19. júní - 19.06.1990, Blaðsíða 63

■ B • Ó • K • A
Nemur staðar á bakkanum
rýnir í vatnið
tínir upp gleymdar myndir
og gömul orð.
Það stendur kona við lækinn
efst í brekkunni og sér
allt streyma fram
til óss, til hafs, til enda.
Besti hluti bókarinnar þykir mér
flokkur örstuttra Ijóða sem ber yfir-
skriftina ,,Úr Myndabók hugans -
Moskva". Þar er formið slípaðast,
myndirnar sterkastar, eftirsjáin
hreinust. í þessum Ijóðum birtist
best styrkur Ingibjargar sem Ijóð-
skálds, einfaldleikinn, fágunin og
sársaukinn. Síðustu tvö Ijóð þessa
flokks þjappa innihaldi bókarinnar
í hvassar myndir, sem lýsa betur
en öll þau fræðilegu hugtök, sem
ég gæti látið mér detta í hug að
setjá fram, í hverju styrkur hennar
er fólginn:
VIII
Endalaust myrkur
endalaus þögn
nema dropi sem dettur
og Ijósórot á vatni
í fjarska.
Auga næturinnar
sem grætur.
IX
Á rauðu torgi
í dögun:
Veröld sem var
og við áttum saman.
Að vera merktur
Friðrikka Benónýsdóttir
UNDIR
ELDFJALU.
Svava Jakobsdóttir
Undir eldfjalli
Forlagið, Reykjavík 1989
Smásagnasafn frá Svövu Jakobs-
dóttur eru mikil tíðindi í íslensku
• U • M ■ S ■ A
bókmenntalífi. Þrátt fyrir að Svava
hafi skrifað skáldsögur og leikrit
sem teljast til þess besta sem fram
hefur komið í þeim geirum á síð-
ustu árum, eru það þó smásögurn-
ar sem lyfta nafni hennar hæst í
mínum huga. Sögur eins og Gefið
hvort öðru, Saga handa börnum,
Eldhús eftir máli og allar hinar sem
opnað hafa lesendum sýn inn í
undraheima sem erfitt er að rata
út úr aftur. í nýjasta safninu bregst
Svava ekki aðdáendum sínum
frekar en endranær, þótt þessar
nýju sögur séu í öðrum stíl og
anda en flestar hinna eldri. Draum-
urinn er hér ekki eins samofinn
verunni og fyrr og þó kannski enn
samofnari því í þessum sögum er
fólk neytt til að horfast í augu við
drauma sína og í sumum tilfellum
lifa þá til þess eins að reka sig á
hversu bilið er breitt milli vöku og
draums.
I titilsögu bókarinnar, Undir eld-
fjalli, segir af rosknum hjónum sem
eiga sér þann draum að rækta upp
örfoka svæði undir eldfjalli. Einka-
sonurinn er floginn úr hreiðrinu
og sjálfur kominn með fjölskyldu
og því snúa þau sér að ræktun
annars konar nýgræðings. Þeim
finnst þau ekki vera gömul og eiga
bágt með að kyngja því áliti sonar-
ins og tengdadótturinnar að það
að ráðast í að kaupa land og rækta
sé óðs manns æði á þeirra aldri.
Eins og vænta má hjá Svövu fylg-
ir sjónarhornið konunni, Gerði, og
við sjáum atburði með hennar aug-
um, heyrum hennar hugsanir. Hún
er móðirin og sérlega vakandi fyrir
öllu því smáa í náttúrunni, en und-
ir niðri kraumar ólgan ekki síður
en í eldfjallinu sem gnæfir yfir.
Endurkoma lýsir afturkomu
ástandsbarnsins Önnu til islands
eftir tugi ára í Ameríku. Skömmin
yfir því að eiga móður í ástandinu
er enn ofarlega í huga og það er
ekki fyrr en hún hefur hitt sjálfa
sig í fortíð og nútíð við gamla
barnaskólann að hún sættist á það
að hún eigi tilverurétt á islandi.
Upplifun barns af því að vera
utangarðs er einnig miðdepill sög-
unnar Fyrnist yfir allt. Þar er sögu-
maður kona sem hefur ung að
árum flust til Kanada með foreld-
rum sínum og þar kynnst því valdi
sem tungumálið hefur, þegar skipa
G ■ N • I ■ R •
á fólki i hópa feigra og ófeigra.
Löngu seinna sér hún klæðskipt-
ing rekinn út af veitingastað og
það vekur upp minninguna um þá
upplifun að vera ekki gjaldgeng.
Það er karlmaður sem sjónar-
hornið er bundið við í sögunni
Fjörusteinn. Aldraður maður sem
situr hjá á meðan börn hans und-
irbúa flutning eiginkonunnar á elli-
heimili. Hann er utangátta og sár.
Hefur aldrei fundið fyrir því að
konan sé honum byrði, þrátt fyrir
að vera rúmföst. Hann elskar hana
og þau eru eitt og ást þeirra og
samlíf tákngerist í sléttum, veðruð-
um fjörusteini sem þau fundu í síð-
ustu ferðinni vestur.
Pálmasunnudagsganga er saga
konu sem stendur varnarlaus
gagnvart uppreisn sonar síns. Hún
fer í pílagrímsferð til landsins helga
og tekur þátt í göngu inn í Jerúsal-
em á Pálmasunnudag. i þeirri
göngu rekst pálmagrein í auga
hennar og þótt engin merki um
flís séu sjáanleg á auganu situr
eftir sár verkur. Hún er kennslu-
kona, ekkja, hefur ein alið upp þrjá
syni og tekist á við lífið með hörk
unni. Aðeins eitt hefur farið úr-
skeiðis. Yngsti sonurinn hlýðir
henni ekki og fer sinu fram. Árekst-
ur sem hún lendir í við arabískan
skúringadreng í Israelferðinni gerir
hana óörugga gagnvart syninum
og hrædda um að glata honum
algerlega ef hún haldi hörkunni til
streitu.
Saga bróður míns er að mínu
mati sterkasta sagan í bókinni. Þar
segir af ógæfumanni sem fæddur
er með Kainsmerkið, fæðingarblett
ættarinnar á enni og því dæmdur
til að farast. Það er systir hans sem
söguna segir og spurningin eld-
forna „Á ég að gæta bróður míns?"
ekki langt undan. En í þessu til-
felli getur tæpast verið um neina
gæslu að ræða. Bróðirinn er merkt-
ur á sama hátt og forfaðir hans sem
sveik álfkonu. Síðan hefur sú bölv-
un hvílt á öllum þeim er þennan
blett bera að heillast af álfkonu og
verða fórnarlömb hefndar hennar.
Eins og sést af þessari upptaln-
ingu eru allar aðalpersónur sagn-
anna í Undir eldfjalli merktar með
einum eða öðrum hætti. Þær eru
á mörkum mannlegs samfélags
ýmist vegna elli, æsku, aðstæðna
63
L