Fréttablaðið - 08.07.2010, Side 16

16 8. júlí 2010 FIMMTUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Fornleifarannsóknir á Íslandi
„Gjóskan búin að setja strik í
reikninginn,“ segir Margrét Hall-
mundsdóttir, fornleifafræðingur
hjá Náttúrustofu Vestfjarða og
stjórnandi verkefnisins. Hún
segir öskuna úr Eyjafjallajökli
hafa tafið rannsóknina talsvert.
„Við þurftum að stoppa gröft í
síðustu viku, en við erum búin
að grafa hérna síðan 2006. Þegar
Suðurlandsskjálftarnir riðu yfir
árið 2008 urðum við líka fyrir
miklu tjóni,“ segir Margrét.
Hópurinn er að vinna að
uppgreftri stórs sels, líklega
frá landnámi. Margrét segir
náttúruhamfarir líklega hafa lagt
býlið í eyði og telur því tafirnar
viðeigandi í ljósi sögunnar.
Kot á Rangárvöllum
Uppgröftur á Skútustöðum
hefur staðið yfir í rúmar tvær
vikur og segir Þóra Péturs-
dóttir, fornleifafræðingur
hjá Fornleifastofnun Íslands,
rannsókninni miða vel.
„Bæjaröskuhaugurinn á
Skútustöðum er ótrúlega stór
og umfangsmikill,“ segir Þóra.
„Hann spannar tímabil frá 18.
öld og aftur að landnámi, sem
gefur okkur miklar og dýrmæt-
ar upplýsingar um búshald,
lífsviðurværi, neyslu og nytjar.“
Mikið dýrabeinasafn hefur
fundist í uppgreftrinum og
einnig er búið að uppgötva
einhverja forngripi. Rann-
sókninni verður haldið áfram
næstu þrjár vikurnar.
Skútustaðir í Mývatnssveit
Stór hvalveiðistöð frá 17. öld hefur uppgötvast í Stráka-
tanga í Hveravík. Ragnar Edvardsson, fornleifafræðingur
hjá Náttúrustofu Vestfjarða, segir stöðina vera jafn stóra
og sambærilegar stöðvar annars staðar í Skandinavíu.
„Þetta eru fjórar byggingar og við erum búin að átta okkur
á hlutverki þeirra allra,“ segir Ragnar. Hann segir Baska,
Hollendinga, Dani eða Englendinga hafa búið á svæðinu
og einnig hafi uppgötvast einar elstu múrsteinsminjar
sem fundist hafa hér á landi; vel varðveittur ofn, hlaðið
múrsteinsgólf og veggir eru á meðal þeirra.
Óvæntur fundur kom í ljós þegar fornleifafræðingar fundu
kuml frá víkingaöldum á Strákatanga sem hafði verið rænt eftir
kristnitöku. Ragnar segir að mikið hafi verið um að lík forfeðra
fólks voru grafin upp og færð inn í kristna kirkjugarða.
Strákatangi í Hveravík
„Rannsóknin hefur sýnt fram á að heimilisgrafreitir hafa
verið á nánast hverjum bæ í frumkristni og stærstur
hluti þeirra hefur verið aflagður þegar á 12. öld, líklega
þegar sóknarkirkjuskipan komst á,“ segir Guðný Zoëga,
forleifafræðingur og stjórnandi Kirkjuverkefnisins.
Margrét segir rannsóknina einnig hafa sýnt fram á að lega
seinni tíma bænhúsa sé góð vísbending um staðsetningu
garðanna þó svo að ekki hafi verið grafið í garðana eftir
að kirkjurnar eða heimiliskapellurnar urðu að bænhús-
um.
„Með því að finna garðana fást mikilvægar upplýsingar
um gerð og skipulag greftrunarsiða í elstu kristni en lítið
hefur verið um það vitað hingað til,“ segir Guðný.
Kirkjuverkefnið í Skagafirði
1 Garðabær
■ Urriðakot á Urriðaholti í Garðabæ.
Rannsókn vegna framkvæmda.
2 Seltjarnarnes
■ Nes á Seltjarnarnesi.
Könnunarskurður vegna urtagarðs
við Lækningaminjasafn.
■ Nemendarannsókn í fornleifa-
fræði við HÍ.
3 Borgarfjörður
■ Reykholtssel í Borgarfirði.
Framhaldsrannsókn á seljum
Reykholts í Kjarardal.
4 Kaldrananeshreppur
■ Strákatangi í Hveravík.
Rannsókn á hvalveiðiminjum.
5 Skagafjörður
■ Rannsókn á fornbýlum í Skaga-
firði.
Vegna ritunar Byggðarsögu
Skagafjarðar.
■ Borkjarnar í Skagafirði 2010.
Borkjarnasýni tekin á ýmsum
stöðum samkvæmt lista.
■ Kirkjuverkefnið í Skagafirði.
Rannsókn á kirkjugörðum frá
fyrstu tíð kristni.
6 S-Þingeyjarsýsla
■ Ingiríðarstaðir í Þegjandadal.
Framhaldsrannsókn á kumlateig
og öskuhaug.
■ Litlu-Núpar í landi Laxamýrar.
Rannsókn á leifum kumlateigs
og öskuhaugs.
■ Þórutóft í landi Narfastaða í
Seljadal.
7 Mývatnssveit
■ Skútustaðir
Framhaldsrannsókn á öskuhaug.
■ Hofstaðir.
Framhaldsrannsókn á kirkjugarði.
■ Kumlabrekka í landi Geirastaða.
Rannsókn á mögulegum kumlum.
8 N-Þingeyjarsýsla
■ Svalbarð við Þistilfjörð.
Rannsókn á sambandi höfuðbýlis
og smærri eininga innan jarðar.
9 Fljótsdalur
■ Skriðuklaustur í Fljótsdal.
Framhaldsrannsókn á munka-
klaustri.
10 A-Skaftafellssýsla
■ Hólmur í Nesjum, A-Skaftafells-
sýslu.
Framhaldsrannsókn á bæjarstæði.
■ Kvísker í Öræfum, A-Skaftafells-
sýslu.
Rannsókn á rústum frá fyrstu tíð.
11 Rangárvellir
■ Kot á Rangárvöllum.
Framhaldsrannsókn á mögulegu
býli.
12 Holtasveit
■ Rústir í landi Lækjar og Hjallaness í
Holta- og Landssveit.
Rannsókn vegna framkvæmda við
Holtavirkjun.
13 Villingaholtshreppur
■ Þjótandi í Villingaholtshreppi.
Framhaldsrannsókn vegna
framkvæmda við Urriðafossvirkjun.
10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
11
12
13
Hátt á þriðja tug fornleifarann-
sókna mun eiga sér stað á land-
inu í ár. Sumar eru yfirstaðnar,
aðrar í fullum gangi og nokkrar
eru ekki hafnar enn. Fornleifa-
vernd hefur gefið leyfi fyrir um
25 rannsóknum á Íslandi og eru
þær víðs vegar um landið. Rann-
sóknirnar eru af ýmsum toga og
efnin eins misjöfn og þau eru
mörg. Ragnar Edvardsson, forn-
leifafræðingur hjá Náttúrustofu
Vestfjarða, hefur yfirumsjón
með miklu rannsóknarverkefni
á Strákatanga á Vestfjörðum
þar sem verið er að grafa upp og
skoða hvalveiðiminjar. Ragnar
segir verkefninu miða mjög vel
og margt spennandi og óvænt
hafa komið í ljós, en náttúran sé
þó ekkert lamb að leika sér við.
„Það er mjög mikið af forn-
minjum sem fara í sjóinn, sér-
staklega hérna á Vesturlandi,“
segir hann. „Landbrot hefur auk-
ist mjög mikið og náttúran er í
óða önn að brjóta upp strendur
landsins. Það gerir það að verk-
um að mikið af minjum glatast
í sjó og er nánast ómögulegt að
nálgast þær.“
Einar segir Vestfirði vera
í sérstakri hættu hvað þetta
varðar og gömlu verstöðvarnar
í þeim landshluta vera í mikilli
hættu á því að glatast. Minja-
nefnd sé þó að taka málið út og
muni koma með áætlun.
sunna@frettabladid.is
Margar minjar verða sjónum að bráð
Fornleifavernd ríkisins
hefur gefið leyfi fyrir
um 22 fornleifarann-
sóknum fyrir árið 2010.
Fornleifafræðingur
segir landbrot hafa
aukist. Mikið af forn-
minjum fari í sjóinn.
Könnunarskurðir á bæjarstæðum og seljum í landi Svartárkots, Máskots og víðar í
Þingeyjarsveit og Helluvaðs, Gautlanda, Geirastaða, Arnarvatns og Grænavatns í
Skútustaðahreppi í S-Þingeyjarsýslu.
Landnám og menningarlandslag
UPPGRÖFTUR Á SKÚTUSTÖÐUM Umfangsmik-
ill öskuhaugur sem spannar langt tímabil.