Fréttablaðið - 10.06.2010, Blaðsíða 24

24 10. júní 2010 FIMMTUDAGUR
Tímaritið Saga er eitt hið merk-asta sem kemur út á Íslandi.
Núorðið er stundum reynt að
brjóta til mergjar flókin mál. Í síð-
asta hefti er farið beint inn í það
sem heitast hefur verið í umræðu
á þessum vetri: 26. grein stjórn-
arskrárinnar. Þar eru margar
greinar um efnið undir samheit-
inu Hverjar eru sögulegar rætur
26. greinar stjórnarskrárinnar?,
sérfræðingar svara Ragnheiði
Kristjánsdóttur. Þeir sem svara
spurningunni eru: Ragnheiður
Kristjánsdóttir, Eiríkur Tóm-
asson, Ragnhildur Helgadóttir,
Helgi Skúli Kjartansson, Eiríkur
Bergmann og Svanur Kristjáns-
son, Helgi Bernódusson og Þor-
steinn Pálsson. Eins og sjá má af
þessum lista eru þetta hinir mæt-
ustu höfundar og hvetur undir-
ritaður áhugamenn um efnið að
kynna sér ritið.
Grein Helga Bernódusson-
ar skrifstofustjóra Alþingis er
sérstaklega athyglisverð. Hann
rekur það hvernig 26. greinin
varð til, hvernig hún var skrifuð
á árinu 1940 og hvernig umræðan
um greinina var á Alþingi. Helgi
Bernódusson ber saman 26. grein
lýðveldisstjórnarskrárinnar og
sambærilega grein stjórnarskrár-
innar í konungsríkinu Íslandi.
Konungur
Í gömlu stjórnarskránni voru efn-
isatriði greinarinnar þessi:
1. Staðfesting konungs þurfti til
þess að nokkur samþykkt Alþing-
is fengi lagagildi.
2. Konungur annaðist birtingu
laga og framkvæmd.
3. Þar sagði: „Nú hefir konung-
ur eigi staðfest lagafrumvarp,
sem Alþingi hefir samþykkt, áður
en næsta reglulegt Alþingi kemur
saman, og er þá frumvarpið niður
fallið“. Það er þá öðluðust lögin
aldrei gildi. En Alþingi gat fjall-
að um þau á nýjan leik.
Forseti
Í nýju(! 66 ár) greininni eins og
hún er nú 26. grein stjórnarskrár-
innar eru þessi efnisatriði:
1. Ef Alþingi hefur samþykkt
lagafrumvarp skal það lagt fyrir
forseta lýðveldisins til staðfest-
ingar. Óbreytt frá gömlu stjórn-
arskránni.
2. Þetta skal gera eigi síðar
en tveimur vikum eftir að laga-
frumvarp var samþykkt. Þetta er
nýtt.
3. Kveðið er á um að staðfest-
ingin veiti því lagagildi. Þetta er
nýtt og eykur vægi staðfestingar-
innar.
4. Þá segir: „Nú synjar forseti
lagafrumvarpi staðfestingar ...“
Þetta er nýtt. Það var ekki gert
ráð fyrir synjun konungs einungis
þeim möguleika að hann staðfesti
ekki; ráðherra lagði fyrir hann til
staðfestingar.
5. Enn segir: „ ... og fær það þó
engu að síður lagagildi“. Þó for-
seti skrifi ekki undir fær málið
lagagildi – þangað til það er fellt
í þjóðaratkvæðagreiðslu. Með
hvaða rökum var þetta ákvæði
sett inn? Af hverju, til hvers?
6. Og svo: „ ... en leggja skal það
þá svo fljótt sem kostur er undir
atkvæði allra kosningabærra
manna í landinu til samþykkt-
ar eða synjunar með leynilegri
atkvæðagreiðslu.“ Þetta er nýtt.
7. Lögin falla úr gildi, þegar
samþykkis er synjað, en ella halda
þau gildi sínu. Þetta er líka nýtt
og leiðir af fyrri málsgreinum.
Mörgum spurningum ósvarað
Bjarni Benediktsson skrifaði upp-
kast að greininni 1940 og sá texti
breyttist ekki í grundvallaratrið-
um við meðferð málsins á Alþingi.
Bjarni sagði ekki fært að veita
forsetanum algert synjunarvald.
Nýja greinin væri því málsskot
til þjóðarinnar. Það nægir auðvit-
að sem skýring. En það er aðeins
nægjanleg skýring á ákvæðinu um
þjóðaratkvæðið. En ósvarað er eft-
irfarandi spurningum:
1. Af hverju tvær vikur? Það
er út af fyrir sig ekki stórmál, en
nú mætti þetta vera styttri tími,
vika?
2. Af hverju var hnykkt á vægi
staðfestingarinnar?
3. Af hverju er hér talað um
synjun en í gömlu greininni aðeins
um að að konungur staðfesti eða
staðfesti ekki. Synjun er óneitan-
lega mikið sterkari afstaða en sú
að staðfesta ekki.
4. En auk þess er þessi synjun
óvenjuleg, sennilega einstæð: Hálf
synjun, málsskot?
5. Af hverju er valdið tekið af
Alþingi og flutt í þjóðaratkvæðið
ef forseti vill?
Því miður hafa ekki fundist svör
við þessum spurningum. Mér kom
Bjarni Benediktsson alltaf fyrir
sjónir sem stjórnmálamaður sem
hafði rök fyrir máli sínu. Vafalaust
hefur hann haft rök fyrir þessum
veigamiklu breytingum á grein-
inni og kannski koma þau fram.
En merkilegt má heita að í umfjöll-
un Alþingis um stjórnarskrána er
þessi rök ekki að finna nema að
mjög takmörkuðu leyti og aðalhöf-
undur textans í 26. greininni tók
aldrei til máls meðan umræðan í
þinginu um þetta höfundarverk
hans stóð yfir.
Þingræði og
þjóðaratkvæðagreiðsla
Þá ber að benda á að þegar lýð-
veldisstjórnarskráin var til með-
ferðar þá var nokkur samstaða
um að breyta stjórnarskránni sem
minnst; meginbreytingar áttu að
bíða betri tíma. En breytingin sem
hér hefur verið rakin á 26. grein-
inni er mikið viðameiri eins og
Helgi Bernódusson rekur og hér
hefur verið vitnað til.
Fróðlegt væri að sjá ítarlegri
skrif um þessi mál ekki síst þar
sem menn velta því nú fyrir sér,
skilst mér, að halda stjórnlaga-
þing. Líklega verður stjórnar-
skránni breytt innan 5 ára eða svo.
Þá verður þessu ákvæði breytt í
aðra hvora áttina – til að styrkja
þingræðið eða til að veikja það.
Millivegur er varla fær. Mín skoð-
un er reyndar sú að valdið til þess
að ákveða þjóðaratkvæði eigi ekki
að vera hjá forseta. Það er gamal-
dags og einvaldslegt. Sumir telja
að valdið ætti að vera hjá tiltekn-
um vel staðfestum minnihluta
þjóðarinnar – 30%? – eða hjá til-
teknum hluta Alþingis – minnst
30 þingmenn? Mér finnst hvort
tveggja koma til greina. Hér búum
við auk þess við þá stjórnskipan að
unnt er að leysa þingið upp og efna
til alþingiskosninga hvenær sem
er. Það er því styttra til þjóðarinn-
ar en sums staðar annars staðar
þar sem þingið er óuppleysanlegt
nema í lok ákveðins kjörtímabils.
Svo mikið er víst að í næstu
breytingu á stjórnarskránni verð-
ur þetta aðalatriðið: Samspil þing-
ræðis og þjóðaratkvæðagreiðslna.
Það er óþarfi að blanda þjóðhöfð-
ingjanum í það samspil.
Samspil þingræðis
og þjóðaratkvæðis
Um forgang í leikskóla
Þórður Ingi Guðjónsson ritar grein í Fréttablaðið 5. júní
þar sem hann leggur út af úrslit-
um borgarstjórnarkosninganna
og telur þau sýna að stjórnmála-
menn hafi misst tengslin við kjós-
endur sína. Dæmið sem hann
velur til að endurspegla þá kenn-
ingu sína eru breytingar sem
gerðar voru á svokölluðum syst-
kinaforgangi – reglu sem kvað
á um að börn sem áttu systkini
sem hafði leikskólavist skyldu
hafa forgang að vist í sama leik-
skóla fram yfir eldri börn. Þar
sem umræðan um systkinafor-
gang hefur verið á villigötum, og
jafnvel sá misskilningur uppi að
systkini fái ekki að vera saman
í skólum, er mikilvægt að árétta
hér að barn getur ávallt komist
í leikskóla eldra systkinis eftir
kennitöluröð.
Fullyrðing Þórðar, um að
borgarfulltrúar hafi með breyt-
ingunni tekið mið af „þröngum
sjónarmiðum“ eigingjarnra for-
eldra fram yfir sjálfsögð rétt-
indi systkina og foreldra þeirra,
er röng. Reglan um systkinafor-
gang var afnumin 2008 þar sem
hún var talin ganga í berhögg
við jafnræðisreglu stjórnsýslu-
réttar. Stuttu áður höfðu ný lög
um leikskóla tekið gildi þar sem
fyrir lágu fyrirmæli um að við-
hafa bæri jafnrétti í öllu leik-
skólastarfi, auk þess sem hagur
og velferð barna skyldu höfð að
leiðarljósi í öllu slíku starfi.
Hjá leikskólum Reykjavíkur-
borgar er ávallt leitast við að
vista systkini í sama leikskóla,
bæði þeim og foreldrum þeirra
til hagsbóta. Reglan um syst-
kinaforgang var á sínum tíma
innleidd til þess. Í krafti hennar
gátu börn sem fædd eru seint á
árinu komist fyrr að en börn sem
fædd eru fyrr sama ár. Stundum
munaði næstum heilu ári enda
mesta hreyfingin á plássum
þegar 5 ára börnin flytjast yfir
í grunnskóla. Mikið var kvartað
yfir þessu fyrirkomulagi og spurt
um réttmæti þess að yngri börn
kæmust fram yfir eldri börn. For-
eldrar barna sem fóru aftar í röð
vegna forgangsins þurftu þannig
að bíða eftir plássi á leikskóla og
kvörtuðu yfir því að forgangur-
inn gengi gegn reglum borgarinn-
ar þar sem segir að börn innritist
í leikskólann eftir kennitölu, þ.e.
að þau elstu gangi fyrir. Að auki
gerðist það stundum að yngra
barn komst fram fyrir kennitölu-
röð vegna systkinis sem útskrif-
ast myndi strax og hið yngra fengi
pláss. Þeir foreldrar sem gerðu
athugasemdir við þessar reglur
voru í ljósi þessa hvorki eigingj-
arnir né höfðu þröng sjónar mið
að leiðarljósi.
Snemma á þessu ári var leitað
álits borgarlögmanns á réttmæti
systkinaforgangs. Í áliti hans
frá 26. apríl sl. segir: „ ... skýrt
er kveðið á um það í lögum um
leikskóla að velferð og hagur
barna skuli hafður að leiðar-
ljósi í öllu starfi. Það á einnig við
um hvernig börnum skuli for-
gangsraðað á biðlista eftir leik-
skólavist. Þar skiptir mestu þörf
barna fyrir leikskólavist miðað
við aldur þeirra og þroska enda
óumdeilt að mikilvægt er fyrir
þroska barna að þau komist sem
fyrst í leikskóla ... Þetta sjónar-
mið er gegnumgangandi leiðarljós
í öllu leikskólastarfi. Eðlilegasta
og óumdeildasta reglan við for-
gangsröðun barna að leikskólavist
er aldur barna. Frávik frá þeirri
reglu verða því almennt að styðj-
ast við önnur og ríkari sjónarmið,
s.s. ef barn glímir við þroskafrá-
vik eða aðrar félagslegar aðstæð-
ur sem réttlætt geta frávik frá
þeirri meginreglu að aldur ráði
forgangi að leikskóladvöl. Reglan
um systkinaforgang virðist fyrst
og fremst til þess fallin að mæta
hagsmunum foreldra ... og verð-
ur varla fundin stoð í sérlegum
hagsmunum viðkomandi barna,
umfram hagsmuni annarra barna
sem ekki hafa leikskólavist ...
Þó jafnræðisreglan sé höfð í
heiðri er eftir fremsta megni leit-
ast við að vista systkini í sama
leikskóla. Forgangur verður hins
vegar alltaf umdeildur og því
verða stjórnvöld hverju sinni að
vanda mjög til verka til að jafn-
ræðis sé gætt og velferð sérhvers
barns ráði mestu. Þó stöðugt sé
deilt á stjórnmálamenn þessa
dagana vegna misgóðra verka
þá er í þessu tilfelli seint hægt
að segja að borgarfulltrúar séu
ekki í tengslum við raunveruleik-
ann. Ný borgarstjórn tekur nú við
og eðlilegt að nýjar leiðir og hug-
myndir séu ræddar. Það verð-
ur hins vegar að gerast í sam-
ræmi við lög og reglur og með
jafnræði milli leikskólabarna að
leiðarljósi.
Leikskólamál
Þorbjörg Helga
Vigfúsdóttir
formaður leikskólaráðs
Lýðræði
Svavar
Gestsson
fyrrverandi formaður
Alþýðubandalagsins
Mín skoðun er reyndar sú að valdið
til þess að ákveða þjóðaratkvæði eigi
ekki að vera hjá forseta.
Fullt af fl o um vörum á glæsidögum
dagana 10. 11. og 12. júní
Komdu og gerðu góð kaup.
Bohemia Kristall ehf.
ÚRA OG SKARTGRIPAVERSLUNIN HEIDE
– bær í borginni