Fréttablaðið - 02.10.2010, Blaðsíða 16

16 2. október 2010 LAUGARDAGUR
Að undanförnu hefur talsvert verið rætt í fjölmiðlum um
athyglisbrest og ofvirkni (ADHD)
og mögulega misnotkun á lyfjunum
sem notuð eru til þess að meðhöndla
geðröskunina. Umræðan hefur fyrst
og fremst snúist um að gagnrýna of
mikla ávísun ADHD-lyfja eða verja
ágæti lyfjanna til þess að bæta líf
þeirra fjölmörgu einstaklinga
sem þau nota. Við þurfum að opna
þessa umræðu enn frekar og spyrja
tveggja mikilvægra spurninga: 1)
Í samanburði við hvað er ávísun
ADHD-lyfja mikil hér á landi? 2)
Er ADHD mögulega ofgreint?
1. Í grein eftir Helgu Zoëga,
Matthías Halldórsson, fyrrver-
andi aðstoðarlandlækni, og fleiri,
sem birtist á síðasta ári í Journal
of Child and Adolescent Psycho-
pharmacology, koma fram sláandi
upplýsingar um geðlyfjaneyslu
barna og unglinga hér á landi. Ávís-
un geðlyfja til þessa aldurshóps er
sú mesta sem þekkist í Evrópu, en
er að einhverju leyti sambærileg við
það sem tíðkast í Bandaríkjunum.
Eins og bent er á í greininni eigum
við heimsmet í ávísun þunglyndis-
lyfja til barna og unglinga. Ávís-
un geðrofslyfja hér á landi er einn-
ig langt umfram það sem tíðkast
í Evrópu, sem er varasöm þróun
vegna alvarlegra aukaverkana geð-
rofslyfja.
Samkvæmt greininni hefur ávís-
un ADHD-lyfja aukist gríðarlega á
undanförnum tveimur áratugum.
Ef Ísland er borið saman við hin
Norðurlöndin koma fram athygl-
isverðar tölur. Í samanburði við
Finna nota Danir, skv. grein sem
kom út í finnska læknablaðinu árið
2006, tvisvar sinnum meira af þess-
um lyfjum, Svíar þrisvar, Norð-
menn átta en Íslendingar 22 sinnum
meira. Þrátt fyrir áhyggjur sumra
lækna og vísindamanna af lang-
tímaáhrifum þessara lyfja kemur
fram í skýrslu lyfjaframleiðend-
anna, sem opinberuð var í upphafi
mars, að fyrirtækin sjá ekki ástæðu
til þess að kanna málið nánar.
2. Í ljósi mögulegra neikvæðra
afleiðinga af langvarandi neyslu
ADHD-lyfja er mikilvægt að ein-
ungis þeir sem þurfa nauðsynlega á
meðferðinni að halda fái hana. Það
hlýtur því að vera talsvert áhyggju-
efni þegar einn af höfundum skil-
greiningarinnar á ADHD, banda-
ríski geðlæknirinn Allen Frances,
viðurkenndi ítrekað fyrr á þessu
ári í bandarískum fjölmiðlum að
hún hefði stuðlað að „fölskum far-
aldri“. Frances segir ADHD-netið
hafa of þrönga möskva. Það hafi
„fangað marga ‚sjúklinga‘ sem hefði
líklega vegnað mun betur utan geð-
heilbrigðiskerfisins“. Ástæða þess
að Frances getur haldið þessu
fram er að við greiningu á ADHD,
eða öðrum geðröskunum, er stuðst
við huglæga spurningalista en ekki
hlutlæg líffræðileg próf.
Eins og Allen Frances gefur í
skyn fylgja ýmis vandamál flokkun
og greiningu geðraskana og rista
þau raunar svo djúpt að Frances
og Steven E. Hyman, fyrrverandi
forstjóri bandarísku geðheilbrigði
sstofnunarinnar, hafa líkt þeim við
ástand líffræðinnar áður en Dar-
win setti fram þróunarkenningu
sína árið 1859. Má líkja sumum
þeirra við þá staðreynd að fyrir
daga Darwins var hægt að flokka
höfrunga með fiskum og leður-
blökur með fuglum því oftast var
horft á yfirborðseinkenni, eins og
geðlæknisfræðin gerir í greining-
um sínum, en ekki undirliggjandi
skyldleika.
Í septemberhefti Journal of
Health Economics birtust tvær
óháðar rannsóknir sem varpa skýru
ljósi á þessa hættu. Í báðum rann-
sóknunum var kannað hvort aldur
innan árgangs hefði áhrif á hvort
börn væru greind með ADHD.
Þegar horft er á einstaklinga sem
eru að hefja skólagöngu sína eru
yngstu börnin innan árgangsins,
skv. annarri rannsókninni, 60% lík-
legri til þess að fá ADHD-greiningu
en þau sem eldri eru. Þegar þess-
ir einstaklingar eru komnir upp í
6. og 8. bekk er tvisvar sinnum lík-
legra að þeir séu á ADHD-lyfjum en
þeir sem eldri eru innan árgangs-
ins. Höfundar beggja rannsóknanna
telja þetta skýra vísbendingu um að
„ADHD-einkennin“ endurspegli
einungis tilfinninga- og vitsmuna-
legan vanþroska yngstu nemend-
anna. Niðurstaða beggja rannsókn-
anna er því sú að u.þ.b. 20% þeirra
barna og ungmenna í Bandaríkjun-
um sem fá ADHD-greiningu séu
ranglega greind.
Ég tel brýnt að sambærileg rann-
sókn verði gerð hér á landi því ef
rétt reynist þurfa yngstu börnin í
hverjum grunnskólaárgangi ekki
lyf heldur þarf skólakerfið að koma
til móts við þarfir þessara einstakl-
inga. Einnig tel ég heilbrigðiskerfið
skulda almenningi skýringu á því af
hverju ávísun geðlyfja til barna og
unglinga hér á landi er jafn mikil og
raun ber vitni. Það er kominn tími
til að við sem samfélag horfum upp
úr pilluglösunum og út fyrir grein-
ingarprófin og spyrjum okkur hvort
við séum á réttri leið.
AF NETINU Er ADHD ofgreint?
ADHD
Steindór J.
Erlingsson
vísindasagnfræðingur
Það sem hefði getað
orðið
Kannski var
það blessun að
íslenska efna-
hagskerfið hrundi
árið 2008 áður
en nýfrjálshyggju-
mönnum tókst að
koma orkuauðlindunum, mennta-
kerfinu og heilbrigðis kerfinu
í einkahendur (eða einkavina-
hendur) – eins og hafði áður verið
gert við kvótann og bankana.
Á Íslandi hefur verið nokkuð
almennt samkomulag um að
menntun og heilbrigðisþjónusta
eigi ekki að vera ofurseld gróða-
fíkn, að samfélagsleg markmið
liggi þar að baki.
En á því eru undantekningar.
Ýmsir voru farnir að sjá mennta-
mál sem féþúfu. Menntaskólinn
Hraðbraut er kannski dæmi um
það sem hefði getað orðið – skóli
þessi naut sérstakrar velvildar hjá
menntamálaráðuneytinu, þurfti
ekki að endurgreiða ofgreidd gjöld
frá ríkinu, en á sama tíma var
eigandi skólans að dæla arði út úr
skólanum í eigin vasa.
silfuregils.eyjan.is
Egill Helgason