Fréttablaðið - 27.09.2010, Blaðsíða 13

MÁNUDAGUR 27. september 2010 13
Guðmundur Andri
Thorsson
rithöfundur
Í DAG
Það voru matardagar í Smára-lind um helgina. Þar var
keppt. Samkvæmt frétt á visir.
is gekk þessi hátíð eiginlega út
á keppni – í matargerð og meira
að segja áti. Þarna var Íslands-
mót matreiðslumanna og fram-
reiðslumanna; keppt var um
titilinn Besti sjónvarpskokkur-
inn; og haldið var Íslandsmót í
hamborgaraáti. Sú keppni sner-
ist um það hver gæti graðkað
í sig flestum hamborgurum á
skemmstum tíma. Meðfylgj-
andi mynd sýndi nokkra unga
drengi og fulltíða vöðvabollur
sem sátu með hörkusvip og ham-
borgara í hendi, úttroðinn gúl og
húfu á hausnum. Gastrónómísk-
ar aflraunir. Önnur mynd sýndi
svo nýkrýnda Íslandsmeistara í
ólympísku ofáti.
Það á að vera gott að borða
Tuðum ekki. Löstum ekki hressa
stráka í góðum fíling né alla
þessa fínu kokka – af meðfylgj-
andi myndum að dæma var þar
margt afar girnilegt á boðstól-
um. En samt: hvers vegna að láta
matardaga ganga út á keppni?
Hvernig er hægt að keppa í mat?
Matarnautnin er einmitt and-
stæð keppnismóralnum. Það
virðist stundum furðu fjarlægt
þessari hákalls- og skötu- og sels-
hreifaétandi þjóð en það að borða
er sem sé víðast hvar í heiminum
talið snúast um vellíðan frekar
en þolraunir. Þegar við setjumst
að snæðingi með einhverjum
erum við ekki að keppa heldur
er þetta ævaforn aðferð mann-
anna við að friðmælast, deila
brauði sínu, samneyta. Á meðan
við borðum gleymum við dagsins
amstri, upprætum hinn mælda
tíma, förum inn í augnablikið,
þökkum dásemdir Jarðar. Meðan
við borðum tökum við til dæmis
húfuna af hausnum og reynum
að matast eins settlega og okkur
er unnt; við þurfum kannski ekki
að tyggja hvern bita sextíu og
átta sinnum eins og Þórbergur en
við sýnum matnum þá virðingu
að troða ekki meira af honum í
munninn en við finnum bragðið
af hverju sinni. Vöðvabollurnar
sem á Matardögum í Smáralind
voru sérstaklega heiðraðar fyrir
að hesthúsa x marga hamborg-
ara á x mörgum mínútum hefðu
að réttu lagi átt að vera settar í
straff fyrir vonda borðsiði; það
ætti að skikka þessa drengi til að
horfa á japönsku myndina Tamp-
opo, senda þá svo á sushibar ...
Aldrei skartar óhófið
Keppni í hamborgaraáti er keppni
í óhemjugangi. Það er ódyggð
sem Íslendingar mættu gjarnan
hætta að hafa í hávegum.
Við getum alveg verið stolt af
ýmsu sem samfélag: sjómönnun-
um, kvennafótboltanum, skák-
hefðinni, handboltastrákunum,
tónlistarfólkinu, lambakjötinu
og fiskiréttunum, bókmennta-
hefðinni, björgunarsveitunum,
vélakunnáttunni, að ógleymdu
forystufénu, smalahundinum,
blessaðri kusu og fimm gangteg-
undunum íslenska hestsins … Og
lopapeysunni með grænlensku
mynstrunum sem hönnuð var
sem íslensk einhvern tímann á
20. öld.
Við getum alveg verið stolt af
ýmsu sem samfélag; það má. En
hættum að hampa óhemjugang-
inum. Eyjafjallajökull á ekki að
endurspegla íslenska þjóðarsál
eins og sjálfskipaðir talsmenn
Íslands héldu fram í erlendum
fjölmiðlum með hótunum um
enn ægilegri gos. Við eigum hins
vegar að hugsa um það hvort
bændurnir þrautseigu undir
Eyjafjöllum og allir þeir sem
réttu þeim hjálparhönd séu ekki
til vitnis um þá mannkosti sem
þrátt fyrir allt kunna að leynast
með þessari þjóð.
En það er eitthvað að okkur.
Djúpt og rótgróið í íslenskri
menningu er eitthvað sem kom
þessu samfélagi í koll – eitthvað
sem lýsir sér í því að matreiðslu-
menn af öllu fólki skuli halda
keppni í því að borða hratt og til-
finningalaust. Ástæðan er ekki sú
að hér sé vont fólk upp til hópa.
Þetta er ekki endilega „ógeðslegt
þjóðfélag“ eins og gömlu ritstjór-
arnir hvæsa á okkur með reglu-
legu millibili; við vorum ekki öll
partur af gjörspilltu valdakerfi
Sjálfstæðisflokksins með sínum
Davíðsarmi og Björgólfsarmi,
LÍÚ-armi, bændaarmi, Exista-
armi, Baugsarmi og FL-armi og
guðmávita hvaða öðrum örmum
óteljandi, svo að á endanum var
flokkurinn eins og kolkrabbi
með parkinsonsveiki, stjórnlaus-
ir og samanflæktir armarnir að
slettast um allt og brjóta í leið-
inni og bramla allt sem brotnað
gat. Við erum ekki öll glæpamenn
eða hugsanlegir glæpamenn, ekki
einu sinni öll „meðvirk“.
En það er eitthvað að. Hömlu-
leysið er til dæmis of mikið. Við
eigum að leggja niður keppni
í ólympísku ölæði á almanna-
færi; ofáti, ofstopa í umferðinni,
ógætni í fjármálum.
Óhemjur og ofát
Skútan sigldi í strand og nú eiga að fara fram sjópróf. Skipið var
á farsælli siglingu á ládauðum sjó
þegar nokkrir úr áhöfninni tóku að
bora eftir gulli niðri í lest. Götin á
botninum urðu of mörg og of stór,
sjór flæddi um allt og eyðilagði að
lokum mest af farminum og flest
stjórntækin. Með naumindum tókst
að sigla skipinu upp á sker og marar
það nú þar í hálfu kafi.
Sjálfsagt að halda sjópróf og
finna út hvað gerðist, hvort brugð-
ist hafi verið rétt við og hvort
skaðabótaábyrgð sé til staðar.
Nei, engin sjópróf takk! Segja
stjórnendur skútunnar. Þetta er
eingöngu þeim sem boruðu götin
á botninn að kenna og þeir einir
skulu kallaðir til ábyrgðar. Skip-
stjórinn hefur dregið sig inn í skel
en hefur þó skrifað eitt bréf þar
sem hann lýsir vandlætingu sinni
á sjóprófunum. Stýrimennirnir
tveir reyna að þegja sig frá mál-
inu en loftskeytakonan berst um á
hæl og hnakka með fundarhöldum
og bréfaskriftum gegn því að próf-
in fari fram. Hún telur sig ábyrgð-
arlausa og fráleitt að hún taki þátt í
sjóprófum. Vel má vera að hún eigi
enga sök í málinu en væri þá ekki
gott að hún yrði hreinsuð af ábyrgð
fyrir fullt og fast?
Fordæmið gerir málið mikilvægt
því ef þessum stjórnendum tekst að
komast hjá að standa ábyrgir gerða
sinna sleppa líklega flestir aðrir
úr áhöfninni. Til dæmis þurfa vél-
stjórarnir þá væntanlega ekki held-
ur að svara til saka fyrir sín afglöp
í starfi: t.d. lélegt eftirlit og að
láta undir höfuð leggjast að hafa
nægilega öflugar lensidælur um
borð. (Lensidælur dæla út sjó sem
kemur í skip.) Einnig að mælitæki
sem hefðu getað varað við slysinu
í tíma voru í lamasessi eða aflögð
af yfirvélstjóranum sjálfum. (Þess
má geta að í hans skipstjórnartíð lét
hann borana í hendur hásetanna.)
Loksins þegar yfirvélstjórinn dratt-
aðist upp í brú og tilkynnti að lek-
inn væri að verða óviðráðanlegur
var of mikill sjór kominn í skipið
til að því yrði bjargað. Líkur benda
þó til þess að skipstjórnarmennirn-
ir hefðu getað bjargað töluverðu af
farmi skipsins og eigum farþeg-
anna ef þeir hefðu gripið til réttra
ráðstafana á þeim tímapunkti. Í
staðinn sendu þeir skeyti um allt
um að allt væri í fínasta lagi.
Sú var tíðin að skipstjóri átti að
vera tilbúinn til að fara niður með
skipi sínu en nú æja yfirmenn og
kvarta hástöfum ef það pusar á
þá. Menn þurfa að átta sig á að það
er meira í húfi en þeir og þeirra
persónur og hafa stærð til að láta
almannheill ganga framar sínum
persónulegu hagsmunum. Sjópróf
þar sem allar orsakir slyssins eru
kannaðar og ábyrgð er dregin fram
eru ekki síst haldin til að koma í
veg fyrir að sömu vitleysurnar end-
urtaki sig. Þó að við farþegarnir
höfum allir verið viti okkar fjær í
villtu geymi í borðsalnum að fagna
gullfundinum þegar slysið varð,
eigum við rétt á því að allt málið
sé rannsakað og dæmt ef sök er til
staðar. Allir um borð hafa þurft að
fara í gegnum ef og hefði í sinni prí-
vat innri endurskoðun og þurft að
taka afleiðingum gjörða sinna. Ekki
er til mikils mælst þó stjórnendurn-
ir geri það líka. Þar sem þeir voru í
opinberum embættum þarf að gera
það opinberlega. Gleymum því ekki
þó allnokkrir farþegar á fyrsta far-
rými hafi bjargað miklu af sínu þá
misstu þúsundir allt. Tjónið er stórt
og snertir alla, því okkar bíður að
gera skútuna upp með miklum til-
kostnaði.
Sjópróf á gullskipinu?
Efnahagsmál
Sverrir Björnsson
hönnuður