Fréttablaðið - 18.11.2010, Blaðsíða 28

28 18. nóvember 2010 FIMMTUDAGUR
Á vegferð sinni um skólakerf-ið koma nemendur, ungir sem
aldnir, að margs konar vegamótum
sem kalla á að ákvörðun sé tekin
af þeirra hálfu. Þetta getur verið
ákvörðun um skólaskipti, náms-
brautir eða ákvörðun um að finna
sér viðfangsefni í atvinnulífinu. Við
mat á mögulegum leiðum skiptir
höfuðmáli að nemendur eigi greið-
an aðgang að upplýsingum um nám
og störf. Það má því segja að upp-
lýsingar um nám og störf séu sá
grunnur sem allt náms- og starfs-
val landsmanna hvílir á. En hvern-
ig skyldum við Íslendingar svo
standa okkur í því að veita upplýs-
ingar til fólks sem stendur frammi
fyrir náms- og starfsvali? Því er
fljótsvarað. Í samanburði við aðrar
Vesturlandaþjóðir erum við mjög
aftarlega á merinni. Upplýsingar
um nám og störf er ekki hægt að
nálgast á einum vef og því eru þær
ekki aðgengilegar. Ekki hefur verið
hugað að því að samræma þær raf-
rænu upplýsingar sem veittar eru
og þær er að finna á ólíkum vefjum
og eru því ekki heildstæðar.
Í öðrum löndum hafa menn
brugðist við þessum aðstæðum sem
að ofan er lýst með því að koma sér
upp aðgengilegum og heildstæð-
um rafrænum upplýsingakerf-
um um nám og störf. Daninn sem
vantar upplýsingar um nám eða
störf loggar sig inn á http://www.
ug.dk/ og Ný-Sjálendingurinn inn á
http://www.careers.govt.nz/ Á þess-
um vefjum er t.d. hægt að kanna
eigin áhuga á námi og störfum,
kanna þekkingu sína á náms- og
starfsumhverfinu, fá upplýsing-
ar um námsstyrki, eða
vinnumarkað og fræð-
ast um hvernig ráðlegt
er að skipuleggja starfs-
feril sinn. Þá er einnig
að finna upplýsingar
til foreldra um hvern-
ig unnt er að aðstoða
ungviðið í þessu stóra
verkefni sem náms- og
starfsval er. Þeir sem
vilja frekari aðstoð
geta hringt í náms- og
starfsráðgjafa, skrif-
að tölvupóst eða nálg-
ast persónulegri aðstoð
á vefnum. Ég hvet les-
endur til að kanna fyrr-
greindar vefslóðir, sjón
er sögu ríkari.
Fólk sem stendur frammi fyrir
því að velja sér nám eða starf
velur úr þeim upplýsingum sem
eru tiltækar um nám, störf og eigin
hæfni. Þannig má segja að upplýs-
ingarnar séu aflgjafi þess að ryðja
brautir í atvinnulífinu. Fátt er jafn
mikilvægt fyrir bæði einkahag
sem þjóðarhag og farsæld í námi
og störfum, samt látum við Íslend-
ingar hjá líða að framreiða upp-
lýsingar um nám og störf á heild-
stæðan og aðgengilegan hátt. Ef
við viljum bæta framleiðsluferlin
í íslensku atvinnulífi er augljóst að
öflugt upplýsingakerfi um nám og
störf er grundvallar atriði.
Allar forsendur eru til þess að
hrinda þessu þjóðþrifamáli í fram-
kvæmd: fyrirmyndir að utan, sér-
fræðiþekking í náms- og starfs-
ráðgjöf og upplýsingamiðlun hér
á landi. Allt sem vantar
er skýr vilji stjórnvalda
og tiltölulega lítið fjár-
magn sem skilar sér þús-
undfalt til baka. Það er
samfélaginu lífsnauðsyn-
legt nú þegar atvinnu-
umhverfi hefur breyst
með auknu atvinnuleysi
og meiri kröfur um vand-
virkni og sérfræðikunn-
áttu á öllum sviðum að
einstaklingar eigi sem
greiðastan aðgang að
þeim upplýsingum sem
þeir þurfa til að taka far-
sæla ákvörðun um nám og
starf. Svo ánægjulega vill
til að Sérfræðisetur í ævi-
langri náms- og starfsráðgjöf hefur
nú fengið styrk úr Starfsmennta-
sjóði til að gera þarfagreiningu
og áætlun um hvernig væri unnt
að koma slíku upplýsingakerfi á.
Þar þurfa að koma að borðinu full-
trúar allra þeirra aðila sem fram-
leiða náms- og starfsupplýsingar.
Með samstilltu átaki og samstarfi
við aðstandendur erlendra upplýs-
ingabanka ættum við að geta komið
okkur upp aðgengilegu upplýsinga-
kerfi um nám og störf.
Upplýsingakerfi vantar um nám
og störf
Skóli og
atvinnulíf
Guðbjörg
Vilhjálmsdóttir
dósent í náms- og
starfsráðgjöf við HÍ
18. nóvember er Evrópudagur til áréttingar um rétta notk-
un sýklalyfja og áminningar um
vaxandi sýklalyfjaónæmi. Mik-
ill skilningur hefur áunnist í þýð-
ingu sýklalyfjaónæmis tengt mik-
illi sýklalyfjanotkun í þjóðfélaginu,
ekki síst hér á landi þar sem ástand-
ið er þó orðið grafalvarlegt. Sýkla-
lyfin hafa verið notuð óspart á
Vesturlöndum og nú nálgumst við
óðfluga þann tíma sem var fyrir til-
komu lyfjanna. Lyf sem voru talin
kraftaverkalyf og bættu a.m.k.
10 árum við meðalaldur manna í
hinum vestræna heimi þegar þau
komu fyrst á markað fyrir um 70
árum síðan. Lyf sem voru talin öfl-
ugasta vopn lækna í baráttunni
gegn alvarlegum sýkingum á borð
við lungnabólgu þar sem dánartíðn-
in var upp undir 30%.
Til að byrja með var vandamál-
ið mest bundið við spítalasýkingar
og sem dagurinn í ár er einkum til-
einkaður að þessu sinni. Á seinni
árum er vandamálið þó ekkert
síður bundið við notkun sýklalyfja
úti í þjóðfélaginu sjálfu. Hvað ef við
nú sæjum afleiðingarnar betur úti í
sjálfri náttúrunni? Við höfum mikl-
ar áhyggjur af yfirgangi lúpínunn-
ar á sumrin þegar allt er í blóma og
hvað ef allir svanir á Íslandi væru
svartir eins og sá sem heimsótti
okkur hér um árið? En því miður er
bakteríuflóran í okkur og ekki eins
sýnileg með berum augum, en hún
er engu að síður til staðar. Tengsl
sýklalyfjanotkunar og útbreiðslu
sýklalyfjaónæmra stofna meðal
barna má meðal annars sjá í rann-
sóknum sem gerðar hafa verið hér á
landi á undanförnum árum.
Á Íslandi endurspeglast ómark-
viss sýklalyfjanotkun mest og best
tengt algengustu meinum barnanna
okkar, efri loftvegasýkingum, sem
oftast eru vegna veirusýkinga og
vægra fylgisýkinga þeim tengdum
en þar eru eyrnabólgurnar algeng-
astar. Upp undir helmingur allra
koma barna til lækna er vegna
eyrnabólgu og vandamála tengdra
þeim. Meirihluti barna með bráða
miðeyrnabólgu kemur til lækna á
vöktum og fær sýklalyf við þess-
um vanda þrátt fyrir að alþjóðleg-
ar klínískar leiðbeiningar ráðleggi
nú annað og sem gera frekar ráð
fyrir verkjastillingu, eftirfylgni
og fræðslu í heilsugæslunni, enda
læknast flestar eyrnabólgur af
sjálfu sér. Afleiðingarnar eru mikið
meira sýklalyfjaónæmi algengustu
sýkingarvaldanna, pneumókokk-
anna og jafnvel meiri sýkingartil-
hneiging hjá börnum en í nágranna-
löndunum. Þannig má leiða að því
líkum að eyrnabólgubörnin á Íslandi
séu að hluta heimatilbúið vandamál
og víst er að hvergi í heiminum eru
fleiri börn sem fá hljóðhimnurör
eða allt að þriðjungur.
Upp undir helmingur af pneumó-
kokkastofnum er með ónæmi fyrir
penicillíni og helstu varalyfjum
svo að ráðleggja verður oft strax
hæstu leyfilegu skammta af penic-
íllini ef meðhöndla þarf t.d. alvar-
lega eyrnabólgu hjá barni, ekki síst
á höfuðborgarsvæðinu þar sem
ástandið er hvað verst. Töluverð-
ur fjöldi barna þarf engu að síður
að leggjast inn á spítala til að fá
sterkustu lyf sem völ er á í æð eða
vöðva þar sem inntaka um munn
dugar ekki. Landslagið eða réttara
sagt flóran okkar er þannig gjör-
breytt frá því fyrir nokkrum ára-
tugum síðan þegar flest sýklalyf
virkuðu vel.
Vandamálið varðandi hraða og
hættulega þróun ofurbaktería á
Íslandi endurspegla úrlausnir á
algengasta heilsuvanda íslenskra
barna í heilbrigðiskerfinu sem ég
og prófessor Jóhann Ágúst Sig-
urðsson skrifuðum um í sumar í
læknablað norrænna heimilislækna
(SJPHC). Um rannsóknir okkar og
félaganna hefur líka töluvert verið
skrifað af erlendum aðilum og vitn-
að hefur verið til slæmrar reynslu
okkar Íslendinga í þessum efnum,
öðrum þjóðum sem víti til varnað-
ar. Mest eru læknar hræddir um að
þeir tímar geti komið að við ráðum
ekki við að meðhöndla alvarlegar
sýkingar á öruggan hátt. Vegna tíðr-
ar eyrnabólgu hjá börnum og sýkla-
lyfjaónæmis pneumókokka sem
jafnframt geta valdið alvarlegum
sýkingum er nú m.a. talið brýnt að
grípa til bólusetningar gegn helstu
(algengustu) stofnunum. Hætt er þó
við að aðrir bakteríustofnar komi í
stað þeirra sem bólusett er gegn
með tímanum nema verulega verði
dregið úr sýklalyfjanotkuninni á
sama tíma. Við megum ekki fara
úr öskunni í eldinn.
Mikið hefur vantað upp á góðan
skilning á öllum þessum málum sl.
áratugi hér á landi. Náttúrufræði-
stofnun hefur því miður ekki haft
skoðun á málinu enda ekki á hennar
könnu að fylgjast með flóru landans
og barnanna okkar. Það verkefni
heyrir undir heilbrigðisráðuneyt-
ið, sem ber ábyrgð á skipulagi heil-
brigðisþjónustunnar og sem hefur
falið sóttvarnalækni að fylgjast með
þróun mála. Tillögur úr grasrótinni
sjálfri hafa heldur ekki fengið mik-
inn hljómgrunn en þó voru samdar
klínískar leiðbeiningar Landlækn-
is um meðferð eyrnabólgu barna
á síðasta ári og náið er fylgst með
sýklalyfjaónæminu á Sýklafræði-
deild LSH.
Eitt af heilögustu markmiðum
læknisfræðinnar er að gera aldrei
meira ógagn en gagn. Spurningar
vakna hvort við höfum verið heil-
brigðissóðar og hvað við ætlum þá
að gera í þeim efnum? Eða er veru-
leikinn það flókinn og ofvaxinn
skilningi okkar að við ráðum ekki
við hann? Nei, við skulum horfa
fram á veginn og til nærumhverfis-
ins okkar og vona að svanurinn
svarti hafi aðeins verið hvítur svan-
ur í álögum.
Sýklalyfjaofnæmi - Svartir svanir
Sýklalyfjaónæmi
Vilhjálmur Ari
Arason
heilsugæslulæknir
Allt sem vant-
ar er skýr vilji
stjórnvalda
og tiltölulega
lítið fjármagn
sem skilar sér
þúsundfalt til
baka.
Fyrir nokkrum dögum síðan sagð-ist borgarstjóranum í Reykjavík
svo frá í sjónvarpinu, að hann væri
„predator“ (ísl. rándýr) og „geim-
vera“ (e. alien). Þar sem undirritað-
ur er ekki jafn vel heima um geim-
verur og Magnús Skarphéðinsson,
formaður „Hins íslenska geimveru-
félags“ var tekið það ráð,
að leita á náðir Wikipediu,
alfræðiritsins á netinu, sem
er handhægur nauðleitandi
margra. Þar var leitað upp-
lýsinga um hvað vitað væri
um „predator (alien)“ Hvern-
ig er sú vera? Og ekki stóð á
svarinu.
Samkvæmt Wikipediu er
vera sú afkvæmi tveggja
bræðra (Johns og Jims). Ver-
unni er þannig lýst, að hún
sé stórvaxin, hugsandi til-
finningavera í mannsmynd
sem ræður yfir háþróaðri
tækni svo sem virku felu-
gervi og orkuvopnabúnaði og
getur ferðast milli stjarna. Í
frekari umfjöllun er verunni m.a.
þannig lýst, að hún skilji sig frá
mannfólkinu með hærri vexti, efra
skolti eins og á skordýri og löng-
um, hárlíkum lufsum (ekki minnst
á háralit) úr höfði sem festar eru
beint við sjálfa höfuðskelina. Þó
svo veran hafi lifað af langdvalir
á pólsvæðum (væntanlega í leit að
hvítabjörnum fyrir fjölskyldugarða)
þá uni hún sér þó til muna betur í
heitari loftslagi. Blóð verunnar er
sagt sjálflýsandi og grænt og sjón
hennar byggist á innrauðri lýsingu
og næmni fyrir hitageislun. Þá er
sagt frá næringarvenjum verunn-
ar og næringarháttum hennar svo
lýst að reglulega annan hvern dag
þurfi hún að heimsækja sláturhús
til þess að geta nærst á sláturafurð-
um (blóðmör og lifrarpylsu?).
Nú er það svo, að undirritaðan
rak í rogastans því ekki kannast
ég neitt við borgarstjórann okkar
af þessari lýsingu – kannast í raun-
inni ekki við neinn, sem þessi lýs-
ing á við enda hef
ég aldrei umgengist
geimverur. Svo heppi-
lega vildi hins vegar
til að ég rakst í leit
minni hjá Wikipediu á
tengil yfir á annan af
fjölskyldunni Wiki –
þ.e. upplýsingavefinn
Wiktionary. Þar kom
við fyrstu skoðun
upp þessi setning: „1.
(simile) to be comp-
letely at a loss“ (ísl.
„að vera algerlega
ruglaður“). Og Wikt-
ionary gefur á þessu
eftir farandi útskýr-
ingu: „vera eins og
álfur út úr hól (Icelandic)“
Nú er heima. Nú kannast ég við
minn mann. Hann er hvorki geim-
vera né rándýr heldur alíslensk-
ur. Að vísu ekki nákvæmlega eins
og flestir hinir Íslendingarnir sem
ber fyrir augu daglega – en íslensk-
ur samt. Svona getur gerst ef leitað
er að lýsingu á sjálfum sér og farið
villur vegar í Wiki-fjölskyldunni.
„Predator (alien)“
Borgarmál
Sighvatur
Björgvinsson
forstjóri Þróunar-
samvinnustofnunar
Íslands
Sýklalyfin hafa verið notuð óspart á
Vesturlöndum og nú nálgumst við óðfluga
þann tíma sem var fyrir tilkomu lyfjanna.
Nú kannast
ég við minn
mann. Hann
er hvorki
geimvera né
rándýr heldur
alíslenskur.
AF NETINU
Kvótakerfið varðaði veginn
Kvótakerfið varðaði veginn að hruni bankanna. Ábyrgðarlausir útvegsmenn
tóku lán í bönkunum með sameignarauðlindina að veði.
Samfélag, þar sem mönnum leyfist að veðsetja eigur annarra, þarf að taka
sér tak. Samfélag, þar sem 900 fölsuð málverk ganga kaupum og sölum
skv. skjalfestum vitnisburði sérfræðinga og yfirvöldin lyfta varla fingri til að
fletta ofan af fölsurunum, þarf að taka sér tak. Samfélag, sem þarf að una
marklausri sýndarrannsókn á rökstuddum grun fyrrum utanríkisráðherra
og núverandi efnahags- og viðskiptaráðherra um, að símar þeirra hafi verið
hleraðir, þarf að taka sér tak. Málverkafölsunarmálið og símahlerunarmálið
eru ekki gömul mál, nóg er af þeim, heldur ný.
Vísir.is
Þorvaldur Gylfason
Suðurlandsbraut 20, Reykjavík | Sími 588 0200 | www.eirvik.is
Sparaðu með Miele
Kynntu þér málið hjá sölumönnum Eirvíkur
Íslenskt stjórnborð - Stórt hurðarop
Íslenskar leiðbeiningar - 20 ára ending
Miele þvottavélar hafa verið framleiddar í yfir hundrað ár.
Miele þvottavélar og þurrkarar eru framleidd til að endast.