Fréttablaðið - 17.04.2010, Blaðsíða 30

30 17. apríl 2010 LAUGARDAGUR
Glataðir snillingar
Í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis má finna lýsingar og ummæli úr skýrslutökum, sem veita merkilega innsýn í þankagang
lykilpersóna í bankahruninu. Bergsteinn Sigurðsson rýndi í mannlýsingar nokkurra bankastjóra og formanna bankaráða.
Björgólfur Guðmundsson er aldurs-
forsetinn í hópi helstu bankamanna.
Björgólfi er annt um ímynd sína; í
skýrslunni kemur fram að að hann
sækist frekar eftir Landsbankanum,
þar sem hann sé virðulegri stofnun en
Búnaðarbankinn, sem hann hefði þó
ekki fúlsað við.
Björgólfsfeðgar litu á sig sem fersk-
an andvara í íslenskt fjármálalíf; þeir
hefðu búið svo lengi erlendis að í raun
væru þeir eins og erlendir fjárfestar.
Feðgarnir ruddu til rúms hugtakinu
„umbreytingafjárfestir“ sem var ætlað
að brjóta upp staðnað eignarhald á
Íslandi, „koma hlutunum á hreyfingu“.
Björgólfur gerðist stjórnarformaður
Landsbankans og þrátt fyrir starfs-
reglur Fjármálaeftirlitsins sem áttu að
takmarka afskipti eigenda af bönk-
unum, kom hann sér fyrir á skrifstofu
milli bankastjóranna tveggja.
Björgólfur var duglegur við að reisa
sér bautasteina á útrásarárunum.
Landsbankinn var sérlega fyrirferðar-
mikill í samfélagslegum styrkjum, og
tók þátt í að byggja tónlistarhús við
Reykjavíkurhöfn.
„Björgólfur Guðmundsson hafði
áhuga á að setja sitt mark á miðbæ-
inn,“ sagði Sigurjón Árnason, sem
deildi ekki áhuga Björgólfs á tónlistar-
húsinu.
Björgólfur virðist ekki hafa náð
góðum tengslum við yngri kollega sína
í bankageiranum; almennt hafi tor-
tryggnin ráðið ríkjum: og fannst andi
háskólapólitíkurinnar svífa yfir vötnum.
„[Þ]eir höfðu nú allir verið saman þar,
Sigurjón formaður og svo var Bjarni
þarna og […] Hreiðar Már, og þú veist,
það bara á köflum fannst mér þeir
vera þarna uppi í háskóla í einhverri
háskólapólitík, töluðu, mállýskan var
þannig,“ segir hann.
Björgólfur var í útlöndum þegar
bankarnir riðuðu til falls og var ráðlagt
að halda sig þar: „[…] Björgólfur
[Thor] kemur heim og það er nú
hringt í hann, Sigurður Einarsson og
fleiri hringja í hann og biðja hann
um að koma. Og þá er bara ákveðið
[…] að vera ekki að blanda fleirum
inn í málið, reyna bara, þetta sé: Vert
þú bara kjurr úti, þú færð nú bara
hjartaslag ef þú kemur heim, vert þú
bara kyrr úti.“
Björgólfur Guðmundsson: Reisti sjálfum sér bautasteina
Hreiðar Már Sigurðsson er viðskipta-
fræðingur frá Háskóla Íslands og hóf
störf hjá Kaupþingi strax að námi
loknu 1994. Hann tók við bankastjóra-
stöðunni þegar bankinn var samein-
aður Búnaðarbanka 2003 og gegndi
þeirri stöðu þar til bankinn féll.
Guðjón Rúnarsson, framkvæmda-
stjóri Samtaka fjármálafyrirtækja,
segir að Hreiðar Már sé „svona klár
strákur líka og snarpur, ef maður
notar eitthvað íþróttalíkingamál, og
óhræddur við að kýla á hlutina og þá
bæði til sóknar en líka til varnar ef það
þarf“. Hreiðar Már kveðst enn fremur
hafa verið af „kynslóð stjórnenda sem
ætlaði ekki að láta nappa sig í Öskju-
hlíðinni“.
Eftir hrunið talar Hreiðar Már um
„góðærisárin“ sem „blómaskeið“.
Í skýrslunni játar Hreiðar Már að
hafa gert mistök þegar bankarnir féllu.
„[V]ið gerðum ekki okkar besta, ég
veit það, það er ljóst, þetta var slæm
ákvörðun [að taka yfir Glitni] og við
gerðum ekki okkar besta.“ Hann segist
enn fremur ekki myndu fara eins að
ef hann stofnaði banka í dag. „[É]g
held að það hafi ekki verið gott kerfi.
[…] Þetta er bara mjög sárt hvernig
þetta hefur farið og hvað þetta hefur
valdið fyrrum samstarfsmönnum
mínum miklum vandræðum.“
Hreiðar Már bað hluthafa bankans,
kröfuhafa og starfsfólk afsökunar í
Kastljósi 2009. „Annan hóp vantaði
þó tilfinnanlega í upptalningu hans,“
stendur í skýrslunni, sparifjáreigendur
og almenna viðskiptavini.
Eftir að hafa lýst draumi sínum um
fjármálastöð á Íslandi, vitnaði Hreiðar
Már í Stein Steinarr og sagði að „í
draumi sérhvers manns, er fall hans
falið“. En þrátt fyrir heilt kerfishrun
virðist Hreiðar Már enn ekki vaknaður
af draumnum: „Það er nú eitt sem
maður saknar svolítið, mér finnst
að við hefðum getað gert meira, við
Íslendingar, á þessu blómaskeiði
okkar. Það ætti að liggja meira eftir
okkur, stór verk.“
Hreiðar Már Sigurðsson: Vildi skilja „stór verk“ eftir sig
Lárus Welding tók við af Bjarna
Ármannssyni sem forstjóri Glitnis í
lok apríl 2007, eftir að aðilar tengdir
Baugi náðu yfirráðum í bankanum.
Lárus var yngstur í hópi tiltölulega
reynslulítilla bankastjórnenda á
Íslandi. Ef marka má skýrsluna virðist
Lárus hafa verið lítill bógur.
Lárus var áður yfirmaður útibús
Landsbankans í London. Björgólfur
Guðmundsson segir að Jón Ásgeir
Jóhannesson hafi verið stór kúnni hjá
honum og það hafi ráðið því að hann
var ráðinn til Glitnis. Útlán Glitnis
til Baugs tvöfölduðust á nokkrum
mánuðum eftir að Lárus var ráðinn
bankastjóri.
Davíð Oddssyni seðlabankastjóra
hugnaðist ekki þróunin í bankanum
og byrjaði fyrsta fund þeirra Lárusar
á því að „demba því yfir hann“. Lárus
segir þetta hafa tekist vel hjá Davíð;
eftir þetta hafi hann ávallt verið hrein-
skilinn við Davíð.
Lárus virðist hafa verið stuðpúði
milli bankastjóra hinna bankanna;
Jón Ásgeir lýsir Lárusi sem peði á milli
Sigurjóns Árnasonar og Hreiðars Más
Sigurðssonar.
Öll spjót stóðu á Lárusi haustið
2008 og segir í skýrslu rannsókn-
arnefndar að reynsluleysi hans hafi
reynst afdrifaríkt. Hreiðar Már og
Sigurður Einarsson hjá Kaupþingi
lögðu báðir hart að honum að láta
sig vita ef bankinn stæði tæpt. Hann
hafi hins vegar sagt þeim það sama
og fjölmiðlum, að staða bankans væri
sterk. Hreiðar Már telur að skilaboð
eigandans til Lárusar hafi verið að
sýna ekki veikleika. Af skýrslunni er
ekki að skilja að yfirvöld hafi borið
mikla virðingu fyrir Lárusi þegar halla
tók undan fæti. Hann segir sjálfur
skilaboðin almennt hafa verið að
hann vissi ekkert hvað hann væri að
gera, „alveg vonlaus í öllu. Þannig að
það voru svona almennt skilaboð-
in, það voru svo sem engin sérstök
skilaboð“.
Lárus átti líka augljóslega erfitt eftir
að bankinn var tekinn yfir af ríkinu og
á símafundi með fjárfestum var hann
„skjálfandi og nötrandi“.
Lárus fullyrti undir það síðasta
að staða Glitnis væri traust. Stuttu
eftir að hann fullyrti það í Silfri Egils
hreinsaði hann um 318 milljónir
króna af reikningi sínum og færði til
útlanda.
Lárus Welding: Reynsluleysið reyndist afdrifaríkt
Sigurjón Þ. Árnason var ráðinn
bankastjóri Landsbankans árið 2003
við hlið Halldórs J. Kristjánssonar. Sig-
urjón var að margra mati þó sá sem
stjórnaði bankanum í reynd og bar
jafnvel ekki hluti undir Halldór.
Hvorugur tók gagnrýni vel; Einar Þór
Harðarson, forstöðumaður í Lands-
bankanum, segir að Sigurjón hafi haft
gaman af því að reita þá til reiði sem
voru ósammála honum. „En maður
svona þorði ekki að segja alveg allt.“
Regluvörður Landsbankans stakk upp
á því árið 2006 að bankinn setti regl-
ur um boðsferðir. „[E]n hann vildi það
ekki af því að það takmarkaði kannski
hans laxveiðiheimildir.“
Sigurjón áleit fasteignalán bank-
anna tómt rugl en bankinn tók samt
þátt í leiknum. „Og ég var alltaf hissa
á að Moody‘s sögðu ekki við mann:
Eruð þið klikkaðir? Ég var alltaf að
vona að þeir mundu setja eitthvert vit
í galskapinn,“ sagði Sigurjón í skýrslu-
töku. Krosseignatengsl á Íslandi kallar
hann „eitt risastórt spaghettí“ og lúx-
usferðir bankans voru að hans mati
„ótrúlega ódýrar“ miðað við hvað
fékkst í staðinn.
Þegar lausafjárkreppan skellur á
í mars 2008 var orðið of seint að
minnka umsvif bankans. „Það er ekki
hægt núna, núna verð ég bara að
þakka fyrir að halda mér á floti …“
Fljótlega eftir að gengið hrynur
tilkynnir hann stjórnendum Seðla-
bankans að það séu litlar líkur á að
íslensku bankarnir muni komast í
gegnum þetta.
Allar tilraunir af hans hálfu til að
bjarga bankanum virðast hafa verið
skot í myrkri.
Um fund bankastjóranna með Geir
H. Haarde rétt fyrir hrun segir Sigur-
jón: „[…] þegar við erum að tala við
hann verður þú að átta þig á því að
við erum í rauninni ekki með góðar
lausnir, sjálfir.“
Sigurjóni virðist hafa verið öllum
lokið helgina fyrir hrun þegar Lands-
bankamenn funda með ráðherrum
til að ræða um sameiningu Glitnis,
eins og frásögn Össurar Skarphéð-
inssonar ber með sér. „Svo var þessi
fundur búinn, Sigurjón var þarna, það
voru snúðar á borðunum, skornir í
tvennt, stórir snúðar. Sigurjón er nú
munn stór maður og mikill og þegar
þeir voru farnir út og hann var einn
eftir þá tók hann svona hálfan snúð,
tróð honum upp í andlitið á sér og
skaut undan snúðnum þessari setn-
ingu: Ég hef ekki trú á þessu, ég hef
ekki trú á þessu. Þá kom svona hönd
með gullúri og kippti honum út.“
Sigurjón Árnason: Kappsfullur orðhákur
Kaupþingsmenn þóttu einna kok-
hraustastir í fjármálageiranum, ekki
síst Sigurður Einarsson, stjórnarfor-
maður bankans. „Sigurður hafði bara
ekki rangt fyrir sér,“ segir Ólöf Embla
Einarsdóttir, regluvörður bankans, í
skýrslunni. Vitnað er í orð Ármanns
Þorvaldssonar, sem segir að Sigurður
sé „ekki þekktur fyrir nærgætni og
málamiðlanir“. Sigurður er sagður
stundum hafa beinlínis reynt að ögra
keppinautum sínum.
Í skýrslunni segir að Sigurður og
Kaupþingsmenn hafi ekki litið á það
sem svo að Kaupþing væri í sam-
keppni við hina bankana; þeir töldu
sig vera „að sigla inn á ný og óþekkt
markaðshöf“.
Allt kapp var lagt á að stækka
bankann. „Ég sé fyrir mér að á næstu
fimm árum verði Kaupþing Búnaðar-
banki einn af fimm stærstu bönkum
á Norðurlöndum,“ sagði Sigurður árið
2004, „þetta kann að hljóma háleitt
markmið, en stærð bankans þarf þó
einungis að fimmfaldast til að svo
verði.“
Ljóst er af lestri skýrslunnar að
Sigurður álítur sig lykilmann í íslensku
fjármálalífi, sem ætti að vera hafður
með í ráðum á æðstu stöðum. Hann
er tíður gestur á Bessastöðum og í
bréfi til forsætisráðherra óskar hann
eftir fundi, „fremur en að bætast í
hóp álitsgjafa og aftursætisbílstjóra“ í
fjölmiðlum. Um yfirtöku Glitnis segir
hann það „náttúrulega ekki heilbrigt
eða eðlilegt og það er gjörsamlega
fáránlegt að svona ákvörðun skuli vera
tekin án þess að stærsti banki þjóðar-
innar skuli vera kallaður að borðinu.“
Davíð Oddsson sagði í skýrslutöku
hjá rannsóknarnefndinni að erfitt hefði
verið að taka stjórnendur bankanna
fastari tökum, því þeir væru búnir
að vera „stórkostlegir gleðigjafar
fyrir þjóðfélagið,“ og nefndi Sigurð
sérstaklega. „Meira að segja þegar var
verið að hugsa um framhaldið þá var
alltaf Sigurður Einarsson kallaður til og
gerður að stjórnarformanni í einhverj-
um nefndum sem áttu að undirbúa
framhaldið […] hvernig sem hann
hafði borgað sér 500 til 600 milljónir.
Þó að allir þessir menn vissu að hann
væri opnandi rauðvínsflöskur sem
kostuðu 200.000 krónur, flösku eftir
flösku eftir flösku.“
Sigurður taldi laun sín vissulega
enga ofrausn. „Þau laun sem ég hef
verið með hjá þessum banka síðan
2003 hafa í öllum samanburði við
þá sem ég ber mig saman við verið
óheyrilega lág. Það er nefnilega
þannig.“ Í skýrslutöku gerir hann líka
lítið úr hálfköruðu stórhýsi sínu í Borg-
arfirði. „[A]ð vera eyða tímanum í að
ræða eitthvert hús í Borgarfirði finnst
mér, ef ég á að segja sjálfur, vera algjör
eyðsla á tíma, sérstaklega ykkar og líka
á mínum. […] Þetta sveitasetur skiptir
bara engu máli í samhengi hlutanna.“
Sigurður Einarsson: Ofdirfska og dramb