Fréttablaðið - 08.09.2010, Blaðsíða 14

14 8. september 2010 MIÐVIKUDAGUR
Svo háttaði til árum saman að við inn-ganginn í sal neðri deildar Alþing-
is stóð rekki úr harðviði. Í honum var að
finna það, sem taldist til nauðsynja í störf-
um alþingismanna. Dagblöðin, umslög
og bréfsefni, risspappír, blýantar og byr-
opennar – og víxileyðublöð allra banka-
stofnana í landinu og stærstu sparisjóða.
Hvaða erindi áttu víxileyðublöðin þarna?
Jú, þá voru forréttindi að fá lán hjá banka.
Fyrirtækjahópar í góðum tengslum við
helmingaskiptaflokkana höfðu forgang.
Almenningur átti á brattann að sækja.
Árangursríkast var að leita á náðir stjórn-
málamanna. Biðja þá að tala við bankann.
Þess vegna víxileyðiblöðin í rekkanum.
Hjá þeim, sem mestir þóttu fyrirgreiðslu-
stjórnmálamenn, stóðu víxileyðublöð upp
úr jakkavösunum.
Af hverju var þetta svona? Vegna þess,
að enginn vildi eiga fé í banka. Þess vegna
þurfti að skammta aðganginn. Sparnað-
ur varð nánast enginn nema lögþvingað-
ur. Skylduframlag í lífeyrissjóði. Skyldu-
sparnaður hja ungu fólki. Til þess að
komast að þeim lögþvingaða sparnaði
greip ungt fólk oft til þess ráðs að ganga í
gervihjónabönd. Þá náði unga fólkið fjár-
munum sínum út.
Hvers vegna vildi fólk ekki eiga peninga
í banka? Vegna þess að verðgildi pening-
anna brann upp. Sparnaðurinn, sem gamla
fólkið ætlaði síðustu æviárum brann upp.
Skírnargjafirnar sem góðhjartaðar ömmur
gáfu ömmubörnum sínum til ávöxtun-
ar urðu að engu. Fyrir lambsverð gefið
í skírnargjöf lagt inn á reikning í spari-
sjóðnum var hægt að kaupa eina kótelettu
við fermingu. Ef fólk eignaðist peninga
var þeim betur varið til allra annara hluta
en að “ávaxta” þá í banka.
Af hverju þetta ástand? Vegna þess, að
ávöxtun var langt undir verðbólgustigi.
Ef þú lagðir peninga í bankann þá tapaðir
þú. Ef þú fékkst lán í banka, þá hagnaðist
þú. Mest varð tapið – og mestur hagnaður-
inn - þegar gengi krónunnar var fellt. Þá
græddu þeir mest, sem voru í náðinni hjá
bönkunum. Þá töpuði þeir líka mestu, sem
lagt höfðu fé sitt inn á innlánsreikninga.
Í fjölmiðlum er nú oft rætt um Vilmund
Gylfason. Meðal hans helstu baráttumála
var að berjast gegn þeirri óhæfu, sem hér
er líst. Ég tel það meðal mestu sigra okkar
kynslwóðar í Alþýðuflokknum og meðal
merkustu verka Ólafs heitins Jóhannes-
sonar, formanns Framsóknarflokksins að
afnema þetta ástand. Að sjá til þess að
óhætt væri að trúa innlánsstofnunum fyrir
sparifé.
Þá hvarf líka andi hins gamla Íslands
eins og dögg fyrir sólu. Fyrirtækjahópar í
náðinni græddu ekki lengur á að hafa for-
gang að lánsfé. Því voru þau orðin svo vön
að þau kunnu ekki annað – og þau eru ekki
lengur til. Fólk taldi óhætt að leggja spari-
fé sitt inn í banka. Frjáls sparnaður óx.
Lögþvingaði skyldusparnaðurinn hjá unga
fólkinu hvarf. Lífeyrissjóðirnir sáu allt í
einu fram á að geta staðið við skuldbind-
ingar. Og víxileyðublöðin hurfu úr rekkan-
um í Alþingishúsinu. Almenningur þurfti
ekki lengur að leita á náðir stjórnmála-
manna til þess að fá lán.
Svo kom hrunið. Afleiðingar skefja-
lausrar frjálshyggju og skorts á eftirliti
af hálfu opinberra aðila. Þá var fjármála-
kerfinu stefnt í hættu. Þá virtist ekki leng-
ur óhætt að trúa innlánsstofnunum fyrir
sparifé. Komið var í veg fyrir hrun fjár-
málakerfisins. Fyrir það á þjóðin Gylfa
Magnússyni, efnahags- og viðskiptaráð-
herra að þakka. Nú er aftur orðið óhætt að
trúa bönkum fyrir fé.
En þá virðist að ný alda sé að rísa. Menn
vilji sjá „gamla Ísland“ aftur. Þegar
fólk, sem heimskaðist til þess að ávaxta
fé sitt í banka, uppskar tryggingu fyrir
tapi. Þegar aftur yrði takmarkað aðgengi
að lánsfé. Þegar aftur þyrfti að innleiða
skyldusparnað ungs fólks. Þegar gamla
fólkið færi aftur að tapa ellilífeyri sínum.
Þegar lambsverð við skírn væri orðið að
kótelettu við fermingu. Þegar víxileyðu-
blöðin kæmu aftur í rekkann í Alþingis-
húsinu.
Umræðan á Íslandi þessa dagana er
ekki á skynsömum nótum. Vissulega er
sú ábending sönn og rétt, að fjöldi lands-
manna á í erfiðleikum vegna skulda.
Sumum er efalaust hægt að hjálpa. Öðrum
ekki. Það sem ekki er skynsamlegt í
umræðunni er sú tillaga að hverfa aftur
til þess tíma, sem líst var hér í upphafi.
Við, sem þá tíma munum, viljum ekki sjá
þá aftur. Hvers vegna ekki? Vegna þess
að verði það umhverfi aftur innleitt þá
eru það ekki bankarnir sem tapa heldur
þeir Íslendingar, sem afhenda bönkunum
sparifé sitt til þess að þeir geti lánað þeim
Íslendingum, sem á þurfa að halda. Jón
og Gunna þurfa ekki að halda að þá bjóðist
þeim lán, sem ekki þurfi að borga til baka
í sömu verðmætum. Aðrir munu hafa for-
gang að takmörkuðu lánsfé eins og aðrir en
Jón og Gunna höfðu aðgang að takörkuðu
lánsfé hins “gamla Íslands”
Vel má vera að með því að innleiða þetta
gamla Íslands umhverfi upp á nýtt megi
bjarga einhverjum. En að velja það björg-
unarúrræði umfram önnur þýðir að Ísland
verður lagt í rúst – þá rúst sem rústabjörg-
unarsveitin hans Ólafs Jóhannessonar og
samstarfsmanna hans úr Framsóknar-
flokki, Alþýðuflokki og Alþýðubandalagi
bjargaði þjóðinni úr á sínum tíma.
Vilji menn afnema verðtryggingu er það
best gert með því að koma í veg fyrir þær
miklu sveiflur í íslensku efnahagslífi sem
einkennt hafa samfélagið um margra ára-
tuga skeið. Lykilþáttur í því er að tryggja
þjóðinni stöðugan gjaldmiðil. Sé það ekki
hægt með íslensku krónunni – sjálfstæðri
mynt á minnsta myntsvæði heims – þá
verður þjóðin af fá annan og betri gjald-
miðil. Svo einfalt er það.
Víxlarekkinn í Alþingishúsinu
Mál ríkisins gegn nímenningun-um heldur áfram í dag og mun
Ragnar Aðalsteinsson, verjandi fjög-
urra okkar, færa rök fyrir vanhæfni
setts saksóknara, Láru V. Júlíusdótt-
ur, vegna náinna tengsla hennar við
brotaþolann Alþingi. Það er óþarfi
að fara nánar út í sjálfar ákærurn-
ar og gagnrýnina á þær, sem vaxið
hefur fiskur um hrygg síðustu mán-
uðina. Þau vita sem vilja.
Í síðustu fyrirtöku – þar sem
Ragnar færði rök fyrir hlutdrægni
dómarans Péturs Guðgeirssonar
og krafðist þess að hann viki sæti –
áttu fáein orðaskipti sér stað á milli
Ragnars og Láru. Lára þvertók fyrir
orð Ragnars um að lögreglan stjórni
réttarhöldunum og sagði hana vera
í dómshúsinu til þess að standa vörð
um réttlætið rétt eins og saksóknari,
dómari og verjendur.
Mörgum er hugtakið réttlæti
hugstætt. Ristjórar Morgun- og
Fréttablaðsins skrifuðu til að mynda
miklar varnarræður í kjölfar þess að
nokkrir bankamenn voru handteknir
snemma í sumar. Þeir Davíð Odd-
son, Haraldur Johannessen og Ólaf-
ur Þ. Stephensen sögðust treysta því
að ef reglum réttarríkisins sé fylgt
til hins ýtrasta muni réttarríkið á
endanum virka. Stuttu seinna full-
yrti hæstaréttarlögmaðurinn Heim-
ir Örn Herbertsson að réttarríkið
verndaði bæði sakborninga og brota-
þola. Grunnur þess sé að fólk sé sak-
laust uns sekt sé sönnuð.
Heldur hefur þó verið annar
tónninn í greinum sömu manna um
nímenningamálið. Davíð og Har-
aldur hafa m.a. gefið til kynna að
almenningi stafi hætta af okkur
og stuðningumönnum okkar. Með
sama hætti leikur Ólafur sér að því
að snúa út úr málefnalegri gagnrýni.
Hvorugt blaðið hefur tekið afstöðu
til gagnrýni sem byggir fyrst og
fremst á meintum sönnunargögn-
um lögreglunnar. Ritstjórarnir
eru úr fjölmennum hópi fólks sem
annars vegar lofsamar meint rétt-
læti og göfuglyndi réttarríkisins og
hikar ekki við að halda uppi eilífum
vörnum fyrir þá örfáu gosa valda- og
efnahagselítunnar sem hljóta réttar-
stöðu sakborninga, en hika ekki við
að innprenta hugmyndina um sekt
okkar og dæma okkur fyrirfram.
Það er aldeilis göfugt og réttlátt
réttarríki sem bíður upp á að fólk
hljóti árslanga fangelsisvist og svipt-
ingu mannréttinda – eins og dæmt
var í máli þeirra sem mótmæltu
inngöngu Íslands í Atlantshafs-
bandalagið árið 1949 – á sama tíma
og hið sama ríki tekur með beinum
eða óbeinum hætti þátt í fjöldamorð-
um um allan heim. Réttarríki sem
býður upp á möguleikann á lífstíðar-
fangelsisvist einstaklinga, sem eftir
einangrunarvist og pyntingar lög-
reglunnar – að skipun þýsks rann-
sóknarlögreglumanns á eftirlaunum
– játa að hafa framið morð sem þeir
frömdu ekki. Réttarríki sem byggir
á þeirri hugmynd að Alþingi sé frið-
heilagt og hvergi megi raska friði
þess. Slík hugmynd glæpgerir í raun
allt andóf gegn þinginu og þeirri tra-
gikómedíu sem alla jafna á sér stað
innan þess. Slík hugmynd felur í sér
það innbyggða máttleysi almennings
sem ríkið stendur og fellur með: Að
almenningur geti engin önnur áhrif
haft á samfélag sitt en með krossi á
blað, fjórða hvert ár. Undantekning-
um frá því beri að refsa.
Og það er kjarni málsins gegn
okkur níu. Við erum valin úr þrjá-
tíu manna hópi, sökuð um árás á
Alþingi og sögð leiðtogar árásar-
innar. Að sama skapi erum við valin
úr hópi þúsunda sem brutu friðhelgi
Alþingis veturinn 2008 til 2009 með
ýmsum hætti. Meira en 700 þeirra
lýstu yfir samsekt með okkur en eru
hunsuð. Öllu því sem ráðandi öflum
þótti ljótt og óþægilegt við uppreisn
þess vetrar hefur verið klínt á okkur
sem erum talin veikburða skotmörk
og henta vel til að fylla upp í ímynd
ógnarinnar. Þeirri ímynd er svo
viðhaldið með skólabókardæmi um
hvernig fjórða valdið smellur eins og
flís við rass hinna þriggja.
Allt er þetta gert með refsingu að
markmiði – refsingu sem á að halda
andófi gegn ríkinu í lágmarki. Það er
réttlæti réttarríkisins í hnotskurn.
Árin 2001 til 2003 starfaði Lára V.
Júlíusdóttir við rannsókn á hvarfi
Geirfinns Einarssonar. Henni væri
nær að halda því starfi áfram og ein-
blína í nú á þá sem urðu fyrir barð-
inu á ofbeldi ríkisins og var neitað
um endurupptöku málsins. Það er
göfugra starf en það sem hún sinnir
nú: Að keyra í gegn þetta pólitíska
Geirfinnsmál sem ofsóknir ríkisins
á hendur okkur nímenningunum
raunverulega eru.
Réttlæti réttarríkisins
Stjórnmál
Sighvatur
Björgvinsson
fyrrverandi alþingismaður
Vilji menn afnema verðtryggingu er það best gert
með því að koma í veg fyrir þær miklu sveiflur í
íslensku efnahagslífi sem einkennt hafa samfélagið
um margra áratuga skeið.
Dómsmál
Snorri Páll
Úlfhildarson
listamaður og einn
hinna ákærðu
níumenninga
Bryndís Ósk Þ. Ingólfsdóttir,
Námufélagi og nemi í
kvikmyndafræði
La
us
n:
K
vi
km
yn
d
at
ja
ld
Aukakrónur
fyrir Námufélaga
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
4
3
3
6
9
N
B
I
h
f.
(
L
a
n
d
s
b
a
n
k
in
n
),
k
t.
4
7
10
0
8
-0
2
8
0
.
*
G
ild
ir
í L
au
g
ar
ás
b
íó
i,
S
m
ár
ab
íó
i,
H
ás
kó
la
b
íó
i o
g
B
or
g
ar
b
íó
i m
án
.-
fim
. s
é
g
re
it
t
m
eð
N
ám
uk
or
ti
Náman leggur námsmönnum lið með því að bjóða hagstæðari kjör,
betri yfirsýn yfir fjármálin, 2 fyrir 1 í bíó*, 150 fríar færslur á ári,
Námu A-kort með Aukakrónusöfnun auk fjölda annarra fríðinda.
NÁMAN | landsbankinn.is | 410 4000
Það er leikur að læra með Námunni.
Kíktu á Námuna á Facebook