Fréttablaðið - 05.06.2010, Blaðsíða 80

44 5. júní 2010 LAUGARDAGUR
B
ókmenntir eru mikil-
vægur hluti andstöð-
unnar við ríkjandi
hugmyndir. Palest-
ínumönnum er svo
ranglega lýst í vest-
rænum fjölmiðlum að fólk er hætt
að líta á þá sem manneskjur. Ímynd
fólks af Palestínumönnum er að
þeir séu brjálaðir og ofstækisfullir.
Bókmenntir búa yfir þeim töfrum
að geta dregið hið mannlega fram
í fólki. Með þeim er hægt að sýna
fegurð fólks og menningar þess.
Það er vegna þessa að bókmenntir
eru öflugt mótstöðuafl. Það er erf-
iðara fyrir fólk að láta sér standa á
sama um þig ef það skilur að þú ert
manneskja.“ Þannig lýsir hin pal-
estínska Susan Abulhawa, höfund-
ur bókarinnar Morgnar í Jenín sem
nýverið kom út í íslenskri þýðingu,
ástæðu þess að hún hefur pennann
að vopni.
Í Morgnum í Jenín rekur hver
tragedían aðra. Atburðirnir sem
lýst er í bókinni hafa allir átt sér
stað og fjöldi fjölskyldna hefur
mætt sömu skelfilegu örlögunum
og sögupersónur hennar. Við lestur-
inn er erfitt að ímynda sér að Pal-
estínumenn geti enn þá borið von í
brjósti um betra líf. „Þetta er bara
raunveruleikinn sem þetta fólk býr
við. En bókin er líka full af ást og
að lokum er það ástin sem bjarg-
ar aðalpersónum hennar. Ástin og
vonin er það sem hefur hjálpað
þeim að þola við. Vonin er eina leið-
in til að halda lífi við svona aðstæð-
ur. Ef fólk missir vonina veslast
það upp og deyr.“
Berst fyrir betra lífi
Undanfarin ár hefur Susan helg-
að lífi sínu baráttunni fyrir Pal-
estínu. Hún er meðal annars ein af
upphafsmönnum verkefnisins Play-
grounds for Palestine, sem byggir
leikvelli fyrir börn á Vesturbakk-
anum, á Gasa og í flóttamannabúð-
um. Hún fer reglulega til Palestínu
og þekkir vel þær aðstæður sem
fólkið býr við. „Ég get ekki nægi-
lega vel lýst því hvað aðstæður
þarna eru hryllilegar. Enginn ætti
að þurfa að lifa svona. Fólk þarf að
fara í gegnum eftirlitsstöðvar oft
á dag til að komast ferða sinna og
er fullkomlega upp á náð og misk-
unn átján ára hermanns komið, sem
er ef til vill ekki í góðu skapi. Ég
mun aldrei skilja viðbrögð alþjóða-
samfélagsins og leiðtoga sem enn
eru að rökræða þessi mál fram og
aftur. Þetta er svo sáraeinfalt. Ísra-
el hefur engan rétt á að neita fólki
um mat, að ganga í skóla, byggja
spítala eða veiða í hafinu. Eini til-
gangur Ísraelsmanna með þessu er
að tortíma palestínsku samfélagi.“
Byggt á eigin lífi
Morgnar í Jenín er skáldsaga en
vissir hlutar hennar vísa í líf Susan
sjálfrar. Sem barn dvaldi hún á
munaðarleysingjaheimili í Jer-
úsalem, alveg eins og ein af aðal-
söguhetjum bókarinnar. Foreldr-
ar hennar voru flóttamenn frá því
í stríðinu árið 1967 en hún fæddist
í fátækt í Kúveit. Hún bjó ekki hjá
foreldrum sínum sem barn, vegna
erfiðra aðstæðna hjá þeim, heldur
hjá fjölskyldumeðlimum. Þegar hún
var þrettán ára flutti hún til Banda-
ríkjanna en þangað var faðir henn-
ar kominn. Faðir hennar staldraði
ekki lengi við í Bandaríkjunum og
frændi hennar, eini ættingi hennar
þar, féll frá skömmu síðar. Hún var
því alein í Bandaríkjunum strax á
unglingsárum og var í fóstri þar til
hún var nógu gömul til að sjá um
sig sjálf.
Jenín breytti lífinu
Susan lærði líffærði og var við
störf hjá lyfjafyrirtæki í Banda-
ríkjunum þegar fréttir bárust af
fjöldamorðum í Jenín árið 2002. Þá
fann hún sig knúna til að fara til
Palestínu. „Það sem ég varð vitni
að þar breytti lífi mínu. Þegar ég
sneri aftur í lyfjafyrirtækið, eftir
að hafa verið að grafa lík upp úr
rústum, sló það mig svo sterkt að
aðaláhyggjuefni hálaunaðra sam-
starfsmanna minna var að það
stæði til að minnka við þá bónus-
greiðslurnar. Þá sá ég að ég gat
ekki verið þarna lengur. Guð var
mér góður því stuttu seinna missti
ég vinnuna,“ rifjar Susan upp og
hlær. „Það var gott fyrir mig því
ég var einstæð móðir og hefði ekki
haft hugrekki til að hætta sjálf í
vinnunni. Næsta dag lá ég í rúm-
inu, grét allan daginn, og byrjaði að
skrifa fyrsta kaflann í bókinni.“
Það gekk ekki þrautalaust
fyrir sig að fá útgefanda að bók-
inni. Susan var óþekktur höfund-
ur og ekki hjálpaði þjóðernið eða
umfjöllunarefnið til. Að lokum
fann hún lítið útgáfufélag en vissi
ekki að það var í fjárhagserfiðleik-
um. Þegar tíminn var kominn til að
gefa bókina út var fyrirtækið farið
á hausinn. Í millitíðinni hafði bókin
hins vegar verið gefin út á frönsku.
Í gegnum útgáfufélagið þar komst
Susan á mála hjá breska útgáfufé-
laginu Bloomsbury og bókin var í
kjölfarið gefin út á tuttugu tungu-
málum, þar á meðal íslensku. Í
gegnum Bloomsbury í Bretlandi
var bókin svo gefin út hjá Blooms-
bury í Bandaríkjunum.
Ópólitísk í fyrstu
Á fyrstu fullorðinsárum sínum
lét Susan sig pólitík lítið varða og
féll ágætlega að bandarísku sam-
félagi. Það var ekki fyrr en hún
fór að skrifa pólitískar greinar í
blöð, komin á fertugsaldur, að hún
fór að finna fyrir því að sumir litu
hana tortryggnisaugum. „Þegar ég
varð pólitískari og fór að láta í mér
heyra fóru margir að líta mig horn-
auga. Og eftir 11. september hættu
margir að tala við mig – það varð
til bylgja af hatri á öllu arabísku.
En það voru líka mótviðbrögð við
þessu frá öðrum Bandaríkjamönn-
um. Yfirleitt eru Bandaríkjamenn
góðar manneskjur, en þeir eru mjög
barnalegir og hafa lítinn skilning á
umheiminum. Í Evrópu finnst mér
meiri skilningur – að minnsta kosti
skilningur á því að Evrópa sé ekki
endilega miðpunktur alheimsins.“
Von um frið
Susan ber þá von í brjósti að ein-
hvern tímann muni ríkja friður á
milli Ísraelsmanna og Palestínu-
manna. „Hvort sem útkoman verð-
ur eitt, tvö eða tíu aðskilin ríki er
mikilvægt að undir engum kring-
umstæðum verði mannslífið mælt
eftir húðlit eða þjóðerni. Palestínu-
menn eiga að búa við grundvallar-
mannréttindi. Heimurinn þarf á
að horfast í augu við það óréttlæti
sem hefur verið látið ganga yfir
Palestínumenn og biðjast afsökun-
ar á því.“
En hefur hún raunverulega trú á
að Ísraelsmenn og Palestínumenn
geti lifað friðsamlega á sama landi?
„Sögulega er Palestína land margra
þjóðerna og trúarbragða. Þannig á
það að vera. Sagan sýnir að það er
hægt að koma réttlæti á, án þess
að þeir kúguðu snúi sér strax við
og reyni að útrýma fyrrum kúgur-
um sínum, eins og margir virðast
óttast. Sjáðu bara Suður-Afríku og
réttindabarátta svartra í Banda-
ríkjunum. Það er engin ástæða
til að ætla að þetta verði öðruvísi
í Palestínu. Það var ekki byggt á
neinu jafnræði, þegar fólkið sem
lifði af helförina sneri sér við og
fór sjálft fremja hræðilega glæpi
á fólkinu sem fyrir var. Með því
að veita Palestínumönnum sömu
réttindi og Ísraelsmönnum er ekki
verið að veita þeim nein völd yfir
þeim. Palestínumenn vilja ekki lifa
í hefnd eða við stöðugt ofbeldi. Þeir
eru bara fólk sem vill fá að lifa sínu
lífi með reisn.“
Vonin er allt sem við eigum
SUSAN ABULHAWA
Á sínum yngri árum
féll hin palestínska
Susan Abulhawa vel að
bandarísku þjóðfélagi.
Þegar hún fór að skrifa
pólitískar greinar með
málstað Palestínu-
manna breyttist hins
vegar staða hennar og
margir sem hún þekkti
hættu að heilsa henni
á götu.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Þeir sem eru löngu búnir að missa þráðinn í því sem kallast ástandið fyrir
botni Miðjarðarhafs ættu að fá sér friðsæla göngu út í bókabúð og ná sér í
skáldsöguna Morgnar í Jenín. Hún er þörf áminning um hryllinginn sem Pal-
estínumenn hafa búið við, kynslóð fram af kynslóð. Hólmfríður Helga Sigurð-
ardóttir hitti höfund bókarinnar, baráttukonuna Susan Abulhawa, í vikunni.
Um árás ísraelskra hermanna á
skipalestina, sem var á leið til Gasa
með hjálpargögn og 700 manns
á mánudag, hafði Susan meðal
annars þetta að segja:
„Ísrael hafði ekki nokkurn rétt til að
gera þetta. Skipið var á alþjóðlegu
hafsvæði sem Ísrael hefur engan
yfirráðarétt yfir. Ég kenni alþjóða-
samfélaginu um það hvernig staðan
er. Það hefur leyft Ísraelsmönnum
að fara sínu fram án þess að það
hafi minnstu afleiðingar. Ég held að
núna þurfi þeir heldur ekki að takast
á við neinar afleiðingar. Ríkisstjórnir
munu fordæma árásirnar og ákveða
að hefja rannsókn á því hvað fór
úrskeiðis, en munu láta þar við sitja.“
Hún ber enga von í brjósti um að
ríkisstjórnir heims eða þjóðarleiðtog-
ar stöðvi framgöngu Ísraelsmanna
gagnvart Palestínumönnum. Von sína
leggur hún hins vegar á almenna
borgara um alla heimsbyggðina.
„Eina vonin sem ég ber í brjósti er til
annars fólks. Að fólkið í heiminum
neiti að standa þögult hjá á meðan
verið er að fremja hryllilega glæpi, í
Palestínu sem annars staðar. Smám
saman er fólk að átta sig betur á
hvað er að gerast þarna og farið að
taka málin í sínar hendur. Ég held að
ríkisstjórnir heims muni fyrst bregðast
við af alvöru þegar þær fara að finna
almennilega fyrir vaxandi óþolin-
mæði sinna eigin þegna. Ekki fyrr.“
Susan þekkir aðstandendur Free
Gasa-hreyfingarinnar, sem bar ábyrgð
á skipalestinni. Hún var ekki í vafa
um að ísraelsku hermönnunum
hafði ekki stafað nokkur hætta af
þeim. „Þessi hreyfing samanstendur
af friðsælu fólki sem er að reyna
að breyta rétt, sem stjórnvöldum
þeirra eigin ríkja hefur mistekist.
Það neitar að sætta sig við framferði
Ísraels gagnvart Palestínumönnum.
Þetta fólk vinnur aðdáunarvert starf,
kemur alls staðar að úr heiminum og
reynir að koma mat, lyfjum og öðrum
nauðþurftum til þessa fólks, sem ekki
er hægt að segja annað en að búi í
fangabúðum.“
Ábyrgðin hvílir á fólki
um alla heimsbyggðina