Fréttablaðið - 30.10.2010, Blaðsíða 66

34 30. október 2010 LAUGARDAGUR
F
yrstu skrif um „mynd-
segulbandstæki“ í
íslenskum dagblöð-
um má finna í Vísi í
febrúar 1965, þar sem
blaðamaður skrifar
hrifinn um þá miklu byltingu sem
Philips-fyrirtækið hafi valdið með
framleiðslu á litlum og viðráðan-
legum tækjum sem kosti innan við
fimmtíu þúsund krónur.
Það er svo um fimmtán árum
síðar, í upphafi níunda áratugar-
ins, sem umræða um „video“,
tekur gríðarlegan kipp enda
myndbandaleigur þá farnar að
spretta upp eins og gorkúlur um
land allt.
Í lok árs 1981 kemur fram í
Morgunblaðinu að slíkar leigur
séu orðnar á þriðja tug í höfuð-
borginni einni, en fjórum árum
síðar birtist frétt í Víkurfréttum
þar sem talað er um hinn vídeó-
vædda bæ Keflavík. Við Hafnar-
götuna, sem sumir vilji nú nefna
„Vídeógötu“, stóðu þá sjö vídeó-
leigur, þar af sex á kaflanum frá
húsi númer 16 til 38.
Leigunum átti svo eftir að fjölga
verulega eftir því sem mynd-
bandstækjaeign landsmanna varð
almennari. Blaðamaður Frétta í
Vestmannaeyjum áætlar í mars
1982 að myndbandstæki séu á yfir
helmingi heimila í Eyjum. VHS-
tækin séu algengust, BETA-tækin
standi þeim nokkuð að baki í vin-
sældum en V-2000 tækin séu ein-
ungis tíu til fimmtán talsins.
Falcon Crest og Strumparnir
Vídeóvæðingin var fljót að breið-
ast út og oft þröng á þingi á leigun-
um í árdaga hennar á Íslandi. Af
fréttum má merkja að fyrst í stað
nutu kvikmyndir af flestum toga
og barnaefni mestra vinsælda, en
fljótlega fóru erlendar sjónvarps-
þáttaseríur að ryðja sér til rúms á
markaðnum. Á lista DV yfir vin-
sælustu myndböndin í byrjun maí
1985 sést til að mynda að þættirn-
ir Return to Eden, Falcon Crest
og Strumparnir eru einna mest
leigðir út. The Naked Face með
gömlu kempunum Roger Moore og
Rod Steiger í aðalhlutverkum trón-
ir á toppi listans yfir kvikmyndir,
en á honum má einnig finna meðal
annars Conan the Destroyer með
Arnold Schwarzenegger og hið
rúmlega tuttugu ára gamla kvik-
myndastórvirki Arabíu-Lawrence,
merkilegt nokk.
Ekki er birtur sérstakur listi
yfir vinsælustu myndböndin í KV,
eða Kristilegu vídeóleigunni, sem
hjónin og Hvítasunnusafnaðar-
meðlimirnir Andrés Guðbjartsson
og Rut Rósinkransdóttir opnuðu
snemma árs 1984 í Barðavogin-
um í Reykjavík.
Tilkoma myndbandanna breytti
líka miklu fyrir líf sjómanna um
borð í skipum, eins og kemur fram
í Sjómannablaðinu í lok árs 1982.
Þar er Björgvin Ólafsson, eigandi
Vídeo-Vals við Hverfisgötu, spurð-
ur hvers konar myndir séu vinsæl-
astar um borð og ekki stendur á
svarinu: „Djarfar myndir og hryll-
ingsmyndir eru lang vinsælastar.
Menn vilja fá eitthvað spennandi.
Ég hef reynt að vera með ann-
ars konar efni, t.d. fræðslumynd-
ir, íþróttamyndir o.þ.h. en þær
hreyfast varla nokkuð.“
Helbláar á bak við
Deilur um áhrif sjónvarpsgláps á
börn og unglinga eru ekki nýjar
af nálinni, eins og pistill Bjarg-
eyjar Elíasdóttur fóstru í Sjónar-
horni Þjóðviljans í nóvember
1982 sýnir: „Það þekkist að for-
eldrar safni auglýsingum á mynd-
band fyrir börn sín og stór hópur
barna fær það nesti fyrir svefn-
inn að innbyrða auglýsingadag-
skrá sjónvarpsins … Látum sjón-
varp ekki stjórna okkur, né heldur
uppeldi barna okkar,“ er heilræði
fóstrunnar.
Fyrrnefndar „djarfar myndir“
voru einnig uppspretta mikilla
deilna í þjóðfélaginu. Í júlí 1982
birtir Helgarpósturinn heilsíðu-
grein um óformlega rannsókn á
því hvort eitthvað sé hæft í þeim
sögusögnum að „í vídeóleigum
borgarinnar sé hægt að fá leigðar
klámmyndir sem brjóta í bága við
lög um drefingu kláms,“ og kemst
að því að sú sé vissulega raunin.
„Fölbláar“ myndir séu hafðar til
sýnis í hillunum en þær „helbláu“
faldar bak við borðið. Blaðamaður
gengur svo langt að kanna inni-
hald einnar þeirra síðarnefndu
og er allt annað en upprifinn yfir
innihaldinu:
„Við getum tekið eina sem
dæmi. Hún var bandarísk, gerð
í Kaliforníu, en titillinn hermdur
upp á Svíþjóð. Myndin hófst á ein-
hverri útiskemmtun þar sem tveir
karlmenn og ein kona hittust. Þau
yfirgáfu svæðið eftir nokkur
orðaskipti og leikurinn barst inn
i einhverja glæsihöll. Þar var enn
skipst á nokkrum orðum og svo
fóru þremenningarnir að fækka
fötum. Eftir það varð myndin ansi
einhæf. Þau skötuhjúin eðluðu sig
í öllum hugsanlegum stellingum
og flest skotin voru nærmyndir af
líffærum í „fúllsving“. Svo fengu
allir fullnægingu og myndin búin.
Næsta mynd gjöriðisvovel.“
Þöglar myndir ólöglegar
Það er þó ekki fyrr en árið 1984
sem bera fer á fregnum um stór-
felldar rassíur lögreglu á mynd-
bandaleigur í þeim tilgangi að
gera upptækar gríðarlegar birgð-
ir af ólöglegu efni. Það ár stofn-
uðu eigendur rúmlega fimmtíu
myndbandaleigna á höfuðborgar-
svæðinu með sér samtök til að
annast sameiginleg hagsmunamál
leignanna, meðal annars gagnvart
Samtökum rétthafa myndbanda á
Íslandi (SRMÍ), en hálfgert stríðs-
ástand hafði ríkt milli þessara
aðila frá upphafi vídeóvæðingar-
innar.
Ófriðurinn ríkti meðal annars
vegna deilna um ólöglegar fjölfald-
anir á myndum og einnig um sýn-
ingar í svokölluðum kapalkerfum
fjölbýlishúsa. Um eina slíka rassíu,
sem fram fór snemma árs 1987,
skrifar blaðamaðurinn Gunnar
Smári Egilsson hjá Helgarpóstin-
um, að uppskera lögreglumanna
hafi í sumum tilfellum verið bros-
leg: „Magnús [G. Kjartansson, for-
maður SRMÍ] hafði gefið þeim þá
forskrift að allar ótextaðar spólur
væru í raun ólöglegar. Það leiddi til
þess að þöglar myndir voru tekn-
ar traustataki og auk þess nokk-
ur eintök af íslensku efni, sem að
sjálfsögðu var ótextað.“
Slíkar rassíur héldu áfram langt
fram á tíunda áratuginn, en málið
virðist þó hafa leyst nokkuð far-
sællega að lokum.
Fækkun leigna síðustu ár
Vafalaust stuðla margir ólíkir
þættir, til að mynda tilkoma inter-
nets og niðurhals og lækkandi
útsöluverð DVD-mynda, að mik-
illi fækkun myndbandaleigna á
Íslandi hin síðari ár. Um miðja
síðustu öld spáðu því margir að
sjónvarpið myndi senn ganga af
kvikmyndaiðnaðinum dauðum, en
höfðu rangt fyrir sér. Líklegt er að
spádóma um dauða vídeóleigunn-
ar bíði sömu örlög.
Myndsegulbandsvæðingin mikla
Að horfa á myndband er góð skemmtun. Það þótti í það minnsta landsmönnum sem tóku tækninýjungunum fagnandi í upphafi
níunda áratugarins. Kjartan Guðmundsson hnýstist í gömul blöð og rifjaði upp blaðaskrif um kapalkerfi, BETA og bláar myndir.
VHS OG BETA Þessi unga stúlka hafði um nóg að velja í hillunum á Myndbanda-
leigu kvikmyndahúsanna í ágúst 1982. Myndir með íslenskum texta eru sérstak-
lega merktar. MYND/LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR
EKKERT SJÓNVARP Í JÚLÍ Þættirnir um Ewing-fjölskylduna í Dallas voru eitt vinsælasta sjónvarpsefni níunda áratugarins. Þessi ljósmynd er tekin í júlí árið 1984, þegar eftir-
spurn eftir þáttunum á myndbandi var greinilega mikil vegna sjónvarpsleysisins. MYND/LJÓSMYNDASAFN REYKJAVÍKUR
Í janúar árið 1992 eignaðist átta ára stúlka í Reykjavík myndband með teiknimynd
um Strumpana, sem Laddi talsetti. Þegar
myndinni lauk brá foreldrum stúlkunn-
ar heldur betur í brún, því þá tók við
brot úr grófri klámmynd. Foreldrarn-
ir sneru sér til Neytendasamtakanna og
kærðu sölu myndbandsins til lögreglunn-
ar. Í ljós kom að Strumpamynd með klámi í
endann hafði áður sloppið út á markaðinn
og rak talsmaður Steinars hf., dreifingar-
aðila myndarinnar, mistökin til fyrirtæk-
is sem útvegaði auðar spólur til fjölföldun-
ar. Vakti málið mikla athygli og grínuðust
meðlimir Spaugstofunnar meðal annars með
það í þætti sínum á RÚV, en í meðförum
Spaugstofunnar var „Æsti-strumpur“
í aðalhlutverki.
■ KLÁM Á STRUMPAMYNDBANDI
Jólabasar
Kvennadeildar
Rauða krossins
Verður haldinn sunnudaginn 31. október frá kl. 13 - 16
í húsi Rauða kross Íslands, Efstaleiti 9.
Á boðstólum verða fallegir handunnir munir er tengjast
jólunum og heimabakaðar gómsætar kökur.
Kaffisala.
Verið velkomin.
Allur ágóði af sölunni rennur til Drekaslóðar, sem eru
ný samtök sem berjast gegn hvers kyns ofbeldi.