Fréttablaðið - 22.06.2010, Blaðsíða 26

Auglýsing
Þú gerir það á www.f4x4.is
Sendu mótmælapóstkort
vegna lokana á ferðaleiðum
Útgefandi: Ferðaklúbburinn 4x4 á Íslandi - BLAÐSÍÐA 6
Íslenska jeppatæknin er með merkari uppfinningum sem fram
hafa komið í samgöngutækni hér á landi. Almennt ferðafrelsi
og framsýni yfirvalda á þeim tíma eru grundvallarástæða fyrir
því að þessi þróun hófst og varð jafn farsæl og raun ber vitni.
Við vorum rétt rúmlega tvítugir þegar þróunin var að byrja.
Stærstu hjólin voru 38 tommu há og menn að læra að hleypa
loftinu úr og láta hjólin fljóta á snjónum. Við vorum í góðum
tengslum við öflugustu jeppamenn landsins og ferðuðumst
mikið með þeim. Kolbeinn Pálsson, einn af frumkvöðlunum,
taldi það hátind jeppaferðalaga að komast á jeppum í
Grímsvötn á miðjum Vatnajökli. Á þessum tíma virtist það
vera ógerlegt. Jeppamenn höfðu lítið kynnst jöklum og
jöklaferðir ekki á færi almennings á þessum tíma. Það höfðu
bara vísindamenn og björgunarsveitir á snjóbílum og einstaka
ofurhugar gert og áttu ekki alltaf afturkvæmt. Áskorunin var
því mikil fyrir unga jeppamenn.
Vorið 1984 þegar undirbúningur fyrir vorleiðangur
Jöklarannsóknafélagsins var í fullum gangi spurðum við
jöklafólk Raunsvísindastofnunar hvort við gætum verið
þeim samferða og jafnvel að keyra með þeim í Grímsvötn.
Hlaut þessi málaleitan góðar undirtektir þeirra sem þekktu
til okkar en undirtektir annara voru dræmari. Leyfið fékkst
með loforði um að við yrðum sjálfbjarga og myndum snúa
einir til baka ef illa gengi. Að sjálfsögðu var alltaf lagt upp
með þessi sjónarmið af okkar hálfu. Fáir úr vinahópnum áttu
heimangengt þessa daga, en félagi okkar Jón Valgeir
Ólafsson og kona hans Kristín Elfa Bragadóttir gátu komið
og því vorum við aðeins á tveimur jeppum. Við á
Willisjeppa á 38“ diagonal hjólbörðumum, Jón og Kristín
voru á Toyota Hilux á 33“ radial hjólbörðum.
Lagt var af stað frá Reykjavík og komið í Jökulheima
síðdegis. Strax var hafist handa við að undirbúa
jökulferðina. Snjóbílar voru teknir af
flutningabílunum, vistir og búnaður flutt yfir á
sleða og snjóbíla, sleði með nokkrum
bensítunnum yfirfarinn, sprunguleitarstangir
yfirfarnar og svo mætti lengi telja. Í skálanum í
Jökulheimum var hópur vaskra kvenna að elda
kjötsúpu til að næra mannskapinn fyrir langa og
erfiða ferð.
Við fylgdumst með þessu af áhuga, yfirfórum
bíla okkar og athuguðum hvort allt væri í standi.
Við fengu líka að heyra miklar efasemdaraddir
um getu okkar til að komast upp á svellaða
jökulbrúnina. Þegar kallað var til kvöldverðar
urðum við eftir við jökulröndina, því við vildum
prófa að keyra upp án þess að leiðangursmenn
Jöklarannsóknarfélagsins sæu til. Þannig gætum
við farið heim strax án þess að verða okkur til
skammar. Vel gekk að komast yfir Tungnaána og
svo tók jökullinn við. Sporðurinn var að mestu ís
en mjög óhreinn þannig að grip var gott og okkur
reyndist auðvelt að keyra upp í snjó. Þar með var
fyrsti björninn unninn og við vörpuðum öndinni
léttar. Við snerum til baka og biðum eftir að
leiðangursmenn kæmu úr kvöldmatnum. Þarna
voru tilbúnir 3 snjóbílar og nokkrir vélsleðar.
Svo var lagt af stað. Gamli Bombardier
snjóbíllinn, sem var með 318 kúbiktommu
Chrysler Industrial mótor, silaðist af stað með
þungan sleða í eftirdragi en festist fljótlega.
Öflugi Hooglund snjóbíllinn frá Landsvirkjun
tók hann í tog og halarófan mjakaðist aftur af
stað. Okkur gekk hins vegar vel. Karlarnir sögðu
þá; „Jæja bíðið bara þar til við komum í
krapasvæðið sem alltaf bíður okkar í ákveðinni
hæð, þar getur nú versnað í því.“ Stuttu síðar
komum við upp að krapasvæðinu og kílómeters
breiður krapablámi blasti við okkur. Við héldum
okkur til hlés og snjóbílalestin óð útí . Gamli
Jökull festist aftur en Hooglundinn sullaðist yfir
og tosaði síðan Borbardierinn upp. Við keyrðum
meðfram og virtum þetta fyrir okkur. Jeppinn
sökk svolítið í en síðan var fast undir og við
keyrðum þetta nokkuð auðveldlega. Við vorum
komin á þéttan sumarsnjó, frekar auðveldan
yfirferðar. Það létti yfir okkur og sjálfstraustið
jókst. Mönnum leist vel á hvernig okkur gekk en
bentu réttilega á að við værum ekki með neinn
farangur nema fyrir okkur sjálfa. Svo hughreystu
Ferðin
þeir okkur með torfærum framundan: „Jæja, bíðið þar til við
komum upp að brekkunni upp að skálanum“. Leiðangurinn
mjakaðist upp jökulinn, hægt en örugglega. Veður var gott, en
lágskýjað og brátt ókum við inn í þoku sem varð þéttari efir
því sem ofar dró. Skyggni var ekkert þegar við komum í
Háubungu og ekið var eftir LORAN-C staðsetningartækjum.
Við fylgdum lestinni og gættum þess að vera ekki fyrir. Við
vestari Svíahnjúk stöðvaðist leiðangurinn. Nokkrir metrar
voru að bjargbrúninni en þar var 300 metra þverhnípi niður á
íshellu Grímsvatna og eins gott að fara varlega. Við sáum bara
örfáa metra og í sortanum mótaði fyrir sleða sem skyndilega
stöðvaði og bakkaði til baka í sömu förum. Ökumaðurinn
skynjaði að sleðinn hallaði óeðlilega. Hann gerði hið eina
rétta, tók ekki áhættuna með því að taka U-beygju til baka. Úti
í þokunni sáust menn með ógnarlangar stangir og potandi í
snjóinn, leitandi að hengjum og sprungum. Þeir fóru gangandi
á undan lestinni. Þarna vorum við á gríðarlega hættulegu
svæði, hengiflug á vinstri hönd og sigkatlar á þá hægri. Finna
þurfti réttu leiðina þarna á milli og hún var ekki nema
nokkurra tuga metra breið. Í góðu skyggni er hægt að varast
þessar hættur en nú þurfti að fara að öllu með gát. Að lokum
sást eystri Svíahnjúkur þar sem skáli Jöklarannsóknafélagsins
stendur og nú var erfiða brekkan framundan. Enn mjökuðust
snjóbílarnir áfram og komust upp að skálanum. Við komum á
eftir og reyndum fyrir okkur til hliðar við förin eftir snjóbílana
til að kanna hvort við kæmumst upp á eigin spýtur. Það tókst
og báðir jepparnir óku léttilega upp að skálanum. Við vorum
komnir á áfangastað eftir um 12 tíma ferð úr Jökulheimum.
Við trúðum vart eigin augum og tilfinningin var ólýsanleg.
Leiðangursmenn komu og óskuðu okkur til hamingju með
þetta. Þeir gerðu sér grein fyrir að líklega væru nýir tímar
framundan í jöklarannsóknum. Þarna sáu þeir að með því að
nýta sér stór hjól og létta jeppa væri hægt að fara fleiri og
ódýrari ferðir til mælinga og rannsókna. Efasemdarmennirnir
óskuðu okkur líka til hamingju en þeir fundu jafnframt að
þessi veröld var að opnast almeninngi. Í huga sumra þeirra var
búið að eyðileggja ævintýraljóma Vatnajökuls. Sigurjón Rist
var þá formaður Jöklarannsóknafélagsins og hann fylgdist af
áhuga með ferðum okkar. Hann var fljótur að átta sig á þeim
möguleikum sem þessi nýta tækni gaf og kallaði úrhleyptu
hjólin „loftþrúgur“.
Í Grímsvötum stöldruðum við nokkurar klukkustundir en
vildum ekki íþyngja önnum köfnum leiðangursmönnum með
nærveru okkar. Fjölmenni var í leiðangrinum og skálapláss af
skornum skammti. Við lögðum því síðdegis af stað til baka
upp á eigin spýtur. Ferðin gekk vel. Við fylgdum slóðinni til
baka og lentum ekki í neinum vandræðum Við vorum vel
búnir talstöðvum og Grímsvatnamenn fylgdust með okkur.
Að frumkvæði Sigurjóns Rist héldum við svo fyrirlestur um
jeppa og hina nýju notkun þeirra á aðalfundi Jöklarannsóknar-
félagsins 1985. Þessi áhugi hans á nýrri tækni er minnis-
stæður og hann sá á augabragði möguleikana sem stór hjól
veita þeim sem stunda vinnu og rannsóknastörf á hálendinu.
Eftirmáli
Snorri Ingimarsson og Hjalti Magnússon
Fyrsta jeppaferðin í Grímsvötn 17. júní 1984
Íslenska jeppatæknin er með merkari uppfinningum sem fram
hafa komið í samgöngutækni hér á landi. Almennt ferðafrelsi
og framsýni yfirvalda á þeim tíma eru grundvallarástæða fyrir
því að þessi þróun hófst og varð jafn farsæl og raun ber vitni.
Við vorum rétt rúmlega tvítugir þegar þróunin var að byrja.
Stærstu hjólin voru 38 tommu há og menn að læra að hleypa
loftinu úr og láta hjólin fljóta á snjónum. Við vorum í góðum
tengslum við öflugustu jeppamenn landsins og ferðuðumst
mikið með þeim. Kolbeinn Pálsson, einn af frumkvöðlunum,
taldi það hátind jeppaferðalaga að komast á jeppum í
Grímsvötn á miðjum Vatnajökli. Á þessum tíma virtist það
vera ógerlegt. Jeppamenn höfðu lítið kynnst jöklum og
jöklaferðir ekki á færi almennings á þessum tíma. Það höfðu
bara vísindamenn og björgunarsveitir á snjóbílum og einstaka
ofurhugar gert og áttu ekki alltaf afturkvæmt. Áskorunin var
því mikil fyrir unga jeppamenn.
Vorið 1984 þegar undirbúningur fyrir vorleiðangur
Jöklarannsóknafélagsins var í fullum gangi spurðum við
jöklafólk Raunsvísindastofnunar hvort við gætum verið þeim
samferða og jafnvel að keyra með þeim í Grímsvötn. Hlaut
þessi málaleitan góðar undirtektir þeirra sem þekktu til okkar
en undirtektir annara voru dræmari. Leyfið fékkst með loforði
um að við yrðum sjálfbjarga og myndum snúa einir til baka ef
illa gengi. Að sjálfsögðu var alltaf lagt upp með þessi
sjónarmið af okkar hálfu. Fáir úr vinahópnum áttu
heimangengt þessa daga, en félagi okkar Jón Valgeir Ólafsson
og kona hans Kristín Elfa Bragadóttir gátu komið og því
vorum við aðeins á tveimur jeppum. Við áWillisjeppa á 38“
diagonal hjólbörðumum, Jón og Kristín voru á Toyota Hilux á
33“ radial hjólbörðum.
Lagt var af stað frá Reykjavík og komið í Jökulheima síðdegis.
Strax var hafist handa við að undirbúa jökulferðina. Snjóbílar
voru teknir af flutningabílunum, vistir og búnaður flutt yfir á
sleða og snjóbíla, sleði með nokkrum bensítunnum yfirfarinn,
sprunguleitarstangir yfirfarnar og svo mætti lengi telja. Í
skálanum í Jökulheimum var hópur vaskra kvenna að elda
kjötsúpu til að næra mannskapinn fyrir langa og erfiða ferð.
Við fylgdumst með þessu af áhuga, yfirfórum bíla okkar og
athuguðum hvort allt væri í standi. Við fengu líka að heyra
Ferðin
miklar efasemdaraddir um getu okkar til að komast upp á
svellaða jökulbrúnina. Þegar kallað var til kvöldverðar
urðum við eftir við jökulröndina, því við vildum prófa að
keyra upp án þess að leiðangursmenn
Jöklarannsóknarfélagsins sæu til. Þannig gætum við farið
heim strax án þess að verða okkur til skammar. Vel gekk að
komast yfir Tungnaána og svo tók jökullinn við. Sporðurinn
var að mestu ís en mjög óhreinn þannig að
grip var gott og okkur reyndist auðvelt að
keyra upp í snjó. Þar með var fyrsti björninn
unninn og við vörpuðum öndinni léttar. Við
snerum til baka og biðum eftir að
leiðangursmenn kæmu úr kvöldmatnum.
Þarna voru tilbúnir 3 snjóbílar og nokkrir
vélsleðar.
Svo var lagt af stað. Gamli Bombardier
snjóbíllinn, sem var með 318 kúbiktommu
Chrysler Industrial mótor, silaðist af stað
með þungan sleða í eftirdragi en festist
fljótlega. Öflugi Hooglund snjóbíllinn frá
Landsvirkjun tók hann í tog og halarófan
mjakaðist aftur af stað. Okkur gekk hins
vegar vel. Karlarnir sögðu þá; „Jæja bíðið bara þar til við
komum í krapasvæðið sem alltaf bíður okkar í ákveðinni
hæð, þar getur nú versnað í því.“ Stuttu síðar komum við
upp að krapasvæðinu og kílómeters
breiður krapablámi blasti við okkur. Við
héldum okkur til hlés og snjóbílalestin óð
útí . Gamli Jökull festist aftur en
Hooglundinn sullaðist yfir og tosaði síðan
Borbardierinn upp. Við keyrðum
meðfram og virtum þetta fyrir okkur.
Jeppinn sökk svolítið í en síðan var fast
undir og við keyrðum þetta nokkuð
auðveldlega. Við vorum komin á þéttan
sumarsnjó, frekar auðveldan yfirferðar.
Það létti yfir okkur og sjálfstraustið jókst.
Mönnum leist vel á hvernig okkur gekk
en bentu réttilega á að við værum ekki
með neinn farangur nema fyrir okkur
sjálfa. Svo hughreystu þeir okkur með
torfærum framundan: „Jæja, bíðið þar til við komum upp að
brekkunni upp að skálanum“. Leiðangurinn mjakaðist upp
jökulinn, hægt en örugglega. Veður var gott, en lágskýjað og
brátt ókum við inn í þoku sem varð þéttari efir því sem ofar
dró. Skyggni var ekkert þegar við komum í Háubungu og
ekið var eftir LORAN-C staðsetningartækjum. Við fylgdum
lestinni og gættum þess að vera ekki fyrir. Við vestari
Svíahnjúk stöðvaðist leiðangurinn. Nokkrir metrar voru að
bjargbrúninni en þar var 300 metra þverhnípi niður á íshellu
Grímsvatna og eins gott að fara varlega. Við sáum bara örfáa
metra og í sortanum mótaði fyrir sleða sem skyndilega
stöðvaði og bakkaði til baka í sömu förum. Ökumaðurinn
skynjaði að sleðinn hallaði óeðlilega. Hann gerði hið eina
rétta, tók ekki áhættuna með því að taka U-beygju til baka.
Úti í þokunni sáust menn með ógnarlangar stangir og
potandi í snjóinn, leitandi að hengjum og sprungum. Þeir
fóru gangandi á undan lestinni. Þarna vorum við á gríðarlega
hættulegu svæði, hengiflug á vinstri hönd og sigkatlar á þá
hægri. Finna þurfti réttu leiðina þarna á milli og hún var ekki
nema nokkurra tuga metra breið. Í góðu skyggni er hægt að
varast þessar hættur en nú þurfti að fara að öllu með gát. Að
lokum sást eystri Svíahnjúkur þar sem skáli
Jöklarannsóknafélagsins stendur og nú var erfiða brekkan
framundan. Enn mjökuðust snjóbílarnir áfram og komust upp
að skálanum. Við komum á eftir og reyndum fyrir okkur til
hliðar við förin eftir snjóbílana til að kanna hvort við
kæmumst upp á eigin spýtur. Það tókst og báðir jepparnir óku
léttilega upp að skálanum. Við vorum komnir á áfangastað
eftir um 12 tíma ferð úr Jökulheimum. Við trúðum vart eigin
augum og tilfinningin var ólýsanleg.
Leiðangursmenn komu og óskuðu okkur til hamingju með
þetta. Þeir gerðu sér grein fyrir að líklega væru nýir tímar
framundan í jöklarannsóknum. Þarna sáu þeir að með því að
nýta sér stór hjól og létta jeppa væri hægt að fara fleiri og
ódýrari ferðir til mælinga og rannsókna. Efasemdarmennirnir
óskuðu okkur líka til hamingju en þeir fundu jafnframt að
þessi veröld var að opnast almeninngi. Í huga sumra þeirra var
búið að eyðileggja ævintýraljóma Vatnajökuls. Sigurjón Rist
var þá formaður Jöklarannsóknafélagsins og hann fylgdist af
áhuga með ferðum okkar. Hann var fljótur að átta sig á þeim
möguleikum sem þessi nýta tækni gaf og kallaði úrhleyptu
hjólin „loftþrúgur“.
Í Grímsvötum stöldruðum við nokkrar klukkustundir en
vildum ekki íþyngja önnum köfnum leiðangursmönnum með
nærveru okkar. Fjölmenni var í leiðangrinum og skálapláss af
skornum skammti. Við lögðum því síðdegis af stað til baka
upp á eigin spýtur. Ferðin gekk vel. Við fylgdum slóðinni til
baka og lentum ekki í neinum vandræðum Við vorum vel
búnir talstöðvum og Grímsvatnamenn fylgdust með okkur.
Að frumkvæði Sigurjóns Rist héldum við svo fyrirlestur um
jeppa og hina nýju notkun þeirra á aðalfundi Jöklarannsóknar-
félagsins 1985. Þessi áhugi hans á nýrri tækni er minnis-
stæður og hann sá á augabragði möguleikana sem stór hjól
veita þeim sem stunda vinnu og rannsóknastörf á hálendinu.
Eftirmáli
Snorri Ingimarsson og Hjalti Magnússon
Fyrsta jeppaferðin í Grímsvötn
var farin17. júní 1984