Fréttablaðið - 30.10.2010, Blaðsíða 20

20 30. október 2010 LAUGARDAGUR
A
ðbúnaður barna sem vist-
uð voru á vist- og með-
ferðarheimilum ríkisins
hefur verið áberandi í
umræðunni síðustu miss-
eri. Vistheimilanefnd
hefur frá árinu 2007 unnið að úttekt á
starfsemi þessara stofnana og birti í
síðasta mánuði þriðju skýrslu sína, þar
sem rannsókn beindist að Silungapolli,
Reykjahlíð og Jaðri.
Hvað varðar Heimavistarskólann
að Jaðri var það niðurstaða nefndar-
innar að ekki þætti sannað að ofbeldi
hafi viðgengist á þeirri stofnun, en sú
niðurstaða er ekki í samræmi við upp-
lifun Jens Jenssonar, sem dvaldi á Jaðri
um fjögurra ára skeið. Jens segir í sam-
tali við Fréttablaðið að ekki líði sá dagur
að hann hugsi ekki til þess ofbeldis og
óréttlætis sem hann var beittur þar.
Á Jaðar sökum fátæktar
„Við vorum átta systkinin og mamma
okkar var oft veik. Hún var smávaxin
og grönn og með átta börn sem tók
mikið á hana og hún var þess vegna
mikið á spítala.“
Jens var átta ára gamall þegar honum
og yngri bróður hans var komið fyrir
á Jaðri, árið 1966. Engin óregla var á
heimilinu og engin hegðunarvandamál
hjá þeim bræðrum, en mikil fátækt á
stóru heimili og flest systkinin voru til
skemmri eða lengri tíma tekin af heim-
ilinu og vistuð á vistheimilum og í skól-
um.
Ofbeldi einkenndi lífið á Jaðri þar
sem drengirnir slógust miskunnarlaust
sín á milli fyrir utan það sem þeir máttu
þola af hendi sumra kennara, segir
Jens. Strax á fyrsta degi á Jaðri réðist
annar drengur að Jens með ofbeldi. Það
sem vakti athygli hans var þó að kenn-
ari sem varð vitni að árásinni gerði ekki
neitt til að sporna við henni.
„Hann aðhafðist ekkert og það var
fyrirboði um það viðhorf sem kennar-
arnir þar höfðu gagnvart slagsmálum
og ofbeldi.“
Misþyrmt alvarlega
Jens tiltekur mörg önnur dæmi um
ofbeldið sem viðgekkst á Jaðri. Til
dæmis var hann eitt sinn læstur úti að
vetri til, berfættur í skyrtu og buxum
einum fata. Á endanum gekk Jens, ber-
fættur, 15 kílómetra leið heim til sín
og tók ferðin nærri þrjá klukkutíma í
níst ingskulda.
Alvarlegasta atvikið átti sér þó stað
þegar Jens var tíu ára gamall, en þá
misþyrmdi kennari honum með þeim
afleiðingum að hann var lagður inn á
sjúkrahús.
Aðdragandi málsins var sá að hann
hafði verið að tuskast við vini sína í
ærslaleik þegar kennarinn kallaði hann
til sín inn í anddyri hússins.
„Það næsta sem gerðist var að hann
greip mig föstu taki um hálsinn, sneri
mér við og slengdi höfðinu á mér harka-
lega í vegginn. Við þetta vankaðist ég
og var hálf rænulaus, en hann hélt mér
upp við vegginn og kýldi mig í maga,
brjóstkassa og andlit.“
Daginn eftir fór hann heim í
helgarfrí, en var þá umsviflaust fluttur
á slysadeild, enda mikið bólginn í and-
liti og með glóðarauga á báðum augum.
Við læknisskoðun kom í ljós að Jens
var með heilahristing og bólgur og
mar í kringum kviðarhol, en hin and-
legu sár sem þessi árás skildi eftir sig
voru hálfu verri.
„Þetta hefur fylgt mér alla tíð síðan,
og sem barn var ég stanslaust að endur-
upplifa þennan atburð og reyna að finna
einhverja ástæðu eða eitthvað sem ég
hefði gert til að eiga þetta skilið.“
Jens segir þetta hafa legið á sér allt
fram á fullorðinsár, eða þangað til
hann eignaðist sjálfur barn. Þá áttaði
hann sig á því að ástæðan hefði legið
hjá kennaranum og fyrir tilviljun hefði
hann orðið fyrir barðinu á honum í
þetta skiptið.
Ofbeldi smitast til nemenda
Jens segist geta tínt til ótal dæmi um
ofbeldið sem viðgekkst í heimavistar-
skólanum. „Vistin á Jaðri var hryllileg
og þrátt fyrir að vissulega hafi verið
einhverjar góðar stundir inn á milli,
man ég ekki eftir einum einasta degi
þar sem ekki voru einhver slagsmál eða
ofbeldi í gangi.“
Jens segir ofbeldið hafa tekið sér ból-
festu í hópi kennaranna á þessum árum
og þeirra menning hafi einkennst af
ofbeldi. Ekki er síður ámælisvert, að
mati hans, að kennarar og starfsfólk
hafi látið undir höfuð leggjst að koma í
veg fyrir ofbeldi. Þar hafi stærri strák-
arnir miskunnarlaust misþyrmt þeim
yngri í slagsmálum.
„Það er einmitt þetta sem þarf að
koma í veg fyrir. Þetta gerðist á Jaðri
og Breiðavík og víðar. Svona mynd-
ast þetta og það verðum við að stöðva.
Utanaðkomandi aðilar þurfa að benda á
hvað er að áður en það magnast upp.“
Þoldi ekki við í skóla
Jens yfirgaf Jaðar fyrir fullt og allt
þegar hann var 12 ára gamall og fór
eftir það í Reykjahlíð, þaðan í Réttar-
holtsskóla um skamma hríð og svo í
skóla í Mosfellssveit þar sem hann seg-
ist hafa upplifað allt annað og eðlilegra
ástand. Þrátt fyrir það var breyting-
in svo mikil að hann hrökk í baklás og
mælti vart orð af munni í heilt ár.
„Það var bara sjokk að vera allt í einu
kominn í umhverfi þar sem maður var
ekki alltaf að berjast.“
Hann fór eftir það í Fellaskóla en
flosnaði upp úr námi og vann eftir það
ýmis verkamannastörf.
Jens segir þessa andstöðu hans við
skólagöngu eina afleiðingu hinnar bitru
reynslu hans og annarra drengja frá
þessum árum.
„Meirihluti strákanna sem voru
þarna eru ólærðir í dag og ég sjálfur
áttaði mig á því síðar, þegar ég ætlaði í
kvöldskóla, að ég hataði skóla. Við það
rifjuðust upp minningar sem ég vildi
helst forðast.“
Jens bætir því þó við að margir pilt-
anna hafi gert það gott síðar á lífsleið-
inni.
Reiður vegna skýrslu
Þegar Jens fékk boð um að koma fyrir
vistheimilanefndina og segja sína sögu
leit hann á það sem gott tækifæri til að
koma hinu sanna á framfæri. „Ég var
ekkert að hugsa um peninga eða neitt
þess háttar. Ég vildi bara koma minni
sögu á framfæri áður en ég dræpist.“
Þegar í viðtalið var komið sagði Jens
frá stærstu tilvikunum sem höfðu setið
í honum, en bætti því við að hann gæti
Gleymir ekki ofbeldinu á Jaðri
Jens Jensson dvaldi á Heimavistarskólanum að Jaðri í fjögur ár. Þar upplifði hann ofbeldi og óréttlæti daglega og hefur ekki enn
beðið þess bætur. Í samtali við Þorgils Jónsson segist hann afar ósáttur við niðurstöður Vistheimilanefndar, sem hafi gert lítið úr
frásögnum hans og annarra af ofbeldinu sem þar viðgekkst af hendi kennara og nemenda.
ÚTTALAR SIG UM OFBELDI Jens Jensson upplifði mikið ofbeldi á þeim fjórum árum sem hann dvaldi á Heimavistarskólanum að Jaðri, meðal annars af hendi kennara.
FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
■ Heimavistarskólinn að Jaðri var staðsettur við
Gvendarbrunna í Heiðmörk, ekki langt frá núver-
andi byggð í Norðlingaholti. Hann var starfræktur
á árunum 1946-1973.
■ Á starfstíma Jaðars voru þar alls 378 nemendur á
aldrinum 6-16 ára. Flestir, eða tæp 80%, dvöldu
þar aðeins einn eða tvo vetur.
■ Skólinn var í fyrstu ætlaður börnum sem „spilltu
starfi skóla“ eða voru „miður heppileg fordæmi“
fyrir önnur börn. Hins vegar voru sumir drengirnir,
líkt og Jens, vistaðir þar sökum fátæktar á heimili.
■ Af 378 nemendum komu 54 til viðtals við vist-
heimilanefnd, eða 14,3% af heildarfjölda.
■ Á tímabilinu 1963-1973, sem var eitt af viðmið-
unartímabilum nefndarinnar, voru 138 nemendur
á Jaðri, þar á meðal Jens. Nefndin tók til greina
viðtöl sín við 24 fyrrverandi nema, þar sem 14
sögðu reynslu sína í heildina litið jákvæða, en 10
sögðu að vistin hafi ekki verið góð og greindu sex
þeirra frá ofbeldi af höndum starfsmanna, nánar
tiltekið tveggja kennara.
■ Þrátt fyrir það var niðurstaða nefndarinnar að:
„Þótt ekki sé í sjálfu sér ástæða til að draga í efa
þessar frásagnir telur nefndin að á þeim grund-
velli verði ekki dregin sú almenna ályktun að
meiri líkur en minni séu á því að starfsmenn eða
kennarar skólans hafi beitt nemendur illri með-
ferð eða ofbeldi […].“
■ Þá segir einnig: „Hefur nefndin áður lagt til
grundvallar í störfum sínum að þvingunarráðstaf-
anir eða líkamleg valdbeiting hafi undir einhverj-
um kringumstæðum verið réttlætanleg, en þó
eingöngu að uppfylltum lagaskilyrðum fyrir slíkri
valdbeitingu, svo sem neyðarvarnarsjónarmiðum.“
Heimild: 2. áfangaskýrsla vistheimilanefndar
■ SKÝRSLUBROT FRÁ JAÐRI:
lengi talið upp. Útkoman var hins vegar
vonbrigði, eins og fram hefur komið, því
að í skýrslunni segir að ekki séu miklar
líkur á að nemendur hafi almennt verið
beittir ofbeldi.
Jens finnst lítið til skýrslunnar koma
þar sem mestallt sem fram kemur þar
komi ofbeldi á börnum ekkert við.
„Skýrslan er stór en þarna er mikil
vinna sem hefur farið í ekki neitt! Það
sem gerðist á Jaðri eru örfáar blað-
síður. Svo er verið að vitna í plögg og
annað sem skipta engu í sambandi við
ofbeldi.“
Hann er einnig reiður yfir því að í
skýrslunni sé minna mark tekið á vitnis-
burði nemendanna en kennaranna.
Misjöfn upplifun
Jens segir þó að greinilegt sé af því hve
fáir hafi tjáð sig við nefndina að lítill
vilji sé í þessum hópi til að tjá sig um
reynsluna á Jaðri. „Þetta er í raun rök-
rétt því að strákarnir vilja ekkert fara
aftur í þennan tíma frekar en ég.“
Jens bætir því við að í skýrslunni sé
ekki tekið tillit til þess að nemendur
hafi komið frá mismunandi heimilum
og upplifi því vistina á misjafnan hátt.
Sumir, líkt og hann sjálfur, hafi verið
vistaðir þar sökum fátæktar, en aðrir
komu frá heimilum þar sem ofbeldi og
misnotkun var jafnvel daglegt brauð.
Það skipti því máli við hvað er miðað
þegar talað er um jákvæða eða nei-
kvæða upplifun.
„Ég veit ekki um einn einasta mann
sem var þarna sem talar ekki um þetta
sem hryllilega vist,“ segir Jens, en
bætir því við að enn séu margir sem
hann þekki sem geti ekki rætt um
reynslu sína á Jaðri og þeir hafi ekki
heldur tjáð sig við nefndina.
Vonast eftir breytingum
Jens er því afar ósáttur við niðurstöðu
skýrslunnar þar sem honum finnst
vanta mannlega þáttinn. Meðal annars
er talað um að valdbeiting hafi undir
vissum kringumstæðum verið rétt-
lætanleg til að „kveða niður óæskilega
hegðun nemenda“.
„Ég er ekki að efast um að fólkið í
nefndinni er gott fólk,“ segir Jens, „en
það er ekki að horfa á okkur sem börn
á aldrinum 7 til 12 ára.“
Jens segist þó vonast til þess að saga
hans verði til þess að nefndin muni
íhuga stefnu sína. „Í mínum huga er
það að segja frá þessum hlutum aðferð
til að forða því að þeir endurtaki sig,“
segir Jens og bætir því við að honum
þyki skýrslan breiða yfir vandamálin
sem voru til staðar.
Þarna viðgekkst ofbeldiskúltúr og
það verður að viðurkenna það. Þessu
eiga eftirlitsaðilar að leita að því ann-
ars er hægt að skrifa hundrað skýrslur
án þess að nokkuð gerist. Ég er að vona
að eftir þessa grein muni nefndin horfa
öðruvísi á þær stofnanir sem enn á eftir
að rannsaka.“
Ég veit ekki
um einn ein-
asta mann
sem var
þarna sem
talar ekki
um þetta
sem hrylli-
lega vist.