19. júní - 19.06.1990, Blaðsíða 64

■ B ■ Ó • K ■ A
eða forlaga. Gremjan, óttinn og
hatrið krauma í þeim eins og eim-
yrja í eldfjalli. Og þó eru þessi
víti í mörgum tilfellum heimasmíð-
uð. Þráhugmyndir sem eitra líf
persónanna sjálfra, þótt allir aðrir
hafi gleymt því sem þeim olli.
Stíllinn á öllum sögunum er heið-
skír og tær. Svava hefur orðin full-
komlega á valdi sínu og setur þau
ekki niður nema þar sem þau eiga
heima. Allar eru sögurnar í
raunsæjum anda. Lýsa hversdags-
legu yfirborði en undirfelst mann-
legur harmleikur. Sá harmleikur að
vera mennsk og kunna ekki á sam-
skiptin við álfana í tilverunni.
Friörikka Benónýsdóttir
Þórunn Valdimarsdóttir:
Snorri á Húsafelli
Saga frá 18. öld.
Almenna bókafélagið,
Reykjavík 1989
Á árlegum bókafundi Sagnfræð-
ingafélagsins í febrúarmánuði s.l.
talaði Loftur Guttormsson sagn-
fræðingur um bók Þórunnar Valdi-
marsdóttur, Snorra á Húsafelli og
sagði þá m.a.: ,,Mér segir svo hug-
ur um að bókin verði meðal tiltölu-
lega fárra sagnfræðirita frá þessum
aldarhelmingi sem eftirkomendur
munu halda á loft." Ég tek heils-
hugar undir þessi orð. Hér er á ferð-
inni frumleg og nýstárleg ævisaga,
vandað sagnfræðirit, sem vakið
hefur athygli og hlotið mikið lof
jafnt almennings sem gagnrýn-
enda. Hún var ein af tíu bókum,
sem tilnefndar voru til verðlauna
bókaútgefenda s.l. vetur. Höfund-
urinn, Þórunn Valdimarsdóttir
sagnfræðingur er ung að árum (f.
1954) en hefur þegar látið að sér
U M S AG N I R
kveða svo um munar. I Sveitinni
við sundin (1986) veitti Þórunn
okkur innsýn í búskap í Reykjavík
fram um miðja þessa öld með afar
fagmannlegum hætti og jók ræki-
lega við þekkingu okkar á sögu
höfuðstaðarins. Hér má minna á,
að hálfum fjórða áratug fyrr (1951)
kom út bók móður hennar, Erlu
Þórdísar Jónsdóttur, Bernska í
byrjun aldar, þar sem segir svo
óvenju eftirminnilega frá uppvaxt-
arárum móður Erlu í Reykjavík þeg-
ar ungt borgaralegt þjóðfélag var
í mótun.
Hið fyrsta sem kemur í hug við
lestur Snorra á Húsafelli er hve
óhemju vel bókin er skrifuð. Það
er hrein unun að lesa texta Þórunn-
ar. Hann er áleitinn, spennandi,
frjór og kímnin aldrei langt undan.
Höfundur bregður upp lifandi
mynd af 18. öldinni og hefur leitað
fanga í hinar fjölbreyttustu heim-
ildir. Þar er af nógu að taka því
Snorri var embættismaður, rímna-
skáld og sálmaskáld, höfundur
fyrsta leikrits á íslensku, náttúru-
fræðingur, áhugamaður um hið
yfirnáttúrulega og þjóðsagnaper-
sóna. Þórunn setur sagnfræðilega
þekkingu fram í þeim búningi, að
„upplýstur almenningur" nennir
að lesa.
Samfelldri frásögn Þórunnar er
skipt í fimm meginkafla. Fyrstu
fjórir kaflarnir fylgja æviferli Snorra
en sá síðasti fjallar um ritsmíðar
hans, rímur, náttúrufræði og leikrit.
I. Uppvöxtur og skólaár (1710-
1733)
II. í þjónustu höfðingja (1733-
1741)
III. Prestur í nafnkunnu harðinda-
plássi (1741 -1751)
IV. Andaútrekari og rímnaskáld -
Húsafelli (1757-1803)
V. Rímur, náttúrufræði, leikrit.
Því næst tekur við gleðileikurinn
Sperðill, þá tilvísanaskrá og heim-
ildaskrá. Síðan koma nafna- og
atriðisorðaskrár og loks Niðjatal
Snorra prests, Húsafellsætt, eftir
Ara Gíslason, Hjalta Pálsson og
Þorstein Þorsteinsson.
Snorri lifði langa ævi, fæddist
1710 og andaðist þegar þrjú ár
voru liðin af 19. öldinni. Hann var
sonur Björns Þorsteinssonar bú-
anda og Guðrúnar Þorbjarnardótt-
ur að Höfn í Melasveit, sem bjuggu
við það barnalán að ellefu börn
þeirra komust á legg. Við sögu
koma sögufrægar persónur, m.a.
Fuhrmann amtmaður á Bessastöð-
um og textinn er leiftrandi:
„Hér voru engir ferðaslókar og
skarnbassar á ferð, heldur Bessa-
staðamenn með trúss sín. . . Fuhr
mann er miðpunktur lestarinnar og
landsins alls sem hann þekkir lítið
en sýnist vera hrjóstrugt ferlíki.
Hann er með hærri mönnum í
hnakki sem á velli og fyrirmannleg-
ur frá náttúrunnar hendi. Klæðnað-
ur aðalsmannsins leggur til fágun
og reisn sem betur á heima í sölum
evrópskrar hámenningar en á baki
smávöxnum hesti í grösugri sveit
norðan Akrafjalls. Undir dökkri
franskri kápu skín í Ijósan kjól og
vesti. Á höfði ber hann hvítt parruk
og hárið liðast niður í tagli undan
þríhyrndum hattinum. Niels Fu-
hrmann kynnist nú torfærunum á
vegleysum eylandsins eftir vorleys-
ingar." (33).
Steinunn, móðuramma Snorra,
var fyrsta nafngreinda skáldkonan
á íslandi, sem eitthvað kveður að.
Skemmtileg er frásögn af henni,
sem höfundur segir aö hafi verið
„kát og kímin" og ýtt undir þá
eðlisþætti í Snorra. Hún hafði ung
dvalist í fimm ár í Skálholti sem
vinnukona hjá Brynjólfi biskupi
meðan Ragnheiður biskupsdóttir
og Daði „ögruðu samfélaginu".
Snorri fór í Skálholtsskóla 14 ára
gamall og var þar i átta ár en dvald-
ist heima í Höfn á sumrin við skóg-
arhögg og kolagerð í Hafnarskógi.
Svo lifandi er frásögn Þórunnar af
daglegu lífi skólapilta að við sjáum
þá beinlínis fyrir okkur reykjandi
pípur sínar í góðu tómi í dimmum
göngunum. Þórunn gleymir ekki
konum og í Skálholti var kvenna
val, sumar sendar þangað til að
menntast - á kvennavísu í hann-
yrðum. í tíð Snorra svipti „veikleiki
holdsins" Bjarna Halldórsson
skólameistarastöðunni og Jón
Þorkelsson tók við. Hann kom því
til leiðar síðar að bannað var að
berja nemendur með reglustiku í
höfuðið. Höfundur telur að áhugi
Snorra á náttúrufræði hafi e.t.v.
vaknað í skóla og að rætur leikrits
hans liggi í Skálholtsskóla.
Að námi loknu var Snorri í átta
stúdentsár í þjónustu höfðingja,
64