
þinginu. Það þarf að gera verulegar
breytingar á ráðuneytum og stofnun-
um og skýrslan veitir fljótt á litið góða
innsýn í hvernig standa má að því. Að
mínu mati væri mjög óæskilegt að
gera það með sameiningu ráðuneyta
í stór ofurráðuneyti. Það verður að
nýta sérfræðiþekkingu á hverju sviði
og tryggja aðhald úr ólíkum áttum
fremur en að búa til ný bákn.
Æskilegt er að gera breytingar á
kosningalögum og í því sambandi
höfum við stutt persónukjör. Einnig
teljum við mikilvægt að auka aðgrein-
ingu löggjafarvalds og framkvæmdar-
valds m.a. með því að ráðherrar sitji
ekki á þingi. Betri nýting sérfræði-
þekkingar í stjórnkerfinu er nauðsyn-
leg og tryggja þarf að eftirlit og ráð-
gjöf berist úr ólíkum áttum til að ýta
undir rökræðu og draga úr hættunni á
því að menn gangi út frá að ein sýn á
hlutina sé óumdeilanlega rétt.
5. Hér á við sama svar og í þriðju
spurningu. Það gengi gegn tilgangi
nefndarinnar ef stjórnmálamenn væru
að mælast til um ákveðna niðurstöðu
út frá henni á meðan hún er að
störfum.
Jöfnuður aftur í forgang
1. Vinstrihreyfingin - grænt framboð
stóð gegn fjölmörgum þeim atriðum
sem eru nefnd í skýrslu rannsókn-
arnefndarinnar. Flokkurinn barðist
einn stjórnmálaflokka gegn Kára-
hnjúkavirkjun, einkavæðingu beggja
ríkisbankanna, skattalækkunum og
þeirri græðgisvæðingu sem leiddi
til hrunsins. Þá lagði flokkurinn til
fjölda tillagna um að ná tökum
á því ójafnvægi sem einkenndi
hagkerfið og sporna við útþenslu
bankanna. Í því sambandi má nefna
tillögur um að aðskilja fjárfestinga-
bankastarfsemi og hefðbundinnar
bankaþjónustu og margflutta tillögu
um aðgerðir til að endurheimta
efnahagslegan stöðugleika allt frá
árinu 2005.
2. Nei, ekki sem ég kem auga á
en það er nauðsynlegt fyrir alla að
endurskoða og betrumbæta sín
vinnubrögð í ljósi þeirra athuga-
semda sem í skýrslunni koma. Eng-
inn er undanskilin í þeirri vinnu.
3. Mál þeirra eru til meðferðar
sérstakrar nefndar á vegum Alþingis
og það er svo þingsins að úrskurða í
málum þeirra.
4. Nefnd undir forystu Gunnars
Helga Kristinssonar prófessors
mun innan skamms skila tillögum
um með hvaða hætti stjórnsýslan
getur bætt sig út frá þeim fjölmörgu
ábendingum sem í skýrslunni eru.
En nú þegar hafa verið gerðar
mikilvægar breytingar hjá Seðla-
banka Íslands, Fjármálaeftirlitinu
og Ríkisskattstjóra sem fela meðal
annars í sér auknar valdheimildir
til þeirra. Þá liggur fyrir frumvarp til
breytinga á lögum um fjármálafyrir-
tæki sem tekur á fjölda þeirra van-
kanta sem fjallað er um í skýrslunni.
Auk þess er frumvarp sem herðir
enn frekar á þeim reglum sem gilda
um fjármál stjórnmálaflokka. Nú
stendur yfir vinna bæði við heildar-
endurskoðun á lögum um stjórnar-
ráðið sem og endurskipulagningu
stjórnsýslunnar og vænti ég mikils af
niðurstöðum þeirrar vinnu. Það sem
væntanlega skiptir þó mestu máli
er hugarfarið og sú hugmyndafræði
sem unnið er eftir. Verði ekki horfið
frá þeirri afskiptaleysisstefnu sem
verið hefur gegnum gangandi við
stjórn landsins undanfarna áratugi
munu breytingar á skipulagi og
stjórnsýslu litlu máli skipta. Einnig
að jöfnuður manna í milli verði
settur aftur í forgang í íslenskum
stjórnmálum.
5. Þeir sem teljast ábyrgir fyrir því
hvernig fór fyrir íslensku þjóðarbúi
eiga auðvitað að finna það hjá sjálf-
um sér að stíga til hliðar. Einhverjir
kunna svo að lenda með sín mál hjá
sérstökum saksóknara eða þar til
bærum aðilum.
Fleiri fyrir Landsdóm
1. Svar: Á ekki við.
2. Svar: Á ekki við.
3. Já, og mér finnst einnig að
þingmannanefndin sem hefur með
þá ákvörðun að gera eigi einnig að
velta fyrir sér hvort ástæða sé til
að landsdómur fjalli um mál fleiri
fyrrverandi ráðherra.
4. Skýrslan er áfellisdómur
yfir stjórnmálalífinu á Íslandi í
heild sinni. Hún staðfestir að hér
viðgengst djúpstæð spilling sem
uppræta verður. Siðbót þarf að eiga
sér stað. Rjúfa þarf óeðlileg hags-
munatengsl á milli viðskiptaheims
og þingheims, til dæmis með því
að gera framlög lögaðila til stjórn-
málasamtaka og stjórnmálamanna
óheimil. Ráðast þarf í viðamiklar
lýðræðisumbætur. Setja þarf lög
um þjóðaratkvæðagreiðslur sem
fela í sér að almenningur öðlist rétt
til að kalla eftir málum í sinn dóm
að eigin frumkvæði. Vægi atkvæða
í alþingiskosningum þarf að verða
jafnt. Afnema þarf 5% þröskuldinn
og leyfa persónukjör þvert á flokka.
Tryggja verður þrískiptingu valdsins
m.a. þannig að ráðherrar sitji ekki
á þingi. Ráðherrar, þingmenn og
æðstu embættismenn framkvæmd-
arvaldsins, nema dómarar, mega
ekki gegna embætti nema í mesta
lagi í átta ár eða tvö kjörtímabil
samfellt. Taka þarf upp faglegar
ráðningar í embætti í stað pólitískra.
Formlegri og gegnsærri vinnubrögð
í stjórnsýslunni þarf að taka upp.
Ríkisstjórn á að vera fjölskipað
stjórnvald. Bindandi stjórnlagaþing
almennings þarf að fara fram með
sem minnstri aðkomu hins opin-
bera. Leiðrétta þarf lán almennings
og afnema verðtryggingu.
5. Frá útgáfu skýrslu rannsókn-
arnefndar Alþingis hefur krafa
almennings um afsögn tiltekinna
þingmanna orðið háværari með degi
hverjum. Einkum beinast spjótin að
þingmönnum sem voru ráðherrar
í ríkisstjórn haustið 2008 og þeim
þingmönnum sem þegið hafa fjár-
framlög frá hinum föllnu fjármálafyr-
irtækjum og tengdum aðilum. Eins
hefur afsagnar þeirra þingmanna
verið krafist sem náin tengsl höfðu
við ýmis fjármálafyrirtæki og ráða-
menn í aðdraganda hrunsins.
Með hliðsjón af þeim áfellisdómi
sem skýrsla rannsóknarnefndar
Alþingis felur í sér taka þingmenn
Hreyfingarinnar heils hugar undir
umræddar kröfur og skora á þá
þingmenn sem um ræðir að segja af
sér tafarlaust.
formaður Samfylkingar-
innar
Jóhanna Sigurðardóttir