Fréttablaðið - 07.09.2010, Blaðsíða 14

14 7. september 2010 ÞRIÐJUDAGUR
Fram til þessa hefur okkur tek-ist að ná frekar mjúkri lendingu
hagkerfisins með m.a. gjaldeyris-
höftum, hallarekstri ríkissjóðs
og frystingu lána fyrirtækja og
heimila. Nú er komið að tímamót-
um í endurreisninni og orðið tíma-
bært að standa á eigin fótum. Byrja
verður á að segja samningum við
AGS upp áður en til þriðju endur-
skoðunar kemur. Samhliða því þarf
að grípa til aðgerða sem örva efna-
hagslífið, þannig að það komist
sem fyrst upp af botninum. Slíkar
aðgerðir eru veruleg vaxtalækkun,
almenn niðurfærslu lána og hægfara
aðlögun ríkisútgjalda.
Tími AGS liðinn
Upphaflegi samningurinn við AGS
gerði ráð fyrir að hann tæki enda
30. nóvember nk. en nú er búið að
framlengja hann um 9 mánuði eða
til loka ágúst 2011. Töfin er tilkomin
vegna tilrauna til að beita Íslend-
inga þrýstingi í Icesave-deilunni.
Hlutverk AGS hér á landi er fyrst
og fremst að tryggja að Íslending-
ar greiði upp sem mest af skuldum
sínum. Ef það er ekki mögulegt, þá
þarf að tryggja að fjármagnseig-
endur fái nógu háar vaxtagreiðsl-
ur. Samningurinn við AGS er í raun
fullveldisafsal. Allar ákvarðanir á
sviði peningamálstefnunnar, ríkis-
fjármála og fjármálakerfisins þarf
að bera undir sjóðinn áður en þær
eru teknar.
Gjaldeyrisvarasjóðurinn er að
ná þeirri stærð sem að var stefnt
með lánum frá AGS og vinaþjóð-
unum. Hann er nú um 700 milljarð-
ar, þrátt fyrir að AGS og vinaþjóð-
irnar eigi enn eftir að lána okkur
helminginn af umsamdri upphæð,
þ.e. 600 milljarðar. Í dag getum við
endurfjármagnað lán fram á árið
2012 sem er lengra tímabil en flest-
ar aðra Evrópuþjóðir geta státað sig
af. Við verðum að læra af sögu ann-
arra þjóða og forðast skuldasöfnun
með sífellt þyngir vaxtagreiðslur.
Vextir á ári af gjaldeyrisvarasjóði
sem fenginn er að láni og nemur um
50% eru 24 milljarðar. Spörum 12
milljarða og hættum frekari lántöku
hjá AGS og „vinaþjóðum“.
Vextir keyrðir niður
Síðustu 3 mánuði hefur verðlag
lækkað um 2,3% en slíkt ástand
er kallað verðhjöðnun. Verðhjöðn-
un er merki um að fjárfestar og
neytendur haldi að sér höndum en
það gerist yfirleitt í kjölfar banka-
hruns. Ef vextir eru ekki lækkaðir
verulega, þá er hætta á að hagkerfið
festist í neikvæðum vítahring sífellt
meiri samdráttar. Stýrivextir eru
nú 7% og vaxtalækkanir peninga-
stefnunefndar hafa verið alltof litl-
ar fram til þessa, ekki síst í ljósi
þess að þær hafa ekki áhrif fyrr en
eftir 6-8 mánuði. Verðhjöðnun sem
nemur 2,3% mun þýða að raunvext-
ir verða rúm 9% sem er alltof hátt
ekki síst vegna þess að meirihluti
íslenskra fyrirtækja er tæknilega
gjaldþrota. Íslensk fyrirtæki gera
því lítið annað en að afla tekna fyrir
vaxtagreiðslum.
Ef okkur á að takast að komast
hratt upp af botni kreppunnar, þá
verður að lækka stýrivexti niður í
a.m.k. 2%. Slík stýrivaxtalækkun
mun draga verulega úr útgjöldum
Seðlabankans sem hefur hingað til
þurft að greiða viðskiptabönkunum
35 milljarða á ári í vaxtagreiðslur
vegna þess að þeir eru fullir af pen-
ingum og hagkvæmara er fyrir þá
að leggja peninga inn á reikning
Seðlabanka en að lána skuldsettu
atvinnulífi. Gjaldeyrishöftin munu
koma í veg fyrir gengisfall krón-
unnar þegar stýrivextir fara niður
fyrir 2% og halda áfram að vera
skjól fyrir óróleika á alþjóðlegum
mörkuðum. Rannsóknir geta ekki
staðfest skoðun AGS að háir stýri-
vextir tryggi gengisstöðugleika, en
markmið peningamálastefnu AGS
er gengisstöðugleiki. Í ljósi reynsl-
unnar af peningastefnu Seðlabank-
ans er mikil bjartsýni að halda að
hægt sé að afnema gjaldeyrishöftin
og treysta á að stýrivextir komi í
veg fyrir gengishrap krónunnar.
Auk þess þarf ekki marga spákaup-
menn og jöklabréfaeigendur til að
ryksuga upp gjaldeyrisvarasjóðinn
á örskömmum tíma.
Almenn skuldaleiðrétting
Stjórnvöld eiga að beita almennri
aðgerð til að leiðrétta skuldir heim-
ilanna. Ísland sker sig úr öðrum
ríkum sem farið hafa í gegnum fjár-
málakreppu hvað varðar útbreiðslu
verðtryggingar. Sérfræðingar sem
rannsakað hafa fjármálakrepp-
ur fullyrða að verðbólgurýrn-
un óverðtryggðra lána hafi komið
í veg fyrir að kreppan yrði enn
dýpri, þ.e. varnað enn fleiri gjald-
þrotum einstaklinga og fyrirtækja.
Gjaldþrot eru kostnaðarsöm fyrir
samfélagið, þar sem fleiri neyðast
til að afla tekna í svarta hagkerf-
inu og gjaldþrota fyrirtæki eru
töpuð atvinnutækifæri. Við slíkar
aðstæður aukast líkurnar á að heim-
ili fólks, fyrirtæki og auðlindir fari
á brunaútsölu. Almenn aðgerð er í
samræmi við anda norræna velferð-
arkerfisins, þar sem áhersla er lögð
á að allir sem orðið hafa fyrir sama
tjóni fái sömu leiðréttingu en síðan
er skattkerfið notað til að ná til baka
af þeim sem ekki þurftu á aðstoð að
halda. Sértækar aðgerðir eru dýrar
og tímafrekar í framkvæmd og
ekki í samræmi við ráðleggingar
sérfræðinga um að mikilvægt sé að
ná fram leiðréttingu skulda fljótt
ef skuldavandinn á ekki að tefja
endurreisnarferlið.
Hægari niðurskurður
Mikilvægt er að ná niður hallanum
á ríkissjóði til lækka vaxtaútgjöld
hans. Á þessu ári greiðir ríkið 1
krónu af hverjum 5 krónum í vexti
sem er óviðundandi ástand þegar til
lengdar lætur. Ríkisstjórnin hefur
kynnt niðurskurð á næsta ári sem á
að nema um 34 milljörðum. Niður-
skurður eykur samdráttinn í efna-
hagslífinu, minnkar tekjur ríkissjóðs
og eykur útgjöld til atvinnuleysis-
tryggingasjóðs. Niðurskurður mun
komast verst niður á þeim sem hvað
veikasta stöðu hafa í samfélaginu,
þ.e. öryrkjum, sjúklingum, börnum
og atvinnulausum. Kostnaðarminnsta
leiðin til að ná hallanum á ríkissjóði
niður er að flýta skattlagningu sér-
eignasparnaðarins. Halli ríkissjóðs
er um 90 milljarðar en ríkið á inni
hjá þeim sem eiga séreignasparnað
um 100 milljarða í ógreidda skatta
sem myndu þá renna til ríkissjóðs á
næsta ári. Skattlagningu séreigna-
sparnar má líkja við vaxtalaust lán,
þar sem framtíðarskattgreiðendur
geta ekki treyst á að ríkið fái skatt
þegar séreignasparnaður er greidd-
ur út. Þó má ekki gleyma, að greiðsla
skatts af inngreiddum séreigna-
sparnaði mun síðan þýða á bilinu 10-
13 milljarða tekjuauka fyrir ríkis-
sjóð á næstu árum.
Tími til að standa á eigin fótum
Efnahagsmál
Lilja
Mósesdóttir
alþingismaður
Á nokkrum mánuðum hefur Besti flokkur-inn sýnt að ef ríkur vilji er fyrir hendi
er hægt að ganga í einstaka mál innan borg-
arinnar af miklum skörungsskap, einkum
ef sá vilji passar vel við vilja borgarbúa
almennt. Hér er hægt að nefna sem dæmi
afnám gjaldtöku fyrir börn í sund (tíma-
bundin aðgerð í sumar), lokun fyrir bíla-
umferð í miðbænum og tilraunir með aukið
vægi hjólreiðamanna á Hverfisgötu. Besti
flokkurinn hefur einnig sýnt í verki að hann
vill endurskoða rekstur Orkuveitunnar.
En nú bregður svo við að í vor var sam-
þykkt í borgarráði tillaga frá Þorleifi Gunn-
laugssyni, borgarfulltrúa Vinstri-grænna,
um að stofnuð yrði rannsóknarnefnd til að
skoða starfshætti borgarinnar, stofnana
hennar og fyrirtækja. Tillagan kom beint í
kjölfarið á rannsóknarskýrslu Alþingis, en
þar fengu Íslendingar innsýn í það hversu
lömuð og spillt stjórnsýsla landsins hafði
verið. Eftir það beindust sjónir auðvitað að
Reykjavíkurborg og hvort þar gætu líka
leynst meindýr í skúmaskotum.
Tillagan var lögð fram þann 6. maí. Hún
var samþykkt af fulltrúum allra flokka.
Í tillögunni kemur fram að starfsáætlun
nefndarinnar eigi að liggja fyrir þann 1.
júní 2010 og hún skili niðurstöðum þann 31.
desember 2010.
Það er á þessu ári. Eftir nokkra mánuði
sem sagt. Samt er ekki búið að skipa í nefnd-
ina.
Það er erfitt að alhæfa, en mín tilfinning
er sú að eftir að rannsóknarskýrsla Alþing-
is staðfesti það sem alla grunaði hafi þjóð-
inni létt stórum. Þótt efnisatriði skýrslunn-
ar hafi leitt í ljós hryllilegar staðreyndir
um vanhæfni embættismanna, ráðherra og
aðila í einkarekstri var engu að síður gott að
fá það allt saman staðfest.
Það sama þarf að gerast í Reykjavíkur-
borg. Og það þarf að gerast hið fyrsta. Við
þurfum að losna við gruninn um að eitt-
hvað hafi verið rotið í Reykjavík – við þurf-
um að komast af grunsemdastiginu yfir á
staðreyndastigið. Þess vegna var tillaga
Vinstri-grænna lögð fram strax í vor. Og
líklega var það líka þess vegna sem fulltrú-
ar allra flokka í borgarráði samþykktu til-
löguna. Líklega hafa þeir líka viljað finna
sannleikann.
Besti flokkurinn er eini flokkurinn sem
kemur nýr að þessu máli. Hann hefur líka
talað fyrir breyttum vinnubrögðum og
meiri heiðarleika. Því skýtur skökku við að
nú í byrjun september sé ekki enn búið að
skipa rannsóknarnefndina. Það eru fjórir
mánuðir þangað til hún hefði átt að skila af
sér niðurstöðum. Það eru þrír mánuðir síðan
starfsáætlun átti að liggja fyrir. Hvað skýrir
þessa töf?
Minn kæri Jón Gnarr, boðberi gleði og
heiðarleika: Hvar er rannsóknarnefndin
sem þegar er búið að samþykkja? Hvar er
rannsóknarnefndin sem á að finna sannleik-
ann um rekstur borgarinnar undanfarin ár?
Spyr einn glaður borgari sem bíður eftir
heiðarlegu svari.
Hvar er rannsóknarnefndin?
Borgarmál
Davíð
Stefánsson
formaður Vinstri grænna í
Reykjavík
Fyrr í sumar samþykkti flokks-stjórn Samfylkingarinnar til-
lögu þess efnis að ráðherrar Sam-
fylkingarinnar vikju af þingi og
kölluðu inn fyrir sig varamenn.
Svolítil umræða varð um þetta –
í Fréttablaðinu að minnsta kosti
– og minnist ég leiðara Ólafs
Stephensen og greinar Þorsteins
Pálssonar.
Báðir gátu þeir þess að Siv Frið-
leifsdóttir hefur ítrekað flutt á
Alþingi tillögu til breytingar á
stjórnarskránni um slíkan aðskiln-
að framkvæmdavalds og löggjafar-
valds. Báðir sögðu þeir líka rétti-
lega að lög heimila ráðherrum
ekki að segja tímabundið af sér
þingmennsku.
Sú sem þetta skrifar var satt að
segja svolítið fúl yfir því að hvor-
ugur þeirra gat frumvarps sem
lagt var fram á Alþingi sl. vor og
hún er fyrsti flutningsmaður að,
en við vorum 19 sem fluttum frum-
varpið. – Þó er ekki við neinn að
sakast í þeim efnum, nema hana
sjálfa því ljóst er að hún hefur ekki
haldið málinu nógsamlega á lofti.
Með frumvarpinu er lagt til að
þingmaður sem tekur við ráðherra-
embætti geti látið af þingstörfum
þegar leiðin liggur í stjórnarráð-
ið og horfið aftur til þingstarfa á
kjörtímabilinu ef breytingar verða
á ríkisstjórninni eða öðrum hans
högum.
Vafasamt er að hægt sé að banna
þingmanni að gegna ráðherrastörf-
um nema að það sé gert í stjórnar-
skrá. Þess vegna er lagt til að ráð-
herrafólk ráði þessu sjálft og geti
ef þau svo kjósa tekið sér leyfi frá
þingstörfum. Kannski má kalla
þetta biðleik þangað til ákvæð-
ið verður vonandi fest í stjórnar-
skrá. – Verði ákvæðið ekki fest í
stjórnarskrá stæði þetta þó ennþá
þeim til boða sem telja að þetta sé
hið eðlilega fyrirkomulag.
Það er aldeilis ekki ný hugmynd
að betri aðskilnaður milli fram-
kvæmdavalds og löggjafarvalds
sé af hinu góða. Fylgi mitt við
hugmyndina hefur styrkst á því
rúma ári sem ég hef setið í þing-
flokki þar sem fimmtungur þing-
mannanna eru ráðherrar. Vald
ráherranna er mikið í þingflokkn-
um og get ég rétt ímyndað mér
áhrif framkvæmdarvaldshafanna
þar sem hlutfall þeirra er hærra í
þingflokki.
Þetta er ekki vegna þess að ráð-
herrarnir séu bullur sem vaða
yfir samflokksmenn. Það er ekki
nema eðlilegt að ráðherrar leggi
mikla áherslu á að ná fram sem
mestu í þeim málflokki sem þeir
eru ábyrgir fyrir. Þess vegna er
einmitt nauðsynlegt að hafa meiri
fjarlægð milli framkvæmdavalds-
ins og löggjafarvaldsins.
Um árabil hefur verið gagn-
rýnt að Alþingi sé ekki annað en
afgreiðslustofnun fyrir ríkisstjórn-
ina. Nokkuð er til í því. Þessu
á auðvitað að vera öfugt farið.
Framkvæmdarvaldið á að starfa
innan þess ramma sem löggjafinn
ákveður.
Auðvitað finna íhaldsmenn allra
flokka einhverja ástæðu til að sam-
þykkja tillöguna ekki. Sumir eru
einfaldlega á móti slíkri breytingu,
það er gott og blessað. Sumir segja
að styrkur stjórnarflokka muni
aukast. Það er ekki rétt. Styrk-
ur stjórnar og stjórnarandstöðu á
þingi ræðst af atkvæðum. Atkvæði
stjórnarflokka verða jafn mörg
eftir sem áður.
Sumir segja að þetta sé ekki
rétti tíminn til að gera breytingar
af þessu tagi. – Það segja íhalds-
menn alltaf. Hallærislegast er
samt þegar sagt er að breyta þurfi
sætaskipan í þingsalnum eða að
þingsalurinn sé of lítill.
Ráðherrar fái leyfi frá þingstörfum
Alþingi
Valgerður
Bjarnadóttir
alþingismaður
Um árabil hefur verið gagnrýnt að
Alþingi sé ekki annað en afgreiðslu-
stofnun fyrir ríkisstjórnina. Nokkuð
er til í því. Þessu á auðvitað að vera
öfugt farið.
AÐALRÆÐISMANNSSKRIFSTOFA
LÝÐVELDISINS PÓLLANDS Í REYKJAVÍK