Morgunn - 01.12.1967, Blaðsíða 26

104
MORGUNN
harla margt til greina: tilfinningar og langanir, skynsemi og
þekking, siðaboð, venjur og lög, margs konar tillit til ann-
arra manna og áhrif frá þeim, bæði bein og óbein, hagnaðar-
von, metnaður og margt fleira. Ákvörðunin fari síðan eftir
því, hvor skálin verði þyngri að lokum.
Þessi líking er þó harla fánýt, þegar að er gáð. Vogar-
skálarnar ráða engu um það, hvor þeirra sígur að lokum,
heldur þyngd þess, sem á hvora þeirra er lagt, og fer um
það samkvæmt aðdráttarafli jarðar. Og það, sem kallast
þyngd í þessari líkingu, er í rauninni algjörlega einstaklings-
bundið og hverju sinni komið undir mati hans sjálfs á því,
sem honum finnst mæla með eða mót athöfn sinni. Og að
lokum: Hver leggur rökin á metaskálarnar bæði með og
móti? Og hvar er vissan fyrir því, að sá sem það gerir tíni
allt til og dragi þar ekkert undan?
Allt virðist mér því benda til þess, að það sé enginn einn
þáttur í eðli mannsins, sem ákvarðanirnar tekur, heldur séu
þar allir þættir persónuleikans að verki. Það er hann, sem
leggur sitt mat á allar aðstæður hverju sinni. Sumar þess-
ar aðstæður geta verið þannig, að þær beinlínis bindi eða
hefti athöfn hans. Að því leyti er hann ekki frjáls gerða
sinna. Getu hans og orku eru takmörk sett. Aðrir menn, eða
óhagstæð ytri skilyrði og geta, hindrar framkvæmd hans.
Eigi að síður finnur maður það jafnan skýrt og glöggt, að
hann á margra kosta völ, honum er gefið verulegt valfrelsi,
enda þótt það sé ekki ótakmarkað, og ber þess vegna ábyrgð
athafna sinna að svo miklu leyti, sem honum er valið frjálst.
Þetta er staðreynd, sem ekki er unnt að hrekja með nein-
um heimspekilegum né trúfræðilegum bollaleggingum. En
hitt er líka staðreynd, sem ekki verður á móti mælt, að
þetta val getur oft orðið mjög erfitt vegna þess, að tilfinn-
ingar og eftirlanganir, annars vegar, og skyldur, siðaboð og
lög hins vegar, rekast stundum hastarlega á, maðurinn verð-
ur líkt og á milli margra elda, og ákvörðunin svo örðug, að
honum liggur við að leggja árar í bát.