Fréttablaðið - 08.10.2010, Qupperneq 56

24 8. október 2010 FÖSTUDAGUR
menning@frettabladid.is
Myndlist ★★★
Viðbrögð, Jón Laxdal Hall-
dórsson
Menningarmiðstöðin Gerðuberg
Jón Laxdal hefur um árabil unnið
verk úr prentmiðlum, áprentuðum
pappír úr bókum og blöðum. Það
má segja að hann reki sína eigin,
prívat endurvinnslustöð en í stað
þess að tætast í sundur í óskil-
greindan massa öðlast sá pappír
sem ratar um hendur Jóns fram-
haldslíf í formi listaverka.
Endurvinnsla hefur tíðkast í
listum lengi, í myndlistinni hófu
myndlistarmenn að nota pappír
og prentmiðla upp úr síðustu alda-
mótum, til dæmis notuðu kúbistar
letur og áprentaðan pappír í verk
sín upp úr 1910. Allar götur síðan
hefur prentverkið birst á ýmsan
máta, t.d. í klippimyndum súr-
realista og myndverkum poplista-
manna upp úr 1960. Jón hefur þó
frá upphafi farið sína eigin leið,
persónulega, lunkna og fróðlega
og hefur sýnt verk sín reglulega.
Nú sýnir listamaðurinn á annað
hundrað smáverk í Gerðubergi í
Breiðholti. Tímaritið Fálkinn sem
liðið hefur undir lok er hráefnið
í sýninguna. Við upphaf útgáfu
þess 1928 kom fram að ekki verði
fjallað um stjórnmál heldur miðl-
að fróðleik og skemmtun og legg-
ur Jón út af þessum orðum í verk-
um sínum. Listamaðurinn setur
sér þröngan ramma, en hver
mynd er álíka stór og einn dálk-
ur í blaðinu. Þær eru því allar
eins í forminu og við fyrstu sýn,
í augum þeirra sem ekki þekkja
verk listamannsins, líklega held-
ur óspennandi. Eða hver nennir
að rýna í svona margar, litlar,
gulnaðar myndir? Jón treystir
hér töluvert á áhorfandann og
áhuga hans á að skoða verkin,
hann ofmetur jafnvel áhuga fólks
því þegar ég var að skoða sneru
þeir fáu sem inn litu við svo til
á þröskuldinum án þess að gefa
verkunum tækifæri.
Það er þó alveg óhætt að mæla
með svolítið meiri forvitni og
heimsókn á sýninguna. Það sem
við fyrstu sýn virðist mjög eins-
leitt reynist búa yfir töluverðri
fjölbreytni og hugkvæmni. Leik-
urinn með myndir, letur, sögur,
fréttir og frásagnir virðist nær
ótæmandi. Tímaritið Fálkinn
birtist hér í töluvert umbreyttri
mynd en áformin eru enn í háveg-
um höfð, enn er miðlað bæði fróð-
leik og skemmtun en nú með list-
rænu gildi að auki.
Ragna Sigurðardóttir
Niðurstaða: Grámóskuleg við fyrstu
sýn leyna verk Jóns Laxdal alltaf tölu-
vert á sér. Þau eru mjög aðgengileg
og þeir sem gefa sér smá tíma til að
skoða verða ekki sviknir.
Launfyndin pappírsverk
Tilkynnt var í gær að per-
úski rithöfundurinn Mario
Vargas Llosa hlyti Nóbels-
verðlaunin í bókmenntum í
ár. Vargas Llosa var í farar-
broddi suður-amerískra
rithöfunda á 7. áratugn-
um en varð umdeildur eftir
að hann tók að láta að sér
kveða í stjórnmálum.
Mario Vargas Llosa er fæddur
í Perú 1936. Hann vakti mikla
athygli í heimalandi sínu með
fyrstu skáldsögu sinni, La ciudad
y los perros (Borgin og hundarnir)
sem kom út 1963. Evrópubúar
voru að gefa suður-amerískum
bókmenntum æ meiri gaum á
þessum árum og var Vargas Llosa
í fararbroddi þeirra höfunda sem
mesta athygli vöktu, ásamt Julio
Cortázar, Carlos Fuentes, og
Gabriel García Márquez. Hann
skrifaði tvær þjóðfélagslegar
skáldsögur til viðbótar á sjöunda
áratugnum; þá þriðju, Conversac-
ión en la catedral (Samtal í dóm-
kirkjunni) segja margir vera hans
pólitískasta verk.
Á áttunda áratugnum gaf
Vargas Llosa út nokkrar styttri
og léttari sögur, þar sem kvað
við annan og léttari tón, en í fyrri
bókum hans. Árið 1981 sneri hann
sér aftur að þjóðfélagslegum
skáldskap þegar hann gaf út, La
guerra del fin del mundo (Stríðið
um heimsenda); sögulega skáld-
sögu sem gerðist í Brasilíu á 19.
öld. Margir flokka hana með fyrri
þjóðfélagslegu skáldsögum hans,
þó að þarna hafi kveðið við annan
tónn en í fyrri verkum hans, sem
helgist meðal annars af breyttri
lífsafstöðu höfundarins, sem
framan af hafði verið sannfærð-
ur sósíalisti en gekk smám saman
af trúnni – ekki síst fyrir tilstilli
Kastrós á Kúbu og illrar meðferð-
ar hans á mennta- og listamönn-
um.
Eftir því sem leið á 9. áratug-
inn fikraði Vargas Llosa sig sífellt
lengra til hægri í pólitískum skoð-
unum, sem lyktaði með því að
hann bauð sig fram til forseta í
Perú árið 1990. Stefnumálin voru
í anda frjálshyggju en hann laut
í lægra haldi fyrir Alberto Fuji-
mori í lokaumferð kosninganna.
Samfara pólitískum afskiptum
varð Vargas Llosa umdeildur og
féll í skuggann af öðrum höfund-
um á borð við Gabriel García
Márquez og Isabel Allende.
(Vargas Llosa og García Márquez
voru reyndar nánir vinir en hafa
ekki talast við eftir að sá fyrr-
nefndi kýldi þann síðarnefnda í
Mexíkó 1976.) Eftir forsetafram-
boðið hætti Vargas Llosa bein-
um afskiptum af stjórnmálum
og fluttist til Evrópu; hann hlaut
spænskan ríkisborgararétt árið
1993 og hefur í seinni tíð aðallega
búið í London.
Árið 2000 gaf Varga Llosa
út aðra sögulega skáldsögu, La
fiesta del chivo (Veisla geitar-
innar), pólitískan trylli sem ger-
ist í tíð einræðisherrans Rafaels
Trujillo í Dóminíska lýðveldinu,
og hlaut hún góðar viðtökur.
Síðasta bók Vargas Llosa,
Travesuras de la niña mala
(Vonda stúlkan) kom út 2006. Að
minnsta kosti tvær bækur eftir
hann hafa komið út í íslenskri
þýðingu Sigrúnar Ástríðar Eiríks-
dóttur, Hver myrti Móleró? og
Pantaljón og sérþjónustan.
bergsteinn@frettabladid.is
Umdeildur og rammpólitískur einfari
MARIO VARGAS LLOSA Í umsögn dómnefndar Nóbelsverðlaunanna segir að Vargas Llosa hljóti verðlaunin fyrir „kortlagningu á
valdakerfum og áhrifamiklar frásagnir af baráttu, byltingum og ósigrum einstaklingsins.“ NORDIC PHOTOS/ AFP
Sjáumst.
Deildarbungubræður
á Kringlukránni
föstudags og laugardagskvöld
Auglýsingasími
JÓN LAXDAL HALLDÓRSSON
Hvað réttlætir að fé almennings
renni til leikhússins? Dr. Drag-
an Klaic mun leitast við að svara
þeirri spurningu og fleirum í fyrir-
lestri í dag, undir yfirskriftinni
Hver er framtíð sviðslista?
Fyrirlesturinn er opnunar-
fyrirlestur sviðslistahátíðarinnar
Keðju, sem stendur nú yfir helg-
ina. Útgangspunktur Klaic er að
menningarstofnanir sem reknar
eru fyrir opinbert fé beri ábyrgð
þegar kemur að lýðræði í sam-
félaginu og beri að vera braut-
ryðjendur í listrænni nýsköpun en
ekki eftirmynd markaðsdrifinnar
skemmtunar.
Dr. Dragan Klaic hlaut doktors-
gráðu í leikhúsfræðum frá Yale-
háskóla og er fyrrverandi prófess-
or við Listaháskólann í Belgrad og
Amsterdamháskóla. Hann starf-
ar nú sem rithöfundur, menning-
arrýnir, fyrirlesari, ráðgjafi og
kennari. Fyrirlesturinn er hald-
inn í Tjarnarbíói og hefst klukkan
12 á hádegi.
Listir og al-
menningsfé
ÞJÓÐLEIKHÚSIÐ Klaic fjallar um hvað
réttlæti að almannafé sé varið til
leikhúss.
MIKIÐ SKÁLD OG SKARPUR SAMFÉLAGSRÝNIR
„Það kom mér ekki endilega á óvart að Vargas Llosa hlyti verðlaunin,“ segir
Kristín Guðrún Jónsdóttir, aðjúnkt í spænsku við Háskóla Íslands og doktor
í rómansk-amerískum bókmenntum við Háskóla Íslands. „Það eru að vísu
feikimargir höfundar í Suður-Ameríku sem eru verðugir Nóbelsverðlaunanna
en eru ekki jafn þekktir og hann.“
Kristín segir Vargas Llosa sannarlega mikið skáld og skarpan þjóðfélags-
gagnrýnanda.
„Hann var til að byrja með í vinstrimannaklíkunni, eins og flestir höf-
undar af hans kynslóð í álfunni og skrifaði þá nokkrar áhrifamiklar skáld-
sögur. Síðar losnaði hann undan þessum ríkjandi réttrúnaði en í framhald-
inu urðu bækurnar ekki jafn rismiklar og flugið minnkaði. Það má kannski
segja að hans sé ákveðin hliðstæða Halldórs Laxness hvað þetta snertir.“
Kristín segir að eftir að hafa verið umdeildur um nokkurt skeið í Suður-
Ameríku fari vegur Vargas Llosa vaxandi á ný. „Eftir forsetaframboðið dró
hann sig í hlé, varð hálfgerður einfari og margir litu hann hornauga. Lengst
framan af tóku yngri rithöfundar í álfunni sér García Márquez og Allende
til fyrirmyndar. Nú er yngsta kynslóð suður-amerískra rithöfunda að snúa
baki við þeim og þeirri ímynd sem þau hafa búið til af Suður-Ameríku sem
einhvers konar ævintýralandi, og taka sér verk Vargas Llosa til fyrirmyndar.
SPOR TIL ÞÝSKALANDS Þýska bókaútgáfan Rowohlt ætlar að gefa út fyrstu spennusögu Lilju
Sigurðardóttur, Spor, í Þýskalandi á næsta ári. Bókin kom út hjá Bjarti í fyrra. Ný bók er væntanleg frá Lilju í
haust, sem ber titilinn Fyrirgefning.