Fréttablaðið - 17.04.2010, Blaðsíða 20

20 17. apríl 2010 LAUGARDAGUR
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
greinar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
M
annlífi hér við ysta haf reynist margt mótdrægt
þessi dægrin. Djúpin rymja og af landinu leggur
langan slóða suður og austur sem minnir á fyrri
öskuský sem ollu á sínum tíma umfangsmiklum
byltingum og tímabærum breytingum á stjórnar-
háttum víða á meginlandi Evrópu. Athygli umheimsins beinist enn
hingað norður og aftur eru tíðindin sem héðan berast neikvæð
öllum þorra manna. Ekkert lát er á mótlæti okkar. Og á sama tíma
og öskusallinn leggst yfir öræfi og gróin héruð er æ ljósara að hula
tímans er ekki lögst yfir þær efnahagslegu hamfarir sem skóku
samfélagið og skildu það eftir í sárum. Raddir sem kölluðu ákaft
eftir að miskar skyldu geymast, jafnvel gleymast, fyrir fáum mán-
uðum eru nú þagnaðar. Þær minntu um margt á þá tíma í sögu Evr-
ópu þegar krafist var eftirgjafar saka til handa misindismönnum
og morðingjum, svo þjóðirnar „mættu líta fram á veginn, ráðast
sameinaðar í uppbyggingu“. Nú
eru litlar líkur á að þær hljómi
um sinn. Þvert á móti magnast
nú krafa um að embættismenn,
stjórnmálamenn og forkólfar í
atvinnulífi víki úr sessi og bíði
þess að ábornar sakir þeirra
verði kannaðar fyrir dóm-
stólum.
En hinir grunuðu virðast því miður enn haldnir þeirri skynvillu
að athafnir þeirra og æði séu hafnar yfir lög og rétt. Stærilæti og
mikillæti hópsins sem gekk á svig við almannahag og olli þjóðar-
búi og einkahögum þúsunda miklum búsifjum er þessu fólki svo
vendilega í merg runnið að skilsmunur sóma og skammar er því
ókunnugur. Undanskot á stórum fjárfúlgum virðist vera almenn
regla í umgengni hóps manna um almannasjóði. Og á sama tíma
og lögreglan greinir hófstillt frá málsókn á hendur einum manni
sem sveik nokkur hundruð milljóna frá tugum einstaklinga er
beðið þess að þeir komist undir manna hendur sem sviku þúsundir
milljóna, tugþúsundir, hundruð þúsunda milljóna frá tugþúsundum
Íslendinga. Enginn friður, engin sátt mun ríkja í samfélaginu fyrr
en rannsókn lýkur, ákærur verða bornar fram og réttað er yfir
brotamönnunum sem hafa rústað landið. Þeir verði sóttir til saka
hvar sem þeir í landleysi sínu hafa holað sér niður í þeirri glópsku
að Interpol hafi ekki uppi á þeim.
Bragurinn í samfélagi okkar, tíðarandinn, varð ekki til af engu:
opinbert líf á Íslandi í nær þrjá áratugi var heltekið af hugsjónum
stefnu sem kenndi sig við frjálshyggju, rétttrúnaði sem heimtaði
í takt við fyrirferðarmikla stefnu víða um lönd að vald fyrirtækja
skyldi ofar öllu, ekki fyrirtækja í atvinnurekstri eða framleiðslu,
heldur félaga um fjármagnseigu.
Mikillæti er í læknisfræði skilgreint sem tiltekið stig brjálsemi.
Í almennri framkomu er það þekkt sem upphafið sjálfstignunar-
ástand sem fer út fyrir skynsemismörk og um þessar mundir má
sjá þess víða merki í framgöngu manna að harkalegur árekstur við
raunveruleikann dugar ekki til að kenna þeim hver staða þeirra er
orðin í mannlegu samfélagi.
Þeirri stöðu breytir aðeins hávær og skilyrðislaus krafa almenn-
ings um afsagnir þingmanna, embættismanna, eldri lykilmanna
sem enn sitja í bankakerfinu. Enginn má við margnum. Brýnt er að
hagsmunir hinna fáu fjúki fyrir hagsbót og sálarheill fjöldans.
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
Páll Baldvin
Baldvinsson
pbb@frettabladid.is
SKOÐUN
Eftir umbrotahrinu og áföll:
Mikillæti
Umræður um skýrslu rann-sóknarnefndar Alþing-is bera þess eðlilega merki að hún hafði ekki
að geyma ný sannindi um orsak-
ir fyrir hruni krónunnar og bank-
anna. Á hinn bóginn skýrir skýrsl-
an býsna vel samhengi og baksvið
þess sem gerðist.
Mikill fengur er að þeirri heildar-
mynd sem skýrslan gefur um ofvöxt
í bankakerfinu sem á síðustu stig-
um leiddi til glapræðisverka banka-
stjórnenda. Greinargerð starfshóps-
ins sem fjallaði um siðferðilega
hlið þessara atburða er einkar skil-
merkileg og mikilvæg undirstaða
umræðu næstu ára og áratuga um
endurreisn samfélagsins.
Segja má að athyglisverðustu
niðurstöður á hagfræðilegri hlið
málsins séu þær að í raun réttri
var hrunið óum-
flýjanlegt eftir
2006. Eftir þann
tíma hefðu nær
allar aðgerðir
af hálfu ríkis-
stjórnar, Seðla-
banka og fjár-
málaeftirlits leitt
til þess eins að
flýta falli bank-
anna.
Það er helst að styrking gjald-
eyrisvarasjóðsins hefði á þessum
tíma komið að haldi. Margt bend-
ir þó til að þegar komið var fram
á árið 2008 hafi það einnig verið
orðið of seint. Vandamálin hlóð-
ust upp á árunum fram til 2004 eða
2005. Vandinn er hins vegar sá að
fyrir þann tíma er erfitt að skil-
greina einhvern einn atburð sem
þau vatnaskil að ekki varð til baka
snúið án hamfara.
Í þessu ljósi er erfitt að komast
að annarri niðurstöðu en að dómur
nefndarinnar um vanrækslu nokk-
urra ráðherra og embættismanna
frá 2006 til 2008 þarfnist nánari
rökstuðnings. Þó að ekki sé gerð-
ur ágreiningur um það sem betur
mátti fara í þessum tilvikum er
eigi að síður ljóst að nefndin skýr-
ir ekki orsakasamhengi milli til-
tekinna athafna eða athafnaleysis
þeirra sem hlut eiga að máli og falls
bankanna.
Jafn mikilvægar og þessar
athugasemdir eru við endurbætur
á stjórnsýslunni eru þær að sama
skapi veikur grunnur fyrir viðurlög
hvort heldur horft er á ráðherraá-
byrgðarlögin eða lögin um réttindi
og skyldur opinberra starfsmanna.
Hvenær var ekki við snúið?
Athugasemdir af ýmsu tagi voru gerðar um hæfi nefndarmanna. Nefndin víkur þeim til
hliðar með einfaldari röksemd-
um en núorðið tíðkast bæði að því
er varðar dómstóla og stjórnsýslu.
Hér er því þörf nánari skýringa.
Þá virðist nefndin leggja aðra
og rýmri merkingu í hugtak-
ið vanræksla en hefð er fyrir í
dómaframkvæmd. Nú geta verið
góð og gild rök til þess einkum
vegna þess að hér var ekki um
sakamálarannsókn að ræða. Það
getur því aukið aðhald í stjórn-
sýslu ef þessi þrengri merking
verður lögð til grundvallar þeim
endurbótum á formi og efnislegu
innihaldi stjórnsýsluathafna sem
koma í kjölfarið.
Á hinn bóginn veikir það notkun
á þeim efnisniðurstöðum skýrsl-
unnar þar sem stuðst er við þessa
breyttu merkingu ætli menn að
nota hana til umfjöllunar um við-
urlög vegna liðinna atburða. Þessu
hefði mátt gera betri grein fyrir.
Í áratugi hafa margar pólitískar
ákvarðanir ekki verið nægjanlega
formbundnar. Eftir að ráðherrum
var fjölgað í tólf hafa raunveru-
leg ráð verið á höndum tveggja til
fjögurra ráðherra. Átta til tíu ráð-
herrar hafa í raun ekki haft meiri
pólitísk áhrif en nefndarformenn í
þingi áður fyrr. Löng hefð er fyrir
því að stærstu pólitísku ákvarð-
anirnar eru sökum þessa teknar
utan ríkisstjórnarfunda.
Rétt er að þessu þarf að breyta.
Hæpið er hins vegar að telja einum
manni til vanrækslu að hafa ekki
brotið upp þessa gömlu venju. Það
er heldur ekkert orsakasamhengi
milli hennar og bankahrunsins.
Eftir mannréttindasáttmála
Evrópu verða allir að eiga þess
kost að mál þeirra sé tekið fyrir
á tveimur dómstigum. Lands-
dómur uppfyllir ekki þetta skil-
yrði. Hann er því ónothæfur. Þess
vegna voru í stjórnarskrárnefnd
gerðar tillögur um breytta skip-
an. Öll frekari umræða hlýtur að
taka mið af þessari köldu en skýru
staðreynd.
Skýringa er þörf og kerfisveikleikar
Skýrslan og álit siðfræði-starfshópsins leggja góðan grunn að vandaðri og yfir-vegaðri umræðu en verið
hefur fram til þessa bæði um
gjaldmiðilshrunið og bankahrun-
ið. Fyrir þá sök vekur athygli að
pólitíska umfjöllunin um skýrsl-
una fer að stórum hluta fram í
gömlum skotgröfum eins og ekki
sé komin ný viðspyrna.
Í þessu efni þarf að gera ríkar
kröfur til bæði stjórnar og stjórn-
arandstöðu. Eðli máls samkvæmt
er það þó ríkisstjórnin sem hefur
þá skyldu að leiða umræðuna að
nýrri framtíðarsýn. Í þessu ljósi
ollu fyrstu viðbrögð forsætisráð-
herra nokkrum vonbrigðum.
Ein helsta niðurstaða siðfræði-
starfshópsins var sú að forseti
Íslands hefði lagst á sveif með
þeim sem léku fyrstu fiðlu í sin-
fóníu siðferðisbrestsins. Forset-
inn er ábyrgðarlaus af stjórn-
arathöfnum. Fyrir þá sök þarf
ríkisstjórnin að taka í taumana
og setja embættinu skýr mörk í
samræmi við þá ábyrgð sem ráð-
herrar bera á störfum hans eftir
stjórnarskránni.
Fjármálaráðherra beindi athygl-
inni réttilega að þessum vanda.
Umræðan og forsetinn
ÞORSTEINN
PÁLSSON