Fréttablaðið - 21.05.2010, Blaðsíða 38

ÞRÓUNARMÁL
- upplýsingarit Þróunarsamvinnustofnunar Íslands
– eftir Ásdísi Bjarnadóttur, sérfræðing á
skrifstofu ÞSSÍ í Malaví
Í Mangochi-héraði í Malaví eru 249 ríkisreknir
grunnskólar og um 180.000 nemendur
á grunnskólaaldri. Ég heimsótti einn af
þessum skólum á dögunum: Namazizi-skóla í
Chirombo-þorpi við Apaflóa sem er mörgum
Íslendingum kunnur. Skólinn er fyrsti
samstarfsskóli ÞSSÍ í Malaví en stofnunin
studdi uppbyggingu hans frá árunum 1995-
2004. Þá hefur skólinn verið vinaskóli
Mýrarhúsaskóla á Seltjarnarnesi frá árinu 2000
og enn syngja nemendur í Namazizi um vini
sína á Íslandi.
Það var líf og fjör á skólalóðinni þegar mig
og íslensku gestina sem voru í för með mér
bar að garði. Hópur af börnum við brunninn
að fá sér vatnssopa. Einhver í eltingaleik,
önnur í boltaleik með heimatilbúinn bolta úr
plastpokum.
Um eitt þúsund nemendur stunda nám
við Namazizi-skóla. Kennarar við skólann
eru tólf. Nemendur voru almennt spenntir að
hitta okkur, mikið flissað og hlegið, enda ekki
á hverjum degi sem útlendingar, eða „azungu“
eins og við erum yfirleitt kölluð, koma og trufla
kennslustundirnar. Skólastofurnar með yngstu
nemendunum voru þétt setnar, varla þverfótað
fyrir börnum. Bekkirnir urðu fámennari eftir
því sem börnin voru eldri. Áberandi var hversu
mikið stúlkunum fækkaði, í efstu bekkjunum
voru stúlkur einungis um fjórðungur
nemenda.
Stúlkur heltast úr lestinni
Þetta endurspeglar að mörgu leyti ástandið
í malavíska menntakerfinu. Þótt nánast
jafnmargar stúlkur og drengir hefji nám í
grunnskóla heltast mun fleiri stúlkur úr lestinni
en drengir, sérstaklega þegar komið er á síðari
stig skólagöngunnar. Meginástæður þess eru
fátækt, snemmbúnar giftingar, ótímabærar
þunganir og hin hefðbundnu gildi um ólík
hlutverk kynjanna innan fjölskyldunnar og í
samfélaginu.
Almenn menntun stuðlar beint að
félags- og efnahagslegri framþróun, ekki síst
grunnmenntun kvenna sem getur haft víðtæk
jákvæð félagsleg áhrif. Móðir sem hefur hlotið
menntun er einnig líklegri til að senda börnin
sín í skóla en sú sem hefur aldrei gengið í skóla.
Með stuðningi sínum við grunnskólamenntun
hefur ÞSSÍ ekki aðeins unnið að því að auka
skólagöngu barna með bættum aðbúnaði í
skólum heldur líka leitast sérstaklega eftir að
auka hlutfall stúlkna með stuðningi við sérstök
námskeið sem ætlað er að vekja kennara og
foreldra til vitundar um mikilvægi þess að
mennta stúlkur jafnt sem drengi. Einnig hafa
verið byggð aðskilin salerni fyrir kynin sem er
mikilvægur liður í því að fá stúlkur til að halda
áfram námi en skortur á sérhreinlætisaðstöðu í
skólum hefur mjög neikvæð áhrif á stúlkur.
Þegar fjármálahrunið varð á Íslandi haustið
2008 höfðu 23 skólar, þar af 20 grunnskólar og
þrír framhaldsskólar, notið góðs af stuðningi
ÞSSÍ á einn eða annan hátt. Skólastofur,
kennarahús, stjórnunarálmur, bókasöfn og
kamrar höfðu verið reistir og/eða endurbættir
og skólunum einnig látið í té skólahúsgögn fyrir
nemendur en ÞSSÍ hefur ávallt kappkostað
að skila fullbúnum skólum til samfélaganna.
Samstarf við menntamálaskrifstofu Mangochi-
héraðs hefur verið farsælt og stuðlað að góðum
árangri verkefnisins. Héraðsyfirvöld hafa
óskað eftir áframhaldi á samstarfi við ÞSSÍ um
að stuðla að bættri grunnmenntun. Í dag eru
rúmlega 26 þúsund nemendur sem njóta góðs
af grunnskólaverkefninu en í Mangochi eru
enn mörg börn sem þurfa að lesa undir tré.
Það er leikur að læra …
Menntun bænda og fiskimanna í Jangamó
– eftir Dulce Mungoi, verkefnastjóra
félagslegra verkefna hjá ÞSSÍ í Mósambík
„Að mennta konu er að mennta þjóð,“ segja
þeir sem vinna í fullorðinsfræðslugeiranum.
Mósambík var portúgölsk nýlenda og hlaut
sjálfstæði árið 1975. Þá var talið að um 94%
landsmanna hefðu verið ólæs og óskrifandi.
Allt frá þeim tíma hefur fræðsla fullorðinna
og lestrarkennsla verið eitt af mikilvægustu
markmiðum ríkisstjórnarinnar. Átak var gert í
þessum málum strax á fyrstu árum sjálfstæðisins
og komu margir til aðstoðar; ungt mósambískt
háskólafólk og sjálfboðaliðar frá öðrum
löndum. Árangurinn lét ekki á sér standa og
árið 1982 var tala ólæsra komin niður í 72%.
Strax í kjölfar sjálfstæðisbaráttunnar hófst eitt
grimmasta borgarastríð álfunnar, sem stóð í
hartnær 30 ár og skildi landið eftir í rústum. Á
meðan borgarastyrjöldin stóð sem hæst 1980
til 1994 var mikill landflótti frá Mósambík
til nágrannaríkja auk þess sem sveitirnar voru
einangraðar frá borgunum og engin kennsla fór
fram sem nokkru nemur nema í stærri borgum.
Mósambík er enn í tölu fátækustu ríkja
heims og er ein ástæðan skortur á menntuðu
vinnuafli. Í dag er talið að um 50,4% séu enn
ólæs og óskrifandi.
Fullorðinsfræðsla er því áfram eitt af for-
g g j gan smálum ríkisst órnarinnar o er talin
mikilvæg til draga úr fátækt, sérstaklega til
sveita. Í síðustu þróunaráætlun landsins var
lögð áhersla á að veita þannig kennslu að fólk
næði grunnfærni í akuryrkju, lærði húsdýrahald
og fengi fræðslu um samfélagsleg og lagaleg
réttindi, auk lestrarkennslu. Markhópurinn
er fólk sem dottið hefur út úr skólakerfinu,
sérstaklega konur, en ólæsi á meðal þeirra er
mun meira en á meðal karla.
Verkleg fræðsla og lestur
Þrátt fyrir ofuráherslu á fræðslu
fullorðinna eru þeir sjóðir sem ætlaðir eru til
að framkvæma áætlanir ríkisstjórnarinnar
fremur rýrir. Árið 2008 hóf ÞSSÍ samstarf
við menntamálayfirvöld í Mósambík innan
fullorðinsfræðslugeirans með sérstökum stuðn-
ingi við Jangamó-hérað. Áherslan er á verklega
fræðslu auk lestrarkennslunnar og er um að
ræða tilraunaverkefni, sem yfirvöld sjá fyrir sér
að geti nýst annars staðar ef vel tekst til. Auk
þessa verkefnis veitir ÞSSÍ yfirvöldum stuðning
og ráðgjöf við samningu kennsluáætlunar og
útgáfu kennsluefnis fyrir fullorðinsfræðsluna á
landsvísu.
Verklega kennslan er einkum á þremur
sviðum; í lífrænni garðrækt, handverki,
þar sem nemendur læra að byggja hús úr
gsementskubbum, o kennsla í undirstöðu-
atriðum atvinnureksturs.
Þessi kennsla tengist lestrarkennslunni og
hefur laðað til sín fleiri karla til þátttöku í
fullorðinsfræðslunni en áður. Hingað til hafa
ólæsir karlmenn verið tregir til að taka þátt
þar sem þeir eiga erfitt með að sjá fyrir sér
ávinninginn og viðurkenna að þeir þurfi á slíkri
fræðslu að halda.
Það er trú stjórnvalda í Mósambík að
þessi verklega kunnátta geti hjálpað fátækum
bændum og fiskimönnum upp úr sárri neyð
og gefið þeim tækifæri á að auka tekjur sínar
og lífsgæði.
Einn hópurinn sem fór í gegnum þjálfun
í mótun sementskubba í apríl 2009 hefur
stofnað félag í kringum starfsemi sína og
nefnist á bitonga, máli heimamanna, „Hinapua
Uwé“ og þýðir „við munum heyra frá þér“.
Félagsmenn eru búsettir í Ravena í Jangamó-
héraði. Í félaginu eru 30 meðlimir, sem eru
einnig að læra að lesa og skrifa, og kennarar
þeirra. Meirihlutinn er konur eða 22 á móti 8
körlum.
Starfsemin er undir tré þar sem er aðgangur
að vatni. Tækið sem mótar sementskubbana
er geymt á landskikanum og framtíðardraum-
urinn er að byggja yfir starfsemina. Fólk-
ið dreymir líka um að byggja yfir fullorðins-
fræðslubekkina í Ravena, sem allir eru starfræktir
undir krónum trjánna, og þegar rignir verður
að gefa frí. Þótt verðið á kubbunum sé í algjöru
lágmarki hafa nágrannarnir enn ekki efni á að
kaupa slíkt byggingarefni. Helsti markaðurinn
í dag eru fyrirtæki í ferðaþjónustu. Meðlimir
hópsins munu einnig fá þjálfun í rekstri
fyrirtækja. Fram að þessu hafa þeir ekki getað
greitt sér laun, en eiga afrakstur, sem samsvarar
70.000 íslenskum krónum. Á þeirra mælikvarða
eru þetta miklir peningar.
Árangur Ravena-hópsins hefur haft áhrif,
þannig að fólk er forvitið og tilbúið að taka
þátt í fullorðinsfræðslunni á svæðinu. Einnig
hafa önnur alþjóðleg hjálparsamtök á svæðinu
skoðað starfsemina í þeim tilgangi að læra og í
framhaldinu veita stuðning við að koma á fót
svipuðum verkefnum annars staðar í landinu.
Fullorðinsfræðsla í fátækum héruðum í
Mósambík er mjög erfið og krefst þolinmæði
og úthalds. Enn eru margir veikir hlekkir
sem ÞSSÍ tekur þátt í að styrkja, samanber
menntun og þjálfun þess starfsfólks sem kennir
fullorðnum og á að veita leiðsögn og ráðgjöf.
Árangur Ravena-hópsins veitir því þeim sem
starfa í grasrótinni hvatningu og viðheldur trú
á að starf þess geri gagn.
Þýtt úr portúgölsku og stílfært af Margréti
Einarsdóttur umdæmisstjóra ÞSSÍ í Mósambík.
Carolina Fernando og Marta Manuel Guambe, kennarar
í fullorðinsfræðslu, með félögum sínum í Ravena-
hópnum. „Við getum búið til sementskubba ekki síður
en karlarnir. Við erum sterkar og þrautseigar,“ segja þær.
8
Skólabörn í Malaví þurfa enn mörg hver að
læra undir tré. LJÓSMYND: GUNNAR SALVARSSON.