Fréttablaðið - 31.07.2010, Blaðsíða 10

10 31. júlí 2010 LAUGARDAGUR
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
greinar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
ÞORSTEINN
PÁLSSON
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Í umræðum um kaup Magma á HS orku er jafnan gengið út frá því að auðlindir landsins séu þjóðareign. Flestir skilja það á
þann veg að auðlindirnar séu og eigi
að vera í eigu ríkisins eða sveitarfé-
laga. Málið er aðeins flóknara.
Fiskimiðin eru almenningur þar
sem ríkisvaldið setur þær leikregl-
ur um nýtingu sem það telur skyn-
samlegar. Útvegsmenn fá síðan
ákveðinn nýtingarrétt sem felur
í sér takmörkuð eignarréttindi.
Ákveða má með lögum að gjald
komi fyrir þann rétt.
Auðlindir á landi lúta á hinn bóg-
inn alfarið leikreglum einkaeignar-
réttar. Stærstur hluti nýtanlegrar
orku í vatnsföllum og jarðhita er í
eigu ríkis eða sveitarfélaga. Hluti
þessara auðlinda
er í einkaeigu,
mest bænda.
Auðlindagjald er
ákveðið í samn-
ingum en ekki
lögum.
Útlending-
ar geta ekki átt
meirihluta í fyr-
irtækjum sem
eiga veiðirétt í
sjó. Þeir geta hins vegar keypt jarð-
ir sem geyma vatnsréttindi og jarð-
hita. Lögum samkvæmt er ríki og
sveitarfélögum þó óheimilt að selja
slíkar auðlindir til einstaklinga.
Þessi takmörkun tekur til stærsta
hluta nýtanlegra réttinda.
Ríkisstjórnin hefur ákveðið að
vinda ofan af kaupum Magma á HS
orku. Sá kaupskapur var við erlenda
kröfuhafa Íslandsbanka. Að vinda
ofan af verður því ekki skilið á
annan veg en þann að um þjóðnýt-
ingu sé að tefla. Ella eru þessi orð
marklaus. Vel má vera að svo sé.
Rökin eru þau að koma auðlindum
undir opinber yfirráð. Verkurinn
er sá að HS orka á ekki orkulindir.
Þær eru í eigu sveitarfélaga á Suð-
urnesjum. HS orka greiðir úrsvars-
greiðendum þar auðlindagjald fyrir
afnotin. Það gjald mælir opinbera
arðsemi þeirra.
Hverju á að ná fram með því
að vinda ofan af samningnum?
Umræðan vellur áfram án þess
að nokkur sýni þeirri hlið málsins
áhuga.
Þjóðnýting
Fyrst þarf að svara þeirri spurningu hvað þjóðnýting kostar. Svarið er einfalt: Ríkissjóður þarf að ganga
inn í samninginn og greiða kaup-
verðið. Þeir fjármunir eru ekki til.
Þá þarf að taka að láni.
Skattgreiðendur þurfa að greiða
útlendingum háa vexti af þeirri lán-
töku. Útlendingar geta grætt meir
á lánveitingum til orkuframleiðslu
en fjárfestingum.
Vegna mikils halla á rekstri ríkis-
sjóðs getur hann ekki aukið umsvif
sín. Til þess að ráðast í þessa fjár-
festingu þarf hann því að skera
niður fjárfestingu í velferðarkerf-
inu á móti. Satt best að segja er það
óskynsamleg forgangsröðun.
Slíkur fórnarkostnaður breytir
engu um opinber yfirráð yfir auð-
lindinni. Eini möguleikinn til breyt-
inga er að hafa áhrif á auðlinda-
gjaldið. Ríkissjóður gæti sem nýr
eigandi boðist til þess að hækka
auðlindagjaldið til útsvarsgreið-
enda á Suðurnesjum. Það kæmi sér
vel fyrir Suðurnesjamenn. En hvaða
hag hafa tekjuskattsgreiðendur af
því ef þeir borga brúsann?
Á sama hátt gæti ríkissjóður
krafist þess að auðlindagjaldið
yrði lækkað til að létta byrði tekju-
skattsgreiðenda. Er það markmið-
ið?
Réttilega má deila um tímalengd
nýtingarréttar. Stytting hans gæti
þó leitt til lækkunar á auðlinda-
gjaldinu. Hvaða skynsemi er í
því að lækka auðlindagjaldið sem
útsvarsgreiðendur á Suðurnesjum
njóta nú?
Ef ekki á að breyta auðlinda-
gjaldinu, sem mælir opinbera arð-
semi, hver er þá tilgangurinn með
því að vinda ofan af kaupunum?
Frá sjónarmiði almannahagsmuna
er markmiðið enn óútskýrt.
Efni málsins
Að þessu virtu sýnast deilurnar alls ekki snú-ast um auðlindayfirráð. Þær virðast í raun réttri
endurspegla andstöðu við erlenda
fjárfestingu og átök um völd.
Opinber eignarréttur á orku-
lindum hefur ekki verið VG heil-
agur. Sveitarfélagið Árborg átti
lítinn hlut í Hitaveitu Suðurnesja.
VG stóð að því að selja þann hlut
til einkafyrirtækis.
Á þessum tíma töldu ríkið og
nokkur sveitarfélög betra að
binda peninga skattborgaranna í
félagslegum verkefnum en orku-
framleiðslu til stóriðju. Gallinn
var sá að þá voru menn einnig
að selja hlut í orkulindinni. Nú
snýst málið bara um framleiðslu-
hlutann.
Vatnsréttindi vegna virkjana í
neðri hluta Þjórsár eru að hluta
í eigu einstaklinga. Engir hafa
gengið fram af meiri vaskleik til
að verja þann einkaeignarrétt á
auðlindum en einmitt þingmenn
VG. Þegar einkaeignarrétturinn
stendur í vegi fyrir virkjunum og
erlendri fjárfestingu ver flokk-
urinn einkaeignarréttinn á þessu
sviði af meira kappi en aðrir.
Þessi mótsagnakenndi málflutn-
ingur bendir til þess að vinstri
armur VG kyndi undir þessari
umræðu í átökum um völdin í
flokknum. Talsmenn Heimssýn-
ar telja aftur móti að nái vinstri
armurinn undirtökum í VG styrki
þeir sjálfir stöðu sína í Evrópu-
andstöðunni. Þegar svo stendur á
víkja málefnaleg rök.
Um leið og Ögmundur Jónas-
son verður gerður að ráðherra á
ný mun draga úr upphlaupum af
þessu tagi. Það gæti verið ódýrari
lausn fyrir þjóðina. Hví að bíða
með hana?
Ódýrari lausn
Þú færð Fréttablaðið á kostnaðarverði
á 90 stöðum um land allt. Nánari
upplýsingar á visir.is/dreifing
Þú getur alltaf lesið Fréttablaðið frítt
á Vísi eða fengið sendan daglegan
tölvupóst með blaði dagsins. Nánari
upplýsingar á: visir.is/dreifing
FRÉTTABLAÐIÐ Á NETINU
V
erslunarmannahelgin er nú gengin í garð með þeim
ferðalögum og skemmtanahaldi sem þessari helgi heyra
til, helginni þegar þorri þjóðarinnar á sameiginlegt
þriggja daga frí sem er kærkomið þegar farið er að
síga á seinni hluta sumars.
Veðurhorfur eru góðar um allt land í ár. Útlit er því fyrir að
bæði ferðafólk og þeir sem heima sitja muni geta átt góða daga
fram á mánudag.
Tvennt er það sem alltaf vekur nokkurn kvíða þegar þessi ferða-
og skemmtihelgi nálgast. Annars vegar gangur mála í umferðinni
og hins vegar áfengis- og vímuefnaneysla á hátíðum og óskemmti-
legir og stundum óhugnanlegir fylgifiskar hennar.
Sjaldan eru fleiri á ferðinni á vegum landsins en um verslunar-
mannahelgi. Bílstjórar þurfa því að sýna ýtrustu varkárni og þolin-
mæði. Lögreglan hefur mikinn viðbúnað og er með stóraukið eftir-
lit á vegum. Reynslan hefur sýnt
að þessi viðbúnaður skilar sér í
greiðari og farsælli umferð. Svo
verður vonandi að þessu sinni.
Þar sem fjöldi manna kemur
saman eins og gerist víða núna
um helgina geta auðveldlega
orðið óhöpp og núningur komið
upp. Þegar við bætist að margir
eru undir áhrifum sýnir reynslan að það er eins og olía á eld. Því
miður koma alltaf upp ofbeldismál í tengslum við hátíðir um versl-
unarmannahelgar sem þó eiga að vera, og eru þegar allt gengur
vel, skemmtun.
Á sama hátt og lögreglan hefur aukinn viðbúnað í umferðinni er
styrkur hennar aukinn þar sem hátíðir standa. Ljóst er þó að það
dugar ekki til. Þeir sem standa fyrir hátíðum þurfa einnig að gæta
þess að sinna gæslu. Öryggisgæsla verður að vera veruleg þar sem
saman eru komnar þúsundir við þær í raun furðulegu aðstæður að
áfengisneysla er viðurkennt athæfi allan sólarhringinn.
Ofbeldi og nauðganir hafa því miður verið hvimleiður fylgifisk-
ur hátíðahalda um verslunarmannahelgi og er þá undantekning-
arlítið tengt áfengisneyslu. Það er leitt að svo virðist sem erfitt sé
að halda slíkar hátíðir án þess að beitt sé ofbeldi.
Þegar er orðið ljóst að helgin verður ekki líkamsárásalaus því
strax í gærkvöld komu fréttir af líkamsárásum í Vestmannaeyjum.
Furðulegt verður þó að telja að lögreglan kvað hátíðahöld hafa
gengið vel.
Það kann að vera að einhverjum finnist nokkrar „léttar“ lík-
amsárásir ásættanlegar og að hátíðahöld geti talist ganga vel ef
enginn hlýtur óbætanlegan skaða af völdum ofbeldis, líkamlegs
eða kynferðislegs. En getur ein líkamsárás, létt eða þung, verið
ásættanleg? Að ekki sé talað um nauðgun!
Svarið er vitanlega, nei. Það á aldrei að fallast á ofbeldi sem
nauðsynlegan fórnarkostnað við samkomuhald eins og um versl-
unarmannahelgi. Vonandi rís sá dagur að hægt verði að ná sam-
komulagi um það.
Hvað þýðir að hátíðahöld gangi vel?
Uppá palli,
inní tjaldi ...
SKOÐUN
Steinunn
Stefánsdóttir
steinunn@frettabladid.is