Fréttablaðið - 24.08.2010, Page 18

18 24. ágúst 2010 ÞRIÐJUDAGUR
Jón Þór Pétursson þjóðfræðing-ur andmælir, í grein hér í blað-
inu þann 17. ágúst, þeirri skoðun
minni að efnahagshrunið sé ekki
frjálshyggju að kenna. Þar sem
grein hans er um margt málefna-
leg vil ég bregðast við eftir því
sem ástæða er til.
Eins og Jón nefnir rek ég efna-
hagshrunið til ríkisafskipta, ríkis-
ábyrgða og mistaka við efnahags-
stjórn og nefni líka að reynsluleysi
og spilling kunni að hafa haft
nokkur áhrif. Virðist Jón álykta að
þar sé létt skautað yfir af ásettu
ráði til að fela meinta sekt frjáls
markaðar. Svo er ekki.
Þegar greina þarf orsakir efna-
hagslegs umróts er meginatriði
að átta sig á hagrænu hvötunum
að baki. Séu hvatar til óábyrgr-
ar hegðunar eða lögbrota sterk-
ir verður hegðun óábyrg og lög
verða brotin hvað sem öllum eft-
irlitskerfum líður. Sé fátækt til
dæmis mikil verða glæpir tíðari
en þar sem almennari velmegun
ríkir. Litlu skiptir þótt löggæsla sé
efld; hvatinn hverfur ekki við það.
Sama á við um efnahagsvandann
hér. Hinir hagrænu hvatar skipta
mestu þegar skýringa er leitað.
En þótt spilling og veikburða
eftirlit skýri ekki hrunið er rétt
rökræðunnar vegna að skoða
staðhæfingar Jóns um þetta efni
nánar. Jón fullyrðir að stjórn-
völd hafi kerfisbundið veikt eft-
irlit til að auka svigrúm athafna-
manna og ályktar að kenna megi
frjálshyggju um efnahagshrun-
ið. Staðreyndirnar tala öðru máli.
Fjármálaeftirlit var sett á stofn
á valdatíma hinna meintu frjáls-
hyggjumanna. Árið 2002 settu þeir
ný lög um fjármálafyrirtæki sem
setja starfi þeirra þröngar skorð-
ur. Þannig hefur ekki verið dregið
úr regluverkinu, síður en svo. Eft-
irlitsstofnanir uxu vissulega ekki
jafn hratt og bankakerfið síðustu
árin. En slíkt er eðlilegt vegna
þess hve vöxturinn var hraður og
reynsla af bankastarfsemi lítil.
Fráleitt er að leita skýringanna í
einhverju samsæri frjálshyggju-
manna sér í lagi þegar við blasir
útþensla ríkisins á öllum sviðum á
valdatíma þessara sömu manna.
Mestalla síðustu öld voru bank-
ar flestir í eigu ríkisins og pólit-
ískt stýrt. Forsenda bankaláns var
rétta flokksskírteinið. Einkavæð-
ing bankanna var síðasta skrefið
í að vinda ofan af þessu og skapa
greininni heilbrigt samkeppnis-
umhverfi á ný. Á einkavæðing-
unni var hins vegar sá regingalli
að í raun hélt ríkisvaldið áfram
að ábyrgjast rekstur bankanna.
Eins hafa rök verið leidd að því
að einkavæðingin hafi í einhverj-
um tilfellum litast af spillingu.
En hvernig getur spilling í stjórn-
valdsaðgerð verið frjálsum mark-
aði að kenna?
Grunnkrafa frjálshyggjunnar er
frelsi til athafna meðan það skerð-
ir ekki sama frelsi annarra. Því
er rangt hjá Jóni að frjálshyggju-
menn vilji óheft frelsi án tillits til
hagsmuna annarra. En hafi menn
frelsi er nauðsynlegt að þeir taki
sjálfir afleiðingum gerða sinna.
Ekki dugar að þeir haldi gróðan-
um en skattgreiðendur beri tapið.
Eins og ég útskýrði í grein minni
er slíkt fyrirkomulag í skýrri and-
stöðu við grunngildi frjálshyggj-
unnar. Þótt það hljómi vel í eyrum
einhverra sem lítt skeyta um stað-
reyndir að svara þessu með hár-
togunum um vont fólk og góða
stefnu er sá hljómur holur.
Jón telur frjálshyggju öfga-
stefnu á borð við kommúnisma.
En hér er reginmunur á. Grunn-
kenning kommúnismans er að
efnahagsþróunin leiði til þess að
manneðlið breytist og upp rísi
samfélag þar sem ríkisvald er
óþarft en hver starfar eftir getu
og hlotnast eftir þörfum. Frjáls-
hyggjan byggir aftur á þeirri
reynsluþekkingu að maðurinn
er ófullkominn, að hann er eig-
ingjarn og að því meira vald sem
honum er fært yfir öðrum því
verr fer hann með það. Málsvar-
ar takmarkaðs ríkisvalds, allt frá
Locke, Burke og Mill á 18. og 19.
öld, til Hayeks, Mises og Fried-
mans á þeirri tuttugustu, byggðu
skoðanir sínar á dapurri reynslu
Evrópumanna af ofríki konunga,
einræðisherra og sameignarsinna.
Þeir vissu að valdið spillir og ger-
ræðisvald gerspillir. Því væri
frelsi í viðskiptum vænlegast til
að skapa bærilegt samfélag. Slíkt
samfélag verður aldrei fullkomið
eins og samfélag kommúnismans
átti að verða, en skárri kost eigum
við líklega ekki.
Eins og Jón nefnir réttilega eiga
margir erfitt með að skipta um
skoðun. Eftir að kommúnisminn
hrundi hefur mörgum sameign-
arsinnum sviðið velgengni Vestur-
landa. Um leið og eitthvað bjátar á
í vestrænu hagkerfi stökkva þeir
því fram allshugar fegnir með þá
gömlu skýringu á reiðum höndum
að nú sannist að frelsið sé hættu-
legt og styrk hönd valdhafans sé
almenningi fyrir bestu. Það skipt-
ir þetta fólk litlu þótt öll rök hnígi
að því að rót vandans liggi í rík-
isafskiptum. Og því takmarkaðri
sem skilningurinn er á frjálsu
hagkerfi og verkan þess því fast-
ar er á þessu roði hangið.
Vald eða frelsi?
Þann 19. ágúst birtist grein í Fréttablaðinu eftir Ásmund
Einar Daðason, alþingismann VG
og formann Heimssýnar, hreyfingar
andstæðinga aðildar Íslands að Evr-
ópusambandinu. Þarna endurskrif-
ar hann grein Ögmundar Jónassonar
sem birtist viku fyrr í Fréttablaðinu
og spyr í lokin hvort fyrirvarar ESB
haldi eða ekki þrátt fyrir að hafa
fullyrt að svo sé ekki í fyrirsögn
greinar. Þó spurningu hans sé beint
til annars aðila fann ég mig knúna
til að svara honum.
Þegar aðildarviðræður fara í gang
á milli umsóknarríkis og ESB hafa
báðir aðilar ákveðin samningsmark-
mið sem af hálfu umsóknarríkis snú-
ast vanalega um að njóta ákveðins
sveigjanleika við aðlögun að lögum
og stefnu sambandsins, sérstaklega
á þeim sviðum þar sem miklir þjóð-
arhagsmunir eru í húfi. Þessi sveigj-
anleiki sem samið er um birtist
meðal annars í aðlögunarfrestum,
tímabundnum undanþágum og var-
anlegum sérlausnum, en heppilegra
er að tala um sérlausnir en fyrirvara
eins og Ásmundur Einar gerir.
Ótal dæmi eru til um slíkt. Pól-
verjar fengu t.d. aðlögunarfrest á
gildistöku réttar borgara og lögað-
ila frá öðrum ríkjum ESB til kaupa
á fasteignum og jarðnæði í Póllandi
til ársins 2016. Þá kröfðust Búlgar-
ar tímabundinnar undanþágu frá
reglum sambandsins um hámarks-
tjöruinnihald í sígarettum og frá
álagningu fulls virðisaukaskatts á
sígarettur og fengu. En hvað með
varanlegu sérlausnirnar (fyrirvara)
hans Ásmundar? Standa þær ekki?
Svarið er einfaldlega jú, varan-
legar sérlausnir milli umsóknar-
ríkja og ESB halda (í raun verða
sérlausnirnar að reglum sem ný og
fyrrum aðildarríki gangast undir) Í
aðildarviðræðum sínum sömdu Lett-
ar um varanleg sérákvæði um veið-
ar í Rigaflóa. Þannig óskuðu Lettar
eftir sérreglum um veiðar á viss-
um hafsvæðum og í samræmi við
þá ósk voru samdar sérreglur sem
takmarka stærð og vélarafl skipa
sem heimilt er að veiða og tryggja
að samanlögð veiðigeta skipa sem fá
að veiða verði ei meiri en sú sem þau
höfðu sem veiddu þar fyrir inngöngu
Lettlands í ESB.
Malta fékk yfir sjötíu aðlögun-
arfresti og undanþágur frá reglum
Evrópusambandsins í viðræðum
sínum, t.d. um frjálst flæði vinnu-
afls til landsins og 25 sjómílna efna-
hagslögsögu fyrir innlenda sjómenn,
og eru sumar þeirra varanlegar. Um
25 mílna lögsöguna segir í umsögn
framkvæmdastjórnar ESB að stofna
skuli til slíks svæðis innan ramma
reglna sambandsins og að reglurn-
ar um það skuli endurspegla raun-
verulegar verndarþarfir fiskistofna.
Aðalatriðin snúa þó að því að fisk-
veiðar innan lögsögu Möltu skuli
takmarkaðar við minniháttar strand-
veiðar, sem þýðir að veiðarnar séu
ESB fyrirvarar Ásmund
Íslendingar náðu fullveldi sínu 1. des. 1918 og hafa stoltir hald-
ið því síðan, þar til þær aðstæður
voru skapaðar að fjárglæframenn
fengu svigrúm til þess að leika laus-
um hala sem leiddi yfir okkur kerf-
ishrun. Efnahags- og peningastefna
sem þeir mótuðu hefur leitt til þess
að Íslendingar glötuðu efnahags-
legu fullveldi og nágrannaþjóðir
okkar neituðu að hjálpa okkur nema
í gegnum AGS.
53% af viðskiptum Íslands fara
fram í evrum, þannig að liðlega
helmingur gengisáhættu Íslendinga
hverfur við upptöku evru. Norska
krónan er með 4% af viðskiptum
okkar, dollarinn 11% og Kanadadoll-
ar 1%. En sumir hafa nefnt þessar
myntir til þess að komast hjá því að
ræða þessi mál á málefnalegan hátt
og drepa vitrænni umræðu á dreif.
Innganga í ESB og upptaka
evru er ekki skyndilausn eins og
NEI-menn hafa haldið fram. Hún
er nauðsynleg framtíðarlausn ef
við ætlum að losna við óábyrga
efnahagsstjórn, þar sem mistök
íslenskra stjórnmálamanna hafa
endurtekið verið leiðrétt með því
að sveifla krónunni með skelfileg-
um afleiðingum fyrir launamenn.
Meiri verðbólgu, hærri vexti og
hærra verðlag.
Árið 1951 stofnuðu Belgía, Frakk-
land, Ítalía, Lúxemborg og Þýska-
land til samvinnu í þungaiðnaði
sem gekk mun lengra en gengur og
gerist í milliríkjasamningum. Það
var undanfari ESB. Þá var verið
að undirbyggja framtíð og komast
úr vítahring styrjalda og tryggja
frið. Þetta samstarf þróast og þann
1. jan. 2002 var evran tekin í notk-
un. Hvatinn að henni var að tryggja
efnahagslegt mótvægi við BNA og
tryggja samkeppnistöðu og auka
með því atvinnu.
Þetta hefur heppnast mun betur
en nokkur gerði ráð fyrir og er
evran orðin einn af megingjald-
miðlum heimsins. Ítalir eru ekki í
ESB til þess að fá evru, þeir gerðu
það til þess að tryggja frið, bæta
atvinnu ástand og ekki síður til
þess að losna undan fáránleika,
lýðskrum og spillingu sinna stjórn-
málamanna. Hjá okkur gildir hvort
tveggja ástæðan, en þó fyrst og síð-
ast að ná efnahagslegu fullveldi.
Ef við skiptum um mynt mun
Náum fullveldi okkar
Frjálshyggja
Þorsteinn
Siglaugsson
hagfræðingur
Stjórnmál
Sema Erla Serdar
stjórnmálafræðingur
og formaður ungra
Evrópusinna
Evrópumál
Guðmundur
Gunnarsson
formaður Rafiðnaðar-
sambands Íslands
Opið bréf að vestan
Á næsta ári munum við Íslend-ingar minnast 200 ára afmæl-
is Jóns Sigurðssonar með ýmsum
hætti. Meðal annars á að leggja
nýja heimreið og fjölda bílastæða
á fæðingarstað Jóns, Hrafnseyri
við Arnarfjörð, í minningu hans.
Því miður verður að segjast
alveg eins og er, að umrædd fram-
kvæmd er að okkar dómi algjör-
lega óþörf og gott dæmi um það
þegar opinberir aðilar kasta fjár-
munum alþýðu beint út um glugg-
ann, eins og Jón Sigurðsson hefði
sennilega orðað það sjálfur. Ekkert
bendir til annars en að núverandi
heimreið að Hrafnseyri, með lít-
ils háttar lagfæringum, geti þjón-
að staðnum vel næstu árin, miðað
við óbreyttar forsendur. En svo
virðist sem fæðingarstaður for-
setans eigi að vera mannlaust eyði-
býli eins og verið hefur síðastliðin
fimm ár, nema rétt yfir hásumar-
ið. Því er vandséð hvaða tilgangi
það á að þjóna að verja miklum
fjármunum í nýja heimreið.
Samkvæmt teikningu Vega-
gerðarinnar, dags. 15. 07. 2010, á
hin nýja heimreið, sem örugglega
verður malbikuð, að brjóta upp
landsvæði í miðjum hvamminum
sem bærinn stendur í og er stór-
kostlegur frá náttúrunnar hendi.
Auk þess munu spillast mörg
ræktuð tún á þeirri leið.
Þannig háttar til á Hrafnseyri,
að þegar þörf er á fleiri bílastæð-
um á sumrin en vant er, svo sem
eins og 17. júní, þá geta gestir
lagt bifreiðum sínum á svokall-
aðri Kirkjuflöt og allir ánægðir.
Á stærri Hrafnseyrarhátíðum er
hægt að leggja hundruðum bif-
reiða fyrir neðan bæinn og þá
ganga gestir stuttan spöl heim
á staðinn. Þetta gerist á 10 til 20
ára fresti.Miðað við það sem hér
hefur komið fram, leggjum við
eindregið til að þeim fjármun-
um sem verja á í nýja heimreið og
bílastæði á fæðingarstað Jóns Sig-
urðssonar verði varið til þess að
lagfæra vegina í firðinum hans,
Arnarfirði. Ekki veitir af.Þetta
bréf er skrifað til að vekja athygli
á óþarfa peningaaustri úr sameig-
inlegum sjóði þjóðarinnar. Spyrja
má hvort við Íslendingar ættum
ekki að stíga á stokk í tilefni af
afmæli Jóns forseta og strengja
þess heit að hætta öllu óþarfa
bruðli. Það mundi honum örugg-
lega þykja góð afmælisgjöf.
Hallgrímur Sveinsson
Hreinn Þórðarson