Fréttablaðið - 22.10.2010, Blaðsíða 24
24 22. október 2010 FÖSTUDAGUR
Ég er búin að fara hringinn, eftir að hafa fengið hvatning-
ar frá góðu fólki um að bjóða mig
fram til Stjórnlagaþings. Mér þótti
vænt um traustið sem mér var sýnt.
Mér stendur heldur ekki á sama
um hvernig þjóðin mín kemst út úr
ógöngum kreppu á flestum sviðum
þjóðfélagsins. Ég ákvað því að skoða
þetta vandlega, las vef Stjórnlaga-
þings til að kynna mér hvað fælist í
þessu, las skrif á Facebook, hlustaði
á hvetjandi viðtal við Guðrúnu Pét-
ursdóttur og las grein hennar um
þetta ómetanlega tækifæri. Niður-
staða mín er sú að ég tel ekki rétt að
etja sjálfri mér á foraðið. Kannski
er útskýringin sú að ég hef búið
lengi erlendis. Ég er vonlítil um
að þetta átak skili sér. Það er svo
margt losaralegt í kringum þetta
– kannski er ég orðin of skandin-
avísk, á erfitt með íslenska kappið
í stað forsjár.
Hjá mér vakna margar spurn-
ingar:
Hlutverk stjórnlagaþings
Samkvæmt vefnum er verkefnið að
endurskoða stjórnarskrána og und-
irbúa lagafrumvarp um endurbætta
stjórnarskrá. Hvernig á sú vinna
að fara fram? Þetta er ekkert smá-
verkefni og verður ekki leyst á 2-4
mánuðum, hvað þá af 25-31 manns.
Verður lögfrótt fólk þinginu til
aðstoðar? Verður markvisst staðið
að fræðslu og umræðu um hlutverk
stjórnarskrár, núverandi stjórn-
arskrá og þá einnig í samanburði
við stjórnarskrár í öðrum ríkjum?
Hvernig úreldast stjórnarskrár og
hvernig eru þær nútímavæddar?
Fulltrúar á stjórnlagaþingi
Á að safna 25-31 fulltrúum þar sem
dreifing þeirra (kyn, aldur, búseta,
þjóðfélagsleg staða) er ekki hugsuð
fyrir fram, heldur „blint“ persónu-
kjör látið ráða?
Hvert er umboð fulltrúanna og
ábyrgð? Er ekki hætta á að þeir
verði leiksoppar í ferli sem þeir
hafa mismunandi forsendur til að
átta sig á? Er ekki hætt við að vinna
þeirra verði tætt niður líkt og gerst
hefur í sambandi við rannsóknar-
skýrsluna og ferli hennar í gegnum
þingið? Og getur verið að sú reynsla
fæli gott fólk frá?
Stjórnarskrá
Undirbúningur frumvarps um
stjórnarskrá er margslungið ferli.
Hvernig á að setja saman stjórn-
arskrá þjóðríkis í heimi þar sem
landamæri verða æ ósýnilegri
undir þéttri fuglafit alþjóðlegra
laga og reglugerða – og það í landi
sem er á hnjánum? Það í sjálfu sér
er ögrandi verkefni og verðugt. En
hverjar eru væntingar þjóðarinn-
ar til nýrrar stjórnarskrár, og hvað
eru raunhæfar væntingar?
Framboð
Einstaklingar safna nú meðmæl-
endum og lýsa yfir framboði á
Facebook. Allt virkar þetta frekar
spontant og á „mér líkar við þig“-
nótunum. En ég kem ekki auga á
aðferðafræði um hvernig staðið
skuli að framboði. Á hvaða forsend-
um býður fólk sig fram? Í drauma-
landi lýðræðisins sæi ég fyrir mér
grasrótarhópa í kringum hvern
frambjóðenda. Sá hópur ynni að
framboðinu, héldi umræðunni gang-
andi, undirbyggi mál og kryfði þau
til mergjar. Ég er vonlítil um að
Íslendingar nútímans hafi tíma eða
þol til að sinna slíku ferli.
Konur hvetja aðrar konur til að
bjóða sig fram, en bjóða sig ekki
sjálfar fram. Bera fyrir sig annir
og ábyrgð á öðrum vettvangi.
Verða það þá aðeins lífeyrisþegar,
atvinnuleitendur og einyrkjar sem
geta brugðið sér frá til að sinna lýð-
ræðistilraunum? Fólk ætti að geta
tekið lýðræðisorlof, sbr. fæðingar-
orlof.
Ég kysi að sjá skilaboð eins og
„við erum hópur sem vill láta rödd
sína heyrast á stjórnlagaþingi, við
viljum vinna saman í baklandinu
og biðjum þig um að vera fulltrúi
okkar“. Eða „við viljum finna út úr
því hvert okkar býður sig fram”
(varla tími til þess, þrír dagar til
stefnu).
Tvær milljónir
Mér finnst mjög ósmekklegt að
yfirleitt sé talað um að verja megi
fé í framboðið. Þakið ætti að vera
20.000, þ.e. fyrir kaffi og kleinum.
Ef framboðið á að vera ólíkt öðrum
framboðum á það ekki að drukkna í
kaupmennsku og auglýsingaskrumi.
Umræður eiga að fara fram ókeypis
í ríkisfjölmiðlum og á félagsmiðlum.
Vinnustöðum, skólum, sambýlum
o.s.frv. Þær eiga að vera lýðræðis-
legar og fræðandi.
Hverjir mega við því að leggja
tvær millur í framboð og hafa hug
á að sitja á stjórnlagaþingi? Frjáls-
hyggjugæjar, kannski til að tryggja
sér auðlindirnar, en varla „fyrsti
riðillinn“, lýðræðisferli höfðar ekki
til þeirra. Bloggarar og kverúlantar,
já, ég hef séð nokkra slíka á listan-
um í dag. Þarna sé ég að vísu nokkr-
ar flottar konur, sem ég veit að eiga
sér gott bakland, góða mannkosti og
vinahópa þar sem málin eru sífellt
krufin til mergjar.
Það má vera að þetta hljómi eins
og svartsýnisraus, en mér finnst
nauðsynlegt að staldra við og spyrja
sig óþægilegra spurninga. Ekki síst
í ljósi þess hvernig allar heiðarlegar
tilraunir til að reisa landið við hafa
drukknað í skarkala og ólátum.
Að lokum situr í mér enn ein
spurning: Er stjórnmálaþing ópíum
til að róa fólkið – eða er von til þess
að 30 manna lýðræðistilraun hafi
eitthvað að segja í öngþveiti þar
sem valdaleysi einkennir þau sem
valdið eiga að hafa en raunverulegt
vald leynist í myrkum undirstraum-
um utan seilingar?
Er stjórnlagaþing ópíum fólksins?
Stjórnarskrá Íslands segir til um verkaskiptingu Alþingis og
annarra stjórnvalda:
1. gr.: Ísland er lýðveldi með þing-
bundinni stjórn.
2. gr.: Alþingi og forseti fara
saman með löggjafarvaldið. For-
seti og önnur stjórnvöld sam-
kvæmt stjórnarskrá þessari og
öðrum landslögum fara með fram-
kvæmdarvaldið. Dómendur fara
með dómsvaldið.
Enn fremur segir um þingmenn:
48. gr.: Alþingismenn eru ein-
göngu bundnir við sannfæringu
sína og eigi við neinar reglur frá
kjósendum sínum.
Samkvæmt þessu eru það þing-
menn sem semja lagafrumvörp.
Þeir geta kallað eftir rannsókn-
um en leggja frumvarpið fram til
umræðu og samþykkis eða synj-
unar.
Í dag er algengast að ráðherra
eigi frumkvæðið og feli lögfræð-
ingum í ráðuneyti sínu að semja
frumvarp. Síðan taka þingflokkar
ríkisstjórnarflokkanna við og sjá
um að frumvarpið verði að lögum.
Þó þingmenn stjórnarandstöðu
beri fram fyrirspurnir, leggi fram
breytingar- eða frávísunartillög-
ur, verða lögin samþykkt.. Svo
kölluð „þingmannafrumvörp“
eru fá. Því er hægt að líta svo á
að 2. grein stjórnarskrárinnar
sem fjallar um verkaskiptingu
stjórnvalda sé alltaf brotin, þegar
„stjórnarfrumvörp“ verða til.
Sú röksemd hefur komið fram
að í ráðuneytum sé þekking og
reynsla sem gagnist við samningu
lagafrumvarpa. Þau rök eru þó
léttvæg þegar 2. grein stjórnar-
skrárinnar er höfð í huga. Hand-
hafar framkvæmdarvaldsins eru
þeir sem eiga að framkvæma vilja
Alþingis. Það er því alls ekki við
hæfi að þeir setji þær reglur, sem
þeir eiga sjálfir að fara eftir. Eðli-
legra væri að Alþingi hefði mann-
afla til að aðstoða þingmenn við
lagasmíð og á móti mætti fækka
starfsfólki ráðuneytanna sem nú
vinna að samningu laga.
Alþingi gegnir ekki því hlut-
verki sem því er ætlað skv. 2.
grein stjórnarskrárinnar og frem-
ur stjórnarskrárbrot í hvert sinn
sem stjórnarfrumvarp verður að
lögum.
Skoðanakannanir hafa margoft
sýnt að Alþingi nýtur ekki trausts
þjóðarinnar.
Þetta sjúklega ástand hefur
verið lengi að þróast.
Tvær gagnmerkar rannsóknir
hafa verið gerðar á efnahagshrun-
inu 2008. Sú síðari var skipuð 9
þingmönnum og fjallaði um hlut
Alþingis. Skýrsla um störf henn-
ar er nýútkomin. Þar eru margar
úrbótatillögur og margt gagnrýnt
og stundum kveðið fast að orði
t.d.: „Alþingi á ekki vera verkfæri
í höndum framkvæmdarvalds og
oddvitaræðis.“ Lesendum er ein-
dregið bent á þessa skýrslu og sér-
staklega á grein 2.1.
Hverjir veljast sem þingmenn?
Alþingi var endurreist samkvæmt
tilskipun konungs frá 1834. Þing-
menn gátu verið mest 26, 20 þjóð-
kjörnir, en konungur gat skipað
allt að sex menn.
Breytingar hafa oft verið gerð-
ar, yfirleitt til að fjölga þingmönn-
um, en mikilsverð breyting var
gerð 1915, þegar konungkjör var
lagt niður. Árið 1934 urðu þjóð-
kjörnir þingmenn 38. Þá var lög-
leitt að 11 þingsætum til skyldi
úthlutað til jöfnunar milli þing-
flokka svo að hver þeirra hefði
þingsæti í sem fyllstu samræmi
við atkvæðatölu.
Árið 1959 var kjördæmaskipun-
inni gjörbreytt. Þingmönnum var
fjölgað í 60, 49 kosnir hlutbund-
inni kosningu, þ.e.listakosningu, í
kjördæmum. 11 landskjörnir þing-
menn bættust síðan við til jöfnun-
ar milli þingflokka.
Ì rúm 60 ár hafa því alþingis-
menn hlotið kosningu vegna þess
að á skrifstofu stjórnmálaflokks
var nafni þeirra raðað í „öruggt“
sæti á lista flokksins. Af því leið-
ir að trúnaður þeirra er ekki við
samviskuna, ekki við stjórnar-
skrána og ekki einu sinn við þjóð-
ina, heldur við flokkinn. Það má
halda því fram að þetta sé ein
aðal orsök heilsuleysis Alþingis.
Lækningin hlýtur því að bein-
ast að því rjúfa þetta vald flokk-
anna og koma því aftur til þjóð-
arinnar. Beinast virðist liggja
fyrir að skipta landinu í einmenn-
ingskjördæmi, t.d. 30. Breyting-
in í einmenningskjördæmi, ein
sér, nægir tæplega til að hnekkja
valdi stjórnmálaflokkanna. Það
þarf fleira að koma til og má m.a.
benda á eftirfarandi:
Kosningar til Alþingis eru á
4 ára fresti. Kosningar í öllum
kjördæmum á fjögurra ára fresti
henta vel áróðursvélum flokkanna
vegna þess að á vikunum fyrir
kjördag eru allir kjósendur lands-
ins að ákveða meðferð atkvæðis
síns. Til að breyta þessu má kjósa
hvenær sem þingsæti losnar. Enn-
fremur mætti hafa kjörtímabilin
mislöng til að kosningar dreifist
enn meir.
Upplýsingar um þróun kosn-
ingafyrirkomulags eru úr Skýrslu
forsætisráðherra um endurskoð-
un á kjördæmaskipun og tilhögun
kosninga til Alþingis sem var lögð
fyrir Alþingi á 123. löggjafarþingi
1998–99.
Alþingi
Stjórnlagaþing
Erla
Sigurðadóttir
blaðamaður og þýðandi
Alþingi
Hrafn
Tulinius
læknir
Stenst ekki skoðun
Í greinargerð Mannréttindaráðs Reykjavíkurborgar sem lögð
var fram á fundi þann 12. októb-
er síðastliðinn segir m.a.: ,,Því
er beint til stofnana borgarinn-
ar sem hafa starfandi áfallaráð
að tryggt sé að fagaðilar komi að
sálrænum áföllum í stað þess að
leitað sé til trúar- eða lífsskoð-
unarfélaga.“
Undirrituð undrast þetta orða-
val sem og annað stjórnarfólk í
Prestafélagi Íslands. Sannarlega
er menntun forstöðumanna eða
starfsmanna trúar- eða lífsskoð-
unarfélaga misjafnlega háttað.
En ljóst má vera hvaða menntun
prestar Þjóðkirkjunnar, prest-
ar Fríkirkjunnar í Reykjavík,
Óháða safnaðarins og Fríkirkj-
unnar í Hafnarfirði búa yfir.
Allir þessir aðilar hafa lokið
a.m.k. fimm ára háskólanámi í
guðfræði, auk þess sem marg-
ir hafa lokið viðbótarmenntun.
Þeir eru allir fagaðilar m.a. á
sviði áfallastuðnings, fræðslu
um sorg og sorgarviðbrögð sem
og eftirfylgd þeirra sem verða
fyrir áföllum. Margir hafa sér-
menntað sig á sviðum er lúta
að sálgæslu, fjölskylduráðgjöf,
handleiðslu og áfallastuðningi,
svo fátt eitt sé nefnt. Símennt-
un er mikilvægur hluti starfa
prestsins og einmitt hluti af
starfsskyldum. Til símenntun-
ar er hvatt sérstaklega af fag-
félaginu m.a. fyrir tilstilli Vís-
indasjóðs Prestafélags Íslands
sem og yfirstjórnar kirkjunn-
ar. Sérstök áhersla hefur verið
lögð á faghandleiðslu undanfar-
inn áratug og hafa prestar ávallt
átt greiðan aðgang að faghand-
leiðslu innan Þjóðkirkjunnar.
Einn hluti margbreytilegra
starfa prestsins er þjónusta sem
veitt er á forsendum þess sem
þjónað er. Fjölmenning er veru-
leiki skólasamfélagsins og því
er augljóst að þjónusta presta
svo sem vegna áfalla er veitt í
skólum á forsendum nemenda
og skóla. Sem embættismenn
sinna prestar Þjóðkirkjunnar
þjónustu við skóla vegna áfalla
án endurgjalds og er sú þjónusta
hluti af þeim embættisskyld-
um að veita þjónustu óháð trú-
félagaaðild. Hið sama á við um
presta Fríkirkjunnar í Hafnar-
firði, Fríkirkjunnar í Reykjavík
og Óháða safnaðarins, þ.e. þeir
sinna þjónustu v. áfalla t.d. við
skóla án endurgjalds.
Oft er einföld skýring á því
hvers vegna prestur er kallaður
til vegna áfalla fremur en annar
fagaðili. Tökum dæmi úr þessari
viku. Nemandi grunnskóla miss-
ir nákominn ættingja skyndi-
lega, skólinn kallar til fagaðila
sem er prestur til þess að ræða
við bekk nemandans um áföll
og stuðning. Hlutverk prestsins
er að veita fræðslu og stuðning
en alls ekki að sinna boðun. Sá
stuðningur nær oftar en ekki
einnig til kennara og foreldra. Sá
prestur sem kallaður er til er sá
hinn sami og kallaður var út að
kvöldlagi af lögreglu til að sinna
fjölskyldunni, sá sami og sér
síðar um kistulagningu, útför og
eftirfylgd viðkomandi fjölskyldu.
Hann er því mikilvægur tengilið-
ur skóla, nemenda, foreldra, lög-
reglu, heilbrigðisstétta og fjöl-
skyldu. Mikil og góð samvinna
hefur verið á milli þessara aðila
þegar áföll verða. Samvinna sem
gefið hefur góða raun.
Af þessu leiðir að yfirlýsing
Mannréttindaráðs Reykjavíkur
stenst ekki skoðun.
Trúmál
Guðbjörg
Jóhannesdóttir
formaður Prestafélags
Íslands
Hlutverk prestsins er að veita
fræðslu og stuðning en ekki að sinna
boðun. Sá stuðningur nær oftar en
ekki einnig til kennara og foreldra.