Fréttablaðið - 20.08.2010, Blaðsíða 18

18 20. ágúst 2010 FÖSTUDAGUR
Samarendra Das er ind-
verskur aðgerðasinni
sem nýlega gaf út bók um
áliðnað. Hann fagnar þessa
dagana sigri, því í vikunni
voru fyrirætlanir bresks ál-
fyrirtækis stöðvaðar, en það
ætlaði að opna báxítnámur
í Orissa-fylki á Indlandi.
Samarendra Das ber áliðn-
aðinum ekki góða söguna.
Hvorki Íslendingar né aðrir
hafi efni á nesjamennsku,
heimsborgarar verði að
hugsa hnattrænt.
„Bókinni hefur verið tekið vel á
Indlandi og í síðustu viku viður-
kenndi innanríkisráðherrann í
fjölmiðlum að hann væri að lesa
hana, um leið og hann færi yfir
báxít-skýrslurnar,“ segir Samar-
endra Das, sem nýverið gaf út bók-
ina Out of This Earth: East India
Adivasis and the Aluminium Cart-
el, en hún fjallar meðal annars
um baráttu indverskra ættbálka
(adivasis) gegn álfyrirtækjum og
sérstaklega hinu breska Vedanta
námufyrirtæki. Bókin hefur selst
vel í Indlandi og fyrsta prentun er
á þrotum.
Í Orissa-fylki, á æskuslóðum
Das, hefur lengi staðið til að grafa
eftir báxíti, hráefni til álfram-
leiðslu. Um þá framkvæmd má lesa
hér í hliðardálki.
„Adivasis búa á þeim svæðum
sem eru helst skógi vaxin á Ind-
landi og það eru því miður þessi
svæði sem stórfyrirtækin vilja fá
undir námur sínar. Þessir ættbálk-
ar eru beittir ofbeldi af alþjóðlegu
fyrirtækjunum, eins og hefur nú
verið sýnt fram á í mörgum skýrsl-
um,“ segir Das.
Hann nefnir að vopnaðar sveit-
ir maóista hafi verið gagnrýndar
fyrir að hjálpa ættbálkunum, en
síðan hafi verið staðfest í skýrslu
ríkisstjórnarinnar að stórfyrirtæk-
in hafi verið með sínar eigin vopn-
uðu sveitir til að berja á ættbálk-
unum.
Markaðstrúin hættuleg
„Álfyrirtækin eru byggð upp sam-
kvæmt nýlendustefnuformúlu og
styðjast við afar fágað verðlagn-
ingarkerfi. Þetta er markaðsofsa-
trú, sem er hættulegasta gerð ofs-
tækishyggju sem til er því hún
ógnar allri jörðinni og velferð
fólksins. Álframleiðsla snýst um
að kaupa báxít í fátækustu löndun-
um, frumvinna það í öðru landi ef
það hentar og svo gera álið í þriðja
landinu. Svo fer það til lokafram-
leiðslu, sem skapar mest verðmæti,
á Vesturlöndum,“ segir Das.
Sem dæmi um þetta fái Indland
sjálft ekki nema 1,5 dali af hverju
tonni af báxíti. Tilbúið ál fari svo
á um 2.200 dali, en Das rifjar upp
að þegar hann kom til Íslands 2008
kostaði tonnið yfir 3.000 dali.
Nýlendur og umhverfismál
„Við höfum reynslu af því á Ind-
landi að fyrirtækin koma inn og
bera alls enga virðingu fyrir því
sem fyrir er. Hvorki fyrir fólki,
náttúru, lögum né menningarhefð-
um. Þegar búið er að rústa líf fólks-
ins er það gert háð verksmiðjunni,“
segir hann. Umhverfisáhrifin séu
gríðarlega slæm. Fyrir hvert tonn
af báxíti þurfi að kasta 59 tonnum
af úrgangi. „Það tekur mörg þús-
und ár fyrir náttúruna að jafna
sig á því. En hér á Vesturlöndum
tökum við ekki eftir því. Nær allt
báxít hér er innflutt.“
Das segir að álfyrirtækin virð-
ist hafa í frammi ákveðna tegund
af nýlendustefnu gagnvart Íslandi.
Hér sé álið ekki nýtt til innlendrar
framleiðslu heldur flutt úr landi til
um 500 verksmiðja í ríkustu lönd-
unum.
„En það fer auðvitað eftir ykkar
færni í að semja við stórfyrirtæk-
in, hversu hátt hlutfall af hagnað-
inum er eftir í landinu,“ segir Das
og rifjar upp furðu sína á því 2008
að orkuverð til stóriðju væri ekki
opinbert.
Allt of mikið ál
Álframleiðsla í heiminum er allt of
mikil, segir Das. Nú sé framleitt
svipað magn á mínútu hverri og á
fyrstu 45 árum iðnvæðingarinnar
samtals. Mikið af því fer í vopna-
framleiðslu og Das vill að sett
verði einhver skynsamleg bönd á
nýtingu þessa málms. „Það þarf
að ákveða á heimsvísu hve mikið
er framleitt og til hvers. 1916 var
Alcoa til dæmis að selja níutíu pró-
sent af álinu sínu til vopnafram-
leiðslu,“ segir Das. Með síaukinni
framleiðslu fari meira og meira til
glæpsamlegra nota.
Ekki sé nóg endurunnið af álinu,
til dæmis þau ógrynni sem fara í
það að búa til umbúðir varnings
fyrir neytendur.
Ákall til Íslendinga
Í gær var frétt í blaðinu þar sem
talsmenn atvinnulífs og launþega
voru sammála um að það yrði
„reiðarslag“ fyrir íslenskan efna-
hag ef ekkert yrði af byggingu
álvers í Helguvík. Hvað segir Das
við þessum skoðunum og við fólk-
ið sem krefst þess að fá álver í sína
byggð til að skapa atvinnu?
„Fátækt fólk um allan heim
verður fyrir barðinu á afleiðing-
um álframleiðslu, til að mynda
vegna hækkandi hitastigs jarð-
ar. Ég bið ykkur fjölmiðlafólk að
kynna ykkur þetta. Álrisarnir
halda fram alls konar tölum um
hvað þeir séu umhverfisvænir
en það er bara talnaleikur. Stað-
reyndin er að við búum á plánetu
sem tilheyrir okkur öllum og við
höfum ekki efni á nesjamennsku,
sem lýsir sér með því að við erum
eins og aftengd afleiðingunum af
þeirri stefnu sem við framfylgj-
um. Fræðimenn vilja sumir kalla
þetta óbeinar afleiðingar, eða eitt-
hvað sem ekki var gert ráð fyrir,
en ég kalla þetta afleiðingar sem
stafa af skorti af upplýsingum,“
segir Das.
„Ég bið fólk í einlægni að opna
huga sinn og líta á heiminn sem
eina einingu, sem okkur sem mann-
eskjum ber skylda til að annast,“
segir Das.
Nú séu Indverjar og flestar þjóð-
ir að reyna að iðnvæðast á sama
hátt og Vesturlönd og taka sér
þeirra lífsstíl til fyrirmyndar.
„Vesturlönd nýta fjórðung þess-
ara málma til eigin framleiðslu en
búa til tvö til þrjú prósent þeirra.
Þetta skapar þeim mikla atvinnu en
öðrum mikið af úrgangi. Þú getur
ímyndað þér hvað gerist með plá-
netuna ef allir ætla að verða eins
og vestrænir menn. Íslendingar
ættu að gera sér grein fyrir hvað
þeir eru í mikilli forréttindastöðu
að hafa fæðst í þessum heims-
hluta,“ segir Das að síðustu.
FRÉTTAVIÐTAL: Samarendra Das rithöfundur
Klemens Ólafur
Þrastarson
klemens@frettabladid.is
MENNINGARVAKA
Á INGÓLFSTORGI Á MENNINGARNÓTT
LAUGARDAGINN 21. ÁGÚST KL. 20:00
Bylgjan, Chevrolet og Hljóðx kynna flottustu tónleika ársins
PRÓFESSORINN &
MEMFISMAFÍAN
KK
HJALTALÍN
MANNAKORN &
ELLEN KRISTJÁNSDÓTTIR
HJÁLMAR
Fram koma
Góða skemmtun!
Niyamgiri-fjöllin, eða Fjöllin helgu,
í Orissa-fylki við austurströnd Ind-
lands eru auðug af báxíti, sem er
grunnmálmgrýtið sem ál er unnið
úr. Þar hefur breska námufyrirtækið
Vedanta viljað grafa og eytt í það
hátt í milljarði Bandaríkjadala nú
þegar. En fjöllin eru heilög í augum
Dongaria Kondh ættbálksins, sem
telur 7.952 sálir og er einn af 62
ættbálkum á svæðinu. Óheft báxít-
vinnsla þar hefði að líkindum gjör-
breytt lífsstíl Kondha og skemmt
náttúrulegt vistkerfi þeirra.
Samarendra Das ólst upp á þess-
um slóðum og þótt hann tilheyri
ekki ættbálknum á hann æskuvini
úr honum. Hann hætti á sínum tíma að starfa sem blaðamaður á Indlandi,
með bitra reynslu af áherslum fjölmiðla sem reknir eru í hagnaðarskyni, segir
hann. Hann helgaði sig þess í stað baráttu gegn áliðnaðinum.
Ekki þarf að leita lengi að Vedanta á Netinu til að sjá að það hefur verið
gagnrýnt af mannréttindasamtökum svo sem Amnesty International vegna
framkvæmdanna í kringum Fjallið helga. Svæðið er að auki sagt mikilvægt
búsvæði villtra dýra.
Í janúar 2009 tóku þúsundir manna höndum saman um eitt fjallið, bókstaf-
lega, til að mótmæla framkvæmdunum. Vedanta hefur verið gagnrýnt vegna
umhverfismála, en þegar bresk og norsk stjórnvöld fordæmdu fyrirtækið fyrir
illa meðferð á Kondhi-fólkinu í október í fyrra, og Vedanta neitaði í framhald-
inu að vinna með Bretum og OECD, fór boltinn að rúlla mótmælendum í hag.
Nú er mikil óvissa um þessar framkvæmdir. Meðal þess sem Vedanta hefur
lofað heimafólkinu er háskóli á heimsvísu, nefndur eftir fyrirtækinu. Sá hefði
tekið 100.000 nemendur og hefði samkvæmt indverskum fjölmiðlum kostað
tæpa fjóra milljarða dollara. Það er um 450 milljarða króna fjárfesting.
En þau skilaboð bárust frá indverskum stjórnvöldum í vikunni að ættbálk-
arnir á svæðinu yrðu að samþykkja framkvæmdirnar áður en af þeim yrði.
Annars myndu ættbálkar í landinu missa trúna á að landslög hafi merkingu.
Þess skal getið að stjórn Orissa-fylkis er fylgjandi framkvæmdunum.
Barátta sem skilaði árangri
RAUNVERULEGI AVATAR-ÆTTBÁLKURINN
Þeir sem mótmæltu framkvæmdum Ved-
anta beittu meðal annars því bragði að
líkja aðgerðum fyrirtækisins við innrásina
sem sagt var frá í myndinni Avatar.
Heimurinn hefur ekki efni á álframleiðslunni
SAMARENDRA DAS Rithöfundurinn hefur í samvinnu við annan mann gefið út bók, sem Saving Iceland kallar „Svartbók áliðnað-
arins“, en samtökin buðu honum til landsins. Hann hefur flutt fyrirlestra síðustu daga í ReykjavíkurAkademíunni og á Akureyri.
Hann var áður blaðamaður á Indlandi en hætti því til að berjast fyrir betri heimi. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON