Fréttablaðið - 14.08.2010, Blaðsíða 12

12 14. ágúst 2010 LAUGARDAGUR
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is
ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
greinar@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að
fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
S
taða Gylfa Magnússonar viðskipta- og efnahagsráðherra
er býsna erfið eftir það sem komið hefur fram undanfarna
daga um svör hans á Alþingi um gengistryggð lán.
Ragnheiður Ríkharðsdóttir alþingismaður spurði ráð-
herrann á Alþingi 1. júlí í fyrra; hvort hann teldi að lögmæti
lána, sem væru í raun „hrein krónulán en með erlendu viðmiði“ væri
hafið yfir allan vafa og vísaði til laga um vexti og verðbætur. Gylfi
svaraði um „lán í erlendri mynt“ – sem var ekki það sem þingmað-
urinn spurði um – og svaraði því til að lögfræðingar í viðskiptaráðu-
neytinu og annars staðar í stjórn-
sýslunni hefðu vitaskuld skoðað
málið og niðurstaða þeirra væri
að lánin væru lögmæt.
Nú hefur komið skýrt fram
að lögfræðingur viðskiptaráðu-
neytisins skrifaði í minnisblaði
til ráðherrans 9. júní í fyrra að
lögin tækju af skarið um að verð-
trygging á lánum í íslenzkum krónum væri aðeins heimil ef grund-
völlur verðtryggingarinnar væri vísitala neyzluverðs. Þetta kom
ekki fram í svari ráðherrans.
Aukinheldur hefur komið fram að á þeim tíma, er ráðherrann
svaraði Ragnheiði, hafði ráðuneytið í höndum tvö önnur lögfræðiálit,
annað frá Lögmannsstofunni Lex og hitt frá Seðlabankanum, þar
sem komizt var að sömu niðurstöðu; að gengistrygging krónulána
væri ólögmæt. Þetta var svo staðfest í Hæstarétti í sumar.
Eftir að misræmið í svörum ráðherra komst í hámæli, hefur fylgt
röð af afsökunum, þar sem reynt er að skella skuldinni á embættis-
menn Seðlabanka eða ráðuneytisins að hafa ekki upplýst hann um
stöðu mála. Það eru ekki sannfærandi skýringar, enda hafa viðkom-
andi hrakið þær eina af annarri. Ráðherra ber skylda til að vera
upplýstur um mikilvæg mál í ráðuneyti sínu. Hann ber ábyrgð á
stjórnsýslu þess og getur ekki kennt embættismönnum um.
Undanhald ráðherrans er farið að minna óþægilega mikið á svipuð
mál, sem komið hafa upp á undanförnum áratugum, þar sem ráð-
herrar hafa komið sér í vandræði en forðazt í lengstu lög að viður-
kenna ábyrgð sína á mistökum með því að segja af sér.
Núverandi ríkisstjórn starfar meðal annars undir merkjum
nýrrar, opinnar og siðvæddrar stjórnsýslu þótt fáir merki reynd-
ar mikinn mun á henni og fyrri ríkisstjórnum í því efni. Þó hefur
forsætisráðherra gefið út yfirlýsingar um að stjórnsýslan þurfi að
draga lærdóma af rannsóknarskýrslu Alþingis og fékk sérstakan
starfshóp til að gera tillögur um hvaða úrbætur þyrfti að gera í
framhaldi af skýrslunni. Hópurinn lagði meðal annars til að sett
yrðu lög um upplýsinga- og sannleiksskyldu ráðherra. Formaður
starfshópsins, Gunnar Helgi Kristinsson prófessor, hefur lýst því
yfir að Gylfi Magnússon hafi afvegaleitt Alþingi.
Utanþingsráðherrarnir tveir í ríkisstjórninni hafa staðið sig vel og
ánægja almennings með störf þeirra hefur verið meiri en með störf
atvinnustjórnmálamannanna á ráðherrastólum. Þeir hafa unnið fag-
lega að málum og kannski haft það fram yfir atvinnu pólitíkusana
að þurfa ekki að hafa nagandi áhyggjur af því hvort þeir haldi ráð-
herrastólnum eða verði endurkjörnir á þing.
Einmitt til að undirstrika að hann er ekki af sama sauðahúsi og
pólitíkusarnir sem í gegnum tíðina hafa ríghaldið í völdin þrátt
fyrir að hafa gert mistök – og til að gefa öðrum fordæmi – á Gylfi
Magnússon nú að viðurkenna mistök sín og yfirgefa ráðherrastólinn
með sæmilegri reisn.
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
SKOÐUN
Á undanförnum áratugum hafa flestar ríkisstjórnir rætt breytingar á stjórn-arráðinu. Við stjórnar-
myndanir hefur ekki unnist tími
til lagabreytinga af því tagi. Þegar
komið hefur fram á kjörtímabilið
hefur ekki verið unnt að hrófla við
umsömdum valdahlutföllum.
Skipulag stjórnarráðsins er því
að mestu óbreytt frá því stjórnar-
ráðslögin voru sett fyrir fjörutíu
árum. Þá voru ráðherrarnir sjö en
eru tólf nú. Ástæðan fyrir fjölgun-
inni er ekki flóknari eða meiri við-
fangsefni. Fjölgunin hefur fyrst
og fremst orðið vegna þess að
úthlutun ráðherrastóla er auðveld-
asta leiðin fyrir
flokksformenn
að kaupa sér
stuðning í þing-
flokkum.
Allir stjórn-
málaflokkar
hafa þurft að
lúta þessu lög-
máli. Núverandi
ríkisstjórn fór
af stað með tólf
ráðherra en lofaði að fækka þeim í
níu. Forsætisráðherra hefur kynnt
frumvarp þar að lútandi. Um það
er djúpstæður ágreiningur í ríkis-
stjórninni. Hann snýst ekki um
skipulag stjórnarráðsins heldur
innbyrðis valdahlutföll, einkan-
lega í VG.
Vinstri armur VG hefur opinber-
lega lýst því að andstaða hans snúist
fyrst og fremst um að verja völd sín
í þeim tilgangi að vinna gegn þeirri
ákvörðun Alþingis að sækja um
aðild að Evrópusambandinu. Sjálf-
stæðisflokkurinn styður vinstri
arm VG í þessari tvíþættu baráttu.
Af þessu má ráða að málefna-
leg sjónarmið um sjálft skipulag
stjórnarráðsins víkja þegar flokk-
arnir taka afstöðu til málsins eins
og oft áður. Með öllu er því óvíst
hversu langt stjórnin kemst með
málið. Moðsuða er líklegasta nið-
urstaðan.
Nýskipan stjórnarráðsins
Frumvarp forsætisráðherra er of metnaðarlítið. Tvenns konar ástæður mæla með mun róttækari breytingum.
Annars vegar er skipulagið úrelt og
hins vegar er þörf á einföldun og
hagræðingu í æðstu stjórn ríkisins
um leið og stjórnkerfið allt er skor-
ið niður og endurskipulagt vegna
efnahagsþrenginganna.
Forsætisráðherra getur fækk-
að ráðherrum án þess að breyta
lögum. Ef raunverulegur vilji væri
fyrir hendi gætu stjórnarflokkarn-
ir sammælst um slíka breytingu og
þyrftu ekki að bíða lagabreytinga.
Leiðtogarnir leggja hins vegar
ekki í breytingar með þeim hætti.
Ástæðan er fyrst og fremst sú að
hann myndi valda óróa í stuðn-
ingsliðinu. Fyrir er það ekki heilt í
stuðningi við stjórnina og því ólík-
legt að frekari áhætta verði tekin.
Stjórnin þolir einfaldlega illa meiri
ýfingar í eigin röðum.
Málefnaleg rök standa til að
fækka ráðherrum í sjö og ráðu-
neytum að sama skapi. Sá fjöldi er
í nokkru samræmi við stærð sam-
félagsins. Það myndi líka gera ríkis-
stjórnina sem heild að raunveru-
legu áhrifavaldi á nýjan leik.
Þverstæðan er sú að fjölgun ráð-
herra hefur þjappað saman pólit-
ísku valdi í stjórnarráðinu. Eftir að
ráðherrum var fjölgað í tólf hefur
það í raun og veru safnast saman
á hendur tveggja eða í mesta lagi
fjögurra ráðherra.
Þannig hafa að minnsta kosti átta
ráðherrar í síðustu ríkisstjórnum
verið nær því að vera embættis-
menn eða blaðafulltrúar. Sumir
þeirra hafa vissulega unnið ágætis
verk sem slíkir. Um leið hafa þeir á
hinn bóginn verið lýsandi dæmi um
úr sér vaxið skipulag.
Þó að þessi staða sýnist hafa
styrkt leiðtoga ríkisstjórnarflokka
hefur hún í reynd veikt stjórnar-
farið.
Þörf á róttækum breytingum
Vel má hugsa sér að nálg-ast þetta viðfangsefni með öðrum hætti en rík-isstjórnin áformar. Til
þess þarf öflugan stjórnarmeiri-
hluta. Hann er á hinn bóginn ekki
í sjónmáli á Alþingi. Bollalegging-
ar í þá veru kunna því að vera til-
gangsrýrar.
Rök hníga til þess að gera
breytingar á stjórnarskránni til
að styrkja stöðu minnihlutans á
Alþingi í þeim tilgangi að gera
eftirlits- og aðhaldshlutverk hans
virkara. Að sama skapi er eðlilegt
að handhafar framkvæmdarvalds-
ins hafi frjálsari hendur en nú er til
að ákveða skipulag stjórnarráðsins
án of þröngra lagafyrirmæla þó að
ákveðin festa í þeim efnum sé nauð-
synleg. Þetta mætti gera með því að
takmarka fjölda ráðherra í stjórnar-
skrá. Þannig mætti ákveða að þeir
skyldu ekki vera færri en fjórir og
ekki fleiri en sjö. Forsætisráðherra
fengi síðan innan ákveðinna marka
heimildir til að ákveða fjölda ráðu-
neyta og verkaskiptingu þeirra með
stjórnvaldsákvörðun.
Aðlögun að slíkri nýskipan mætti
hefja strax með einhliða ákvörðun
forsætisráðherra um fækkun ráð-
herra í sjö. Tímabundið myndu þá
fimm ráðherrar gegna tveimur
ráðuneytum eins og áður var. Breyt-
ingar af þessu tagi eru líklegar til
að styrkja ríkisstjórnina og gera
hana í heild hæfari til að fara með
það pólitíska forystuhlutverk sem
henni er ætlað.
Eins og sakir standa endurspegl-
ar veik ríkisstjórn veikt Alþingi.
Breytingaáformin svífa í pólitísku
þyngdarleysi eins og flest annað.
Tilraun forsætisráðherra miðar í
rétta átt. Gallinn er sá að hún geng-
ur of skammt og er að auki líkleg til
að lenda í útideyfu.
Önnur nálgun
ÞORSTEINN
PÁLSSON
512 5100 STOD2.IS VERSLANIR VODAFONE VERSLANIR OG ÞJÓNUSTUVER SÍMANS 800 7000
*VILDARÁSKRIFENDUR FÁ ALLT AÐ 30% AFSLÁTT AF
TRYG
GÐU
ÞÉR
ÁSKR
IFT Í
SÍMA
512 51
00
EÐA Á S
TOD2.I
S
Tryggðu þér áskrift og fáðu besta sætið
á 380 leiki í Enska boltanum í vetur
VEISLAN ER HAFIN
VERÐ FRÁ AÐEINS 140 KR. Á DAG*
Undanhald viðskiptaráðherra er ósannfærandi.
Af sama sauðahúsi?