Fréttablaðið - 20.08.2010, Blaðsíða 22
22 20. ágúst 2010 FÖSTUDAGUR
Kynferðislegt ofbeldi er alvar-leg staðreynd í samfélaginu.
Allar stofnanir og félagasamtök,
ekki síst þau sem vinna með og í
þágu barna og unglinga þurfa að
vera á varðbergi og skoða starfs-
hætti sína í því ljósi. Umliðin ár
hefur verið markvisst unnið að
bættum vinnubrögðum í þess-
um efnum innan þjóðkirkjunn-
ar og ég tel að við séum að gera
góða hluti með styrkum stuðningi
trausts fagfólks. Alltaf er hægt að
gera betur og bæta vinnubrögð og
verkalag. Sérstakt átak í þessum
málum var gert á síðastliðnu ári
og er rétt að minna á það sem gert
hefur verið af hálfu þjóðkirkjunn-
ar varðandi kynferðisbrot, for-
varnir og aðgerðir.
Fagráð um kynferðislegt
ofbeldi hefur verið starfandi
innan kirkjunnar í 12 ár. Fag ráð-
inu er ætlað að móta verklag
fyrir starfsmenn kirkjunnar um
það hvernig eigi að bregðast við
þegar slík tilkynning berst um
kynferðisbrot af hendi annars
starfsmanns og hafa umsjón með
að ferlinu sé fylgt.
Starfsfólk í barna- og æskulýðs-
starfi hefur starfað á grundvelli
siðareglna og heilræða undanfar-
in ár þar sem sérstaklega er tekið
á því hvar mörk liggja gagnvart
börnum og unglingum.
Kirkjuþing 2009 samþykkti
siðareglur fyrir allt starfsfólk og
vígða þjóna kirkjunnar. Þar segir:
„Misnota aldrei aðstöðu sína eða
ógna velferð skjólstæðings, svo
sem með óviðeigandi hegðun,
orðfæri, viðmóti, kynferðislegri
eða annars konar áreitni … Minn-
ast þess að mörk einstaklinga eru
mismunandi, svo sem að snert-
ing getur auðveldlega misskilist
eða valdið óþægindum … Stofna
ekki til óviðeigandi sambands við
skjólstæðing og að óheimilt er að
ráða fólk til starfa til að sinna
börnum og ungmennum sem hlot-
ið hafa refsidóm vegna kynferð-
isbrots.“
Í siðareglunum er og skýrt
kveðið á um upplýsingaskyldu
skv. barnalögum þar sem segir að
starfsfólk og vígðir þjónar kirkj-
unnar skuli „vera ávallt upplýst
um lög og reglur sem gilda um
börn og unglinga og að skylt sé
að tilkynna barnaverndaryfir-
völdum ef ætla má að barn búi við
óviðunandi aðstæður eða er þol-
andi ofbeldis“. Þessar siðareglur
voru samþykktar á Kirkjuþingi
2009 og gilda fyrir alla presta og
starfsmenn Þjóðkirkjunnar und-
antekningarlaust.
Í samræmi við siðareglurn-
ar er nú að fara af stað átak þar
sem allir starfsmenn kirkjunnar
verða beðnir um að samþykkja að
skoða megi sakaskrá þeirra m.t.t.
kynferðislegs ofbeldis, svonefnda
skimun.
Væntanleg er yfirlýsing er ber
heitið „Kristnar kirkjur á Íslandi
taka afstöðu gegn misnotkun og
ofbeldi í hvaða mynd sem er“.
Þetta er verkefni kirkna og safn-
aða sem aðild eiga að Samstarfs-
nefnd kristinna trúfélaga.
Þjóðkirkjan hefur tekið skýra
afstöðu gegn ofbeldi gegn konum
og börnum. Ég hef lýst því við-
horfi mínu oft og iðulega að kyn-
ferðisbrot og annað ofbeldi gegn
konum og börnum líðist ekki
innan vébanda þjóðkirkjunn-
ar og að kirkjan taki undir með
þeim einstaklingum og samtök-
um sem vinna að vitundarvakn-
ingu meðal þjóðarinnar um þessi
alvarlegu mál. Það er mörkuð
stefna þjóðkirkjunnar.
Þökk sé þeim mörgu sem láta
sér ekki á sama standa, sem
halda vöku sinni, og leitast við að
sýna umhyggju og veita hjálp og
vekja samfélagið til vitundar um
neyð og þjáningu annarra.
Þá er einnig rétt að minna á
fundargerð Kirkjuráðs frá 19.
júní 2009: „Kirkjuráð tekur
undir orð biskups Íslands á
prestastefnu 2009 og biður þær
konur og börn sem brotið hefur
verið á af hálfu starfsmanna og
þjóna kirkjunnar fyrirgefning-
ar á þeirri þjáningu og sársauka
sem þau hafa liðið.“
Kirkjan og kynferðisofbeldi
Nokkrar umræður hafa verið undanfarið í þessu blaði um
íslenskuna og þá einkum um
hvernig eigi að leiðbeina fólki
um málfar. Er það vel, hollt er að
skiptast á skoðunum um tungu-
málið og fátt verra en skeyting-
arleysið, en það kemur fram í því
þegar mönnum er sama hvern-
ig íslenskan er notuð og hvort
svo er. Engu er líkara en hún sé
farin að þvælast fyrir fólki sem
er tamara að grípa til enskunn-
ar sem er þó jafnvel hvorki fugl
né fiskur. Orðfæðin segir mjög
til sín, menn grípa til sömu orða
um sama hlutinn eða hugtakið
þótt málið geymi tugi orða um
það sama. Talað mál í ljósvaka-
fjölmiðlum er tíðum svo óáheyri-
legt að þraut er að hlusta á. Þeir
sem boðaðir eru í viðtöl á þeim
bæjum virðast fremur ekkert
uppbyggilegt hafa hugsað um
efnið sem er til umræðu eða
kunna ekki að koma orðum að
því og ræðan verður því gjarn-
an skreytt merkingarlausum inn-
skotsorðum: „Ég meina … sko að
það sem þeir … hérna … ætluðu
að meika … var bara feik.“ Eft-
irlætisorðið „hérna“ ryðst fram
í munni flestra sem koma í þessi
viðtöl og útlendingar, sem ekki
kunna íslensku, eru forvitnir
um þetta orð og halda að það sé
einhver lykill að tungumálinu.
Þá reynist það hið gagnstæða,
haldreipi þeirra sem ekki hafa
hugsað hvað þeir ætli að segja
eða vita það jafnvel ekki.
Marga undanfarna áratugi
er líkt og tungumálið okkar
hafi mátt þola ræktarleysi og
hrognenska komið í staðinn og
var talin sérlega fínt mál fyrir
hrun. Það má lesa með hrolli í
Rannsóknarskýrslu Alþingis þar
sem orðrétt er haft eftir peninga-
mönnum. Þeir tala ekkert tungu-
mál heldur ryðja út úr sér bull-
grauti sem fer vel við skilning
þeirra á eðli viðskipta. Þarna er
því eitt sviðið enn sem við getum
tekið til rækilegrar endurskoðun-
ar. Heimili, skólar, fjölmiðlar og
stofnanir ættu að taka höndum
saman og sameinast um viðreisn
íslenskunnar. Það ætti að verða
heillandi verkefni. Líklega er
minn góði og gamli skóli, Mennta-
skólinn á Akureyri, að feta sig inn
á svipaða en líklega víðari braut
með nýju námsskipulagi sem
tekur gildi í haust. Heppilegt
væri að Íslensk málstöð hefði
hér forystu og mótaði stefnu.
Upphafið er á heimilunum og
brýnt að tala mikið við börnin á
eðlilegri íslensku og fullorðnir
leggi niður barnamálið. Þá á að
lesa fyrir þau, segja þeim sögur,
láta þau læra kvæði og syngja
með þeim. Þetta er allt hægt
að klæða í búning skemmtunar
með smáhugkvæmni. Ég ætla að
á nánast öllum vinnustöðum séu
einstaklingar sem vanda mál-
far sitt eða hugsa um gott mál.
Þeir gætu orðið hvatamenn að
málvöndun og halda mætti mál-
verndarfundi í lok vinnuviku
eða mánaðar. Talað mál og ritað
væri rætt, bent á hvað mætti
betur fara, ákveðnir textar tekn-
ir til athugunar og fólk hvatt til
framfara. Ekki er nauðsynlegt að
málspekingar stýri slíku heldur
smekkmenn um málfar og þeir
sem þykir vænt um móðurmál-
ið. Sérstaklega skal ráðist gegn
hrognenskunni og orð fundin á
íslensku til að leysa hin af hólmi.
Vandi er þar sem fólk vinnur
mjög með erlend heiti og hug-
tök. Liggur þá ekki beint við að
íslenska þau og fá leiðbeiningar
á Íslenskri málstöð?
Í skólum verður að hefja sókn
íslenskunnar sem undirstöðu
allra annarra greina. Hún verð-
ur að gegnsýra allt skólastarfið
og taka völdin þar sem hún hefur
verið hornreka. Í framhaldsskól-
um mættu kennarar og nemend-
ur huga vel að málfari þeirra
greina sem þeir læra. Hversu góð
er íslenskan í efna- og eðlisfræð-
inni, líffræðinni, jarðfræði, sögu
o.s.frv.? Ég vil kalla þessa hópa
varnarsamtök íslenskunnar. Við
eigum einstakar bókmenntir frá
öllum öldum sögu okkar og þær
eiga að verða sá brunnur sem við
sækjum í. Vegur íslenskunnar
hefur minnkað í námi skólanna
þegar viðspyrnan þarf að vera
hörð gegn hrognensku. Íslenskan
þykir eflaust ekki „fín“, en málið
býr yfir fjölbreyttum töfrum
sem unga fólkið verður að upp-
götva og unna. Hver dáir ekki
Gunnarshólma Jónasar Hall-
grímssonar sem lærði kvæðið á
barnaskólaárum sínum? Það á að
vera gaman að læra kvæði líkt og
það er að syngja þau. „Ástkæra,
ylhýra málið …, þannig byrjar
Jónas annað snilldarkvæði sitt.
Málið á að vera okkur ylhýrt,
verma okkur öll og af hitanum
spretta nýjar jurtir.
Varnarsamtök
íslenskunnar
Haukur Hauksson gerir athugasemdir við grein
mína um A-Evrópu stækkun
ESB og hvernig sú stækkun
hafði áhrif á þróun mála í Úkr-
aínu. Ég fagna skrifum Hauks
enda eru fáir sem þekkja þessi
lönd betur en hann. Ef til vill
tók ég of stórt upp í mig varð-
andi Úkraínu og biðst ég forláts
á því. Ég byggði þessi ummæli
á fréttaflutningi frá landinu á
þeim tíma en þá var mikið talað
um áhyggjur Rússa af þróun
mála í Úkraínu. Hins vegar er
það staðreynd að forráðamenn
Evrópusambandsins vöruðu þá
sterklega við því að skipta sér af
innanríkismálum landsins. Það
hlýtur að hafa haft áhrif á Rúss-
ana að landamæri nýju aðildar-
landa ESB þ.e. Póllands, Slóvak-
íu, Ungverjalands og Rúmeníu
liggja öll að Úkraínu.
Málefni Úkraínu voru hins
vegar algjört aukaatriði í grein-
inni og breyta engu um megin-
tilgang skrifa minna. Það er að
benda á þá miklu og jákvæðu
þróun sem hefur átt sér stað í
lýðræðis- og efnahagsumbótum
í bæði S- og A-Evrópu í tengsl-
um við stækkun Evrópusam-
bandsins. Einnig að benda á hve
ósmekklegt það er hjá Ögmundi
Jónassyni að bendla stækkun
ESB við hugmyndafræði nas-
ista. „Lebensraum“ er hugtak
sem Adolf Hitler fann upp á eins
og Haukur bendir vel á í grein
sinni. Sú ógeðfellda lífssýn sem
birtist í skrifum Hitlers á ekk-
ert skylt við lýðræðishefð Evr-
ópusambandsins. Það er því von
mín að andstæðingar aðildar
Íslands að Evrópusambandinu
grípi ekki til svona lágkúrulegra
samlíkinga þegar jafn mikil-
vægt mál og tengsl Íslands við
Evrópu ber á góma. Ég fagna því
þessari grein Hauks enda gerir
hún ekkert annað en að skerpa á
umræðunni um þessi mál.
Enn um „Lebensraum“
Þjóðkirkjan
Karl
Sigurbjörnsson
biskup Íslands
Evrópumál
Andrés
Pétursson
formaður
Evrópusamtakanna
Ég hef lýst því viðhorfi mínu oft og
iðulega að kynferðisbrot og annað
ofbeldi gegn konum og börnum
líðist ekki innan vébanda þjóðkirkj-
unnar.
Íslenska
Haukur
Sigurðsson
sagnfræðingur