Samtíðin - 01.12.1970, Blaðsíða 26

18
SAMTÍÐIN
Ingólfur Davíðsson:
Ur ríli
ndttúrunnar
ÆVINTÝKI IH ItII\.\I.SI.\S
HANN kemur í heiminn á kafi í sjó og fæð-
ist aftur á bak, þ. e. sporðurinn kemur fyrst.
Nýborinn kálfurinn skelfur öll ósköp, enda
hefur hann búið við líkamshlýju móður
sinnar 16 mánuði. Hún ýtir kálfinum upp
á yfirborðið, og hann byrjar að anda. Nýbor-
inn kálfur er hálfur fimmti metri á lengd
og vegur rúmt tonn. 1% m langur nafla-
strengurinn slitnar, kálfurinn leitar á spena,
en þeir sitja í tveimur djúpum fellingum a
hliðunum sinn hvorum megin, dálítið aftan
við naflann. Þriðjungur mjólkurinnar er fita.
Kálfurinn sýgur 2 ár og þyngist lengi vel
um 3 kg á dag. Mánaðargamall getur hann
synt jafnhratt og móðirin eða um 20 hnúta,
en fer venjulega mun hægar.
Oft halda hvalirnir sig saman 20—30 í hóp;
það eru ung karldýr, kvendýr, einkum hin
vanfæru eða þau, sem eru með kálfa, og
gamall karlhvalur, sem oftast heldur sig vind-
megin við hópinn, nokkur hundruð metra
frá honum. Ungir „karlar“ eru feitir, spik-
lagið um 30 cm. Þeir fara lengst norður á
bóginn, en septemberkuldinn rekur kvendýr-
in suður á bóginn. Oft særast hvalirnir. í
einum fannst náhvalstönn (sverðfisktönn) í
bakinu. Hún hafði brotnað við árásina og
sat í spikinu, en sárið hafði gróið fljótt og
vel. Venjulega hafa búrhvalirnir ör á höfði
eftir bit smokkfiska. Sérhver einstaklingur
ber sinn litblæ og hefur sína sérstöku rödd.
Karldýrið verður um 18 m langt og um 60
tonn að þyngd.
Hvalir kafa djúpt niður í myrkt dýpi
hafsins og anda fyrst djúpt nokkrum sinn-
um. Blóðið streymir mjög til heilans í köf-
unum. Heilinn er allt að 8—9 kg að þyngd,
hjartað 180 kg, og sendir hvert slag 20 lítra
af blóði út í æðarnar. Hjartað slær hægt,
sennilega aðeins 10 sinnum á mínútu í djúp-
um köfum, en stundum er kafað niður á
800—900 m dýpi í leit að bráð, t. d. smokk-
fiskum. Hvalurinn grípur bráðina og heldur
henni fastri með 60 tönnum sínum. Hann
tekur jafnvel risasmokkfisk 150 kg þung'an
og hlýtur oft sár í viðureigninni.
Hvalurinn þarf helzt um tonn af fæðu á
sólarhring. Hvalir heyra mjög vel, en sjá illa
og finna naumast lykt. Þeir berjast stund-
um um kvendýrin á vorin. Þá færist órói í
þá; ástafarið byrjar. Tímum saman synda
karl og kella samhliða, snertast með bægsl-
unum öðru hverju eða nudda sig hvort upp
að öðru. Karlinn syndir þá öðru hverju upp
fyrir kelluna og strýkur henni um bakið,
fer dálítið frá, en kemur brátt aftur og er
þá æstari en áður. Síðan tekur hann sund
sprett með útsperrt bægsli til að sýna mátt
sinn, vindur sér til og veltir alla vega sem
væri að dansa. Kellan verður hrifin, syndir
nú á bakinu og hann yfir henni, tekur ut-
an um kjálka hennar með sínum, og þau
núa líka hausum saman. Svona gengur um
hálftíma, en loks rísa þau upp úr sjó og
æxlast.
í Kyrrahafi verður karldýrið kynþroska
9 ára, en ekki fullþroska fyrr en 30—45 ára.
Hvalir geta orðið um 75 ára. Meðgöngutím-
inn er 16 mánuðir, og kálfurinn er 2 ár á
brjósti. Kvendýrið safnar síðan kröftum í
8 mánuði. Þannig fara 4 ár í það að ganga
með kálf, hafa hann á spena og safna kröft-
um að nýju.
Móðirin: „Ó, ég er svo miður mín! Litli
drengurinn minn var að gleypa dýra de-
mantshringinn minn. Ætli ég verði ekki
að fá hann prófessor Jón til aö skera
hann upp?“
Heimilislæknirinn: „Það-hlýtur að vera
óhætt, því hann er alveg stálheiðarlegur
=■ Hvað merkja þessi
ORD?
1. Barnakarl, 2. bikill, 3. dasi, 4 fákalegur, 5.
háartaða, 6. jagg, 7 manngi, 8. nánös, 9. negg-
bólga, 10 pataldur.
Merkingarnar eru á bls. 25.