Fréttablaðið - 15.07.2010, Blaðsíða 19

FIMMTUDAGUR 15. júlí 2010 19
Neyðarráðstafanir eiga að vera skammvinnar. Það
liggur í hlutarins eðli, því að
neyð er í eðli sínu tímabund-
ið ástand. Neyðin kennir naktri
konu að spinna, segir máltæk-
ið. Íslenzk neyðarráð hafa þó
sum enzt lengi. Sumir gera út á
þau og hagnast á þeim á kostnað
almennings.
Innflutningsbann
Byrjum í kreppunni miklu á
fjórða áratug síðustu aldar. Inn-
flutnings- og gjaldeyrishöft
voru tekin upp í reglugerð 1931
í skjóli eldri heimilda í lögum.
Þetta var gert meðal annars til
að hlífa bændum við verðfalli
búsafurða í útlöndum vegna
kreppunnar. Þessi kreppuráð-
stöfun átti að vera tímabundin.
Því var heitið á þingi, að höft-
unum yrði aflétt, þegar heims-
búskapurinn rétti úr kútnum.
Það heit var ekki efnt. Hafta-
sinnum óx ásmegin í millitíð-
inni, og æ síðan hafa þeir hvorki
mátt til þess hugsa né heyra, að
höftunum væri lyft til hagsbóta
fyrir fólkið í landinu. Enda eru
gömlu kreppuhöftin – bann við
innfluttu kjöti og ostum nema
smáræði við okurverði – að
mestu leyti enn við lýði, 80 árum
síðar, þótt ótrúlegt sé. Ástand-
ið speglar landlægt skeytingar-
leysi stjórnmálastéttarinnar um
almannahag. Misvægi atkvæð-
isréttar eftir búsetu hefur ráðið
miklu um þessa niðurstöðu.
Verðtrygging
Annað dæmi sömu ættar er verð-
tryggingin, sem var leidd í lög af
illri nauðsyn 1979. Vandinn var
sá, að verðbólgan æddi áfram og
át upp sparifé almennings, sem
fékk engum vörnum við komið
öðrum en að reyna að forða
sparifé sínu með því að eyða öllu
tiltæku fé og kynda þannig enn
frekar undir verðbólgu. Verð-
tryggingu fjárskuldbindinga var
ætlað að verja sparifé lands-
manna og skapa með því móti
skilyrði til að hemja verðbólgu
og gera verðtryggingu óþarfa.
Raunar kemur ekki fram í gögn-
um málsins á Alþingi, að verð-
tryggingu væri ætlað að vera
tímabundin, trúlega af því að það
þótti svo sjálfsagt, að ekki þurfti
að taka það fram. Verðtrygg-
ing veitti lánveitendum langþráð
skjól og skerti getu gömlu ríkis-
bankanna til að skammta lánsfé.
Sumir telja verðtryggingu
allra fjárskuldbindinga æskilega
undir öllum kringumstæðum,
svo að sparifé almennings haldi
ávallt verðgildi sínu. Aðrir líta
svo á, að almenn verðtrygging
dragi úr aðlögunarhæfni hag-
kerfisins líkt og vísitölubinding
launa, sem að fenginni reynslu
var bönnuð með lögum um tíma,
og komi því ekki til greina sem
varanleg skipan, en þá þarf að
halda verðbólgu í skefjum. Mikil
verðbólga með gamla laginu án
víðtækrar verðtryggingar kemur
ekki lengur til álita.
Nú, röskum 30 árum eftir að
verðtrygging fjárskuldbind-
inga var leidd í lög, er hún enn
á sínum stað. Hvers vegna? Það
stafar af því, að stjórnvöld-
um hefur ekki tekizt að hemja
verðbólguna nóg til þess, að
óhætt þyki að hverfa frá notkun
verðtryggingar í fjármálavið-
skiptum. Verðtryggingin eyddi
sumum alvarlegustu afleiðingum
verðbólgunnar og dró um leið
úr áhuga stjórnvalda á að kveða
verðbólguna niður. Því má segja,
að verðtryggingin hafi orðið til
þess að viðhalda verðbólgunni.
Íslendingar búa enn sem jafn-
an fyrr við mesta verðbólgu
í Evrópu að Tyrkjum einum
undanskildum og það í kreppu.
Efnahagsáætlun stjórnvalda í
samstarfi við Alþjóðgjaldeyris-
sjóðinn og Norðurlönd er ætlað
að ná verðbólgunni niður á ný.
Mikil verðbólga er alls staðar
og ævinlega til marks um vonda
hagstjórn og veika innviði.
Gjaldeyrishöft
Þegar neyðarlögin voru sett
eftir hrun bankanna 2008, var
ráð fyrir því gert, að gjaldeyris-
höftin yrðu tímabundin. Höftin
voru neyðarráðstöfun, enda sam-
rýmast þau hvorki góðum hag-
stjórnarháttum né aðild Íslands
að Evrópska efnahagssvæðinu.
Höftin áttu að standa í tvö ár
eða þar um bil. Sá tími er nú að
mestu liðinn, en ekki bólar þó
enn á afnámi haftanna. Hvers
vegna ekki? Það stafar af því, að
ríkisstjórnin hefur ekki megn-
að að gera það, sem gera þarf,
til að hægt sé að afnema höftin.
Þar munar mest um tafirnar á
afgreiðslu IceSave-málsins og
þá um leið á framgangi efna-
hagsáætlunar stjórnvalda. Rík-
isstjórnin getur ekki einu sinni
komið sér saman um að fækka
ráðuneytum úr tólf í níu, svo
sjálfsagt sem það er og reynd-
ar ekki nóg, því að ráðuneytin
þyrftu ekki að vera nema sjö eða
átta eins og ég lýsti hér í blað-
inu 31. maí 2007. Hvernig ætti
svo veikri ríkisstjórn þá að tak-
ast að koma sér saman um mun
erfiðari umbætur, sem þarf til
að hægt sé að afnema gjaldeyr-
ishöftin? Hvaða peningastefnu
ætla stjórnvöld sér að fylgja til
að tryggja stöðugt verðlag og
laða tortryggið fjármagn á ný
að landinu? Spurningin er brýn,
því að peningastefnan er enn hin
sama og fyrir hrun, þótt hún hafi
beðið skipbrot. Spurningunni er
enn ósvarað. Ef höftin festast í
sessi og annað verður eftir því,
verður Ísland eftirbátur Norður-
landa. Þess getur þá orðið langt
að bíða, að Íslendingar standi
aftur jafnfætis Dönum í efna-
hagslegu tilliti.
Langdræg
neyðarráð
Þorvaldur Gylfason
prófessor
Í DAG
Hvernig ætti svo veikri ríkisstjórn þá
að takast að koma sér saman um mun
erfiðari umbætur, sem þarf til að hægt
sé að afnema gjaldeyrishöftin? Hvaða
peningastefnu ætla stjórnvöld sér að
fylgja til að tryggja stöðugt verðlag
og laða tortryggið fjármagn á ný að
landinu?
Aðgengileg og þægileg
handbók sem hefur að
geyma yfir 100 áhugaverða
áfangastaði við þjóðvegi
landsins.
3.890.-
v.á. 4.490.-
BESTA BÓKIN Í
HANSKAHÓLFIÐ!
Hústjöldin að seljast upp!
Nú fer hver að verða
síðastur að fá sér
fjölskyldutjald
Frábær tilboð
í gangi
3000 mm vatnsheldni
Komið og skoðið
tjöldin öll uppsett á
efri hæðinni í
Íslensku Ölpunum
fyrstir koma fyrstir fá
FULLORÐINSPOKI
Kr. 11.995
lÍs en kus
Faxafeni 8 // 108 Reykjavík // Sími 534 2727 // e-mail: alparnir@alparnir.is // www.alparnir.is
BARNAPOKI 100 CM
Kr. 5.995
KRAKKAPOKI 130 CM
Kr. 6.995
Þú getur alltaf lesið Fréttablaðið frítt á Vísi eða fengið sendan daglegan tölvupóst
með blaði dagsins. Nánari upplýsingar á: visir.is/dreifing
FRÉTTABLAÐIÐ Á NETINU