Fréttablaðið - 17.06.2010, Síða 21

FIMMTUDAGUR 17. júní 2010 21
Á þessum degi var fæðingar Jóns Sigurðssonar forseta
fyrst minnzt opinberlega 1907.
Það ár kom til landsins Jón forseti,
fegursta og stærsta fiskiskip, sem
Íslendingar höfðu þá eignazt, en
Thor Jensen og félagar hans í Alli-
ance létu smíða skipið á Englandi
og héldu því úti til þorskveiða og
létu salta fiskinn um borð. Eftir
það héldu íþróttasamtök upp á
afmælisdag Jóns.
Fyrsti þjóðhátíðardagurinn
Fyrst var haldinn almennur þjóð-
minningardagur á aldarafmæli
Jóns Sigurðssonar 1911, og var
Háskóli Íslands þá settur í fyrsta
sinn. Veðrið var gott þennan dag,
glatt sólskin og hægur blær af
hafi. Hátíðin hófst að morgni á Sal
Menntaskólans í Reykjavík. Rekt-
or Menntaskólans, Steingrímur
Thorsteinsson, skáldið, minntist
þess, að Salur skólans var þing sal-
ur alla alþingistíð Jóns Sigurðs-
sonar, og var sungið kvæði eftir
Steingrím. Kennarar og lærisvein-
ar Menntaskólans færðu skólanum
að gjöf málverk Þórarins B. Þor-
lákssonar af Jóni, og hangir það
enn á sínum stað á Sal. Iðnsýn-
ing var opnuð í tilefni dagsins, og
var þar sýndur heimilisiðnaður,
smíðagripir og fleira.
Setning Háskólans hófst á
hádegi í Alþingishúsinu. Klem-
ens Jónsson landritari og Björn
M. Ólsen, fyrsti rektor Háskól-
ans, fluttu ræður, og var sungið
Háskólaljóð Þorsteins Gíslasonar
ritstjóra við lag Björns Kristjáns-
sonar skósmiðs, alþingismanns,
bankastjóra Landsbankans, söng-
fræðings og síðar ráðherra; um
hann segir í Alþingismannatali:
„Hafði síðan sérstök eftirlaun
ævilangt.“ Síðan fór fjölmenn
skrúðganga frá þinghúsinu að leiði
Jóns í Hólavallakirkjugarðinum
við Suðurgötu, og var þar leikið
lag Sveinbjörns Sveinbjörnsson-
ar við lofsöng séra Matthíasar frá
1874, Ó guð vors lands. (Við full-
veldistökuna 1918 var lagið leik-
ið sem þjóðsöngur Íslendinga og
æ síðan.) Skírnir, tímarit Hins
íslenzka bókmenntafélags, kom
út tvíefldur á afmælisdaginn,
helgaður ævi og starfi Jóns. Á
fæðingarstað Jóns á Hrafnseyri
við Arnarfjörð var sungið Minn-
ingarljóð Hannesar Hafstein við
lag Sigfúsar Einarssonar. Í sept-
ember 1911 var afhjúpaður minn-
isvarði Jóns forseta fyrir framan
stjórnarráðið eftir Einar Jóns-
son, og var varðinn síðan fluttur
á Austurvöll 1931 og hefur staðið
þar síðan. Frá stofnun lýðveldisins
á Þingvöllum 17. júní 1944 hefur
þessi dagur verið þjóðhátíðardag-
ur Íslendinga.
Kröfuharður andófsmaður
Í formála að úrvali úr ræðum
og ritgerðum Jóns forseta 1944
segir Vilhjálmur Þ. Gíslason síðar
útvarpsstjóri: „Jón Sigurðsson var
mestan hluta ævi sinnar kröfu-
harður andófsmaður. Hann sagði
eitt sinn sjálfur, að hann ætti bezt
heima „á oppositionsbekknum“ …
Hann var óbilandi „agitator“. Um
það eru bréf hans bezt vitni. Og
merkasta einkenni bréfa hans er
einmitt áróðurinn og fortölurnar,
hinar látlausu brýningar og nudd.
Bréf hans virðast flest vera hrip-
uð í flýti. Þau eru oftast nær form-
laus, að jafnaði ekki skemmtileg út
af fyrir sig. … Ritgerðir hans eru
mjög merkilegar. Þær eru vandað-
ar og fullar af fróðleik og af skar-
pri skynsemi, skrifaðar af skyn-
semi og fyrir skynsemi, en mjög
sjaldan fyrir tilfinningarnar, og
var það að vísu alveg í samræmi
við alla stjórnmála- og lífsskoðun
Jóns Sigurðssonar.“
Merkustu ritgerðir Jóns fjölluðu
um verzlunarfrelsi og framfarir í
menntamálum. Þær höfðu örvandi
áhrif í dreifðu fásinni sveitanna.
Upplag Nýrra félagsrita, sem Jón
hélt úti 1841-73 og birti þar rit-
gerðir sínar, var um 400 seld ein-
tök. Félagsmönnum Bókmennta-
félagsins, þar sem Jón var forseti
Hafnardeildarinnar frá 1851 til
dauðadags, fjölgaði úr tæpum 200
í tæp 800 í forsetatíð hans.
Ritsmíðar Jóns voru einn lyk-
illinn að lýðhylli hans. Rómaðir
mannkostir hans lögðust auk ann-
ars á sömu sveif. Lúðvík Kristjáns-
son rithöfundur hefur kortlagt fyr-
irgreiðslu Jóns í Kaupmannahöfn
við mikinn fjölda fólks úr öllum
sveitum landsins. Til eru sex þús-
und sendibréf til Jóns frá 870 bréf-
riturum. Mörg bréfanna eru frá
bláókunnugu fólki, sem biður Jón
að hjálpa sér við að kaupa plóg eða
sjal eða brjóstnál eða eyrnalokka
eða öngla eða koma úri í viðgerð
eða ættingja á spítala og þannig
áfram þindarlaust eins og Lúðvík
Kristjánsson rekur í bók sinni Á
slóðum Jóns Sigurðssonar (1961).
Til þessara snúninga virðist Jón
hafa varið ómældum tíma án þess
að telja það eftir sér. Vilhjálmur Þ.
Gíslason segir: „Hann var safnari
og grúskari á þjóðlegan fróðleik.
… Hefur það sennilega einmitt átt
mikinn þátt í því, hversu vel hann
var við alþýðuskap á ýmsa lund og
átti ítök út um allar sveitir, þó að
annars væri hann greinilegur fyr-
irmaður.“ Jón og Ingibjörg kona
hans bjuggu alla tíð við óviss kjör.
„Ég er vanur fátækt,“ skrifar hann
1874. Séra Matthías Jochumsson,
ritstjóri Þjóðólfs, lýkur frásögn
sinni um andlát Jóns Sigurðssonar
1879 og útför hans og Ingibjarg-
ar 1880 með þessum orðum: „Grát
þú, fósturjörð, þinn mikla son, en
vert þú vonglöð, þú ólst hann sjálf
og áttir!“ Við útförina var sungin
sorgarkantata eftir Ólöfu Finsen
landshöfðingjafrú við texta séra
Matthíasar.
Þorvaldur Gylfason
prófessor
Í DAG
Hann sagði eitt sinn sjálfur, að hann
ætti bezt heima „á oppositionsbekkn-
um“ … Hann var óbilandi „agitator“.
Um það eru bréf hans bezt vitni. Og
merkasta einkenni bréfa hans er einmitt áróðurinn og
fortölurnar, hinar látlausu brýningar og nudd.
Minning Jóns forseta AF NETINU
Virðing þingsins
Það er átakanlegt að heyra þingmenn
spyrja sig aftur og aftur, afhverju
fólk sé hætt að bera virðingu fyrir
Alþingi og fjölmiðlamenn ræða við
þingmenn um svörin og aftur og aftur
er sama platan leikin og sama kunn-
uglega stefið hljómar. Og virðingin
þverr.
Einhvernveginn finnst mér eins og
stjórnmálamennirnir séu ekki rétta
fólkið til að ræða við um hvernig
megi endurreisa virðingu Alþingis.
Með fullri virðingu þá bendir það
bara hvert á annað og skammar ríkis-
stjórnina eða stjórnarandstöðuna.
Það er fátt nýtt í því.
Það er líka klisja að tala um gjá
milli þings og þjóðar, samt er það
staðreynd. Fulltrúar okkar inni á þingi
eru ekki að tala sig inn í hjarta þjóð-
arinnar þessa dagana. Og sjaldnast.
Náðst hefur samkomulag um þing-
lok, þingmenn hlaupa út í sumarið,
fram undan er lengra frí en aðrir eiga
kost á, sem á annað borð hafa vinnu.
http://www.smugan.is/fra-rit-
stjorn/nr/3561
Þóra Kristín Ásgeirsdóttir
Sérsaumað
Ég ók í leigubíl framhjá bar djúpt inni
í gömlu Austur-Berlín í gær og heyrði
gríðarleg fagnaðarlæti. Þetta var um
það leyti að Norður-Kóreumenn skor-
uðu mark sitt gegn Brasilíu.
Voru þetta Norður-Kóreumenn í
Berlín að fagna? Einhverjir sem hafa
gleymst, orðið eftir síðan áður en
Múrinn féll?
Annars er það leið til að vera frum-
legur í alvörunni í þessari heimsmeist-
arakeppni að halda með Norður-
Kóreu. Vandinn er kannski sá helstur
að ná sér í búning þeirra. Máski þyrfti
maður að láta sérsauma hann?
http://silfuregils.eyjan.is/
Egill Helgason
Opið í dag 17. júní, á morgun föstudag og laugardag frá kl. 12:00
Geisladiskamarkaðurinn Hljómalindin
býður upp á úrval nýrra og eldri titla á frábæru verði!
Lifandi tónlist:
Kl. 14:00 Snorri Helgason • Kl. 15:00 Moses Hightower
Kl. 16:00 Kemur á óvart • Kl. 17:00 Pollapönk • Kl. 17:30 Lára
Útimarkaður á Hljómalindarreit
Í sumar verður útimarkaður með fjölbreyttu sniði í hjarta miðborgarinnar.
Sölubásar og aðstaða stendur til boða í tjöldum og bjálkahúsum gegn vægu
gjaldi á eina svæðinu í höfuðborginni með slíka aðstöðu.
Áhugasamir sendi póst á jfm@midborgin.is
eða sms í síma: 7 700 700.
K
R
A
F
T
A
V
E
R
K