Fréttablaðið - 02.12.2010, Blaðsíða 36

36 2. desember 2010 FIMMTUDAGUR
Össur mistúlkar
Lissabonfundinn
Össur Skarphéðinsson kallar NATO-fundinn í
Lissabon „heimssögulegan“.
Í Fréttablaðsgrein 23.
nóvember nefnir hann tvennt
mikil vægast í „nýju grunn-
stefnunni“: a) barátta við
„hermdarverk sem í dag er
mesta ógnun við stöðugleika
og frið“ og b) „gerbreytt skot-
flaugavarnarkerfi“ til varnar
Vesturlöndum og Rússum –
sem nú féllust í faðma.
Stóra verkefni NATO núna
er stríðið í Afganistan (og Pak-
istan). Innrásarherinn telur
100.000 bandaríska hermenn
og 50.000 frá öðrum NATO-
ríkjum. Uppistaðan í síðar-
nefndu tölunni kemur frá 38
Evrópuríkjum. Innrásarher-
inn er nú þrefalt fjölmennari
en hann var þegar Barack
Obama tók við keflinu af
Bush, og miklu skiptir stór-
aukin þátttaka Evrópulanda.
Listi „viljugra þjóða“ hefur í
raun lengst mjög.
Meginmálið varðandi
Afganistan var að
færa aftur allar dag-
setningar um heim-
kvaðningu herja.
Í stað verulegrar
heimkvaðningar
um mitt ár 2011
eru nú nefnd árs-
lok 2014. Þá verð-
ur hernámið orðið
13 ára. Yfirmaður
breska heraflans Sir
David Richards sagði
stuttu fyrir fundinn:
„NATO verður að
búa sig undir 30 til
40 ára hlutverk við
að hjálpa afgönsku
hersveitunum …“
(Daily Mail, 15. nóv).
Í grein í Frétta-
blaðinu 20. nóvem-
ber skrifar Obama
að NATO þurfi að
„stofna til varan-
legrar samvinnu við
Afganistan“.
Á gunnfána Banda-
ríkjanna og NATO
er letrað „stríð gegn
hryðjuverkum“.
Þegar Sovétríkin hrundu 1991
var mikill vandi á höndum.
Réttlætingu vantaði fyrir 700
bandarískum herstöðvum vítt
um hnöttinn og áframhald-
andi tilvist NATO. Heims-
valdasinnar þurfa sýnilegan
óvin og vanti hann þarf að búa
hann til. Hann var fundinn
í formi alþjóðlegs samsæris
íslamskra hryðjuverkamanna,
en sem kunnugt er liggja
mestu olíulindir heims í lönd-
um múslíma. Enda segin saga:
hvar sem heimsvaldasinnar
síðan (beint eða gegnum stað-
gengla) hafa ruðst inn á olíu-
auðug svæði, í Afganistan,
Írak, Sómalíu, Súdan, Jemen
m.m., hafa þeir fyrst „fundið“
þar dularfulla og hættulega
íslamista, yfirleitt undir
nafninu Al-Kaída. Það segir
sína sögu að CIA-menn hafa
nýlega metið það svo sjálfir
að í Afganistan séu mesta lagi
50 til 100 félagar í Al-Kaída.
Þeir nota það nú sem rök fyrir
útvíkkun stríðsins til Pakist-
ans (ABC News, 27 júní sl.).
Með því að veifa vígorðinu
„stríð gegn hryðjuverkum“
vinna vestræn auðvaldsríki
tvennt: Skálkaskjól til að taka
þátt í ábatasömum ránsleið-
öngrum með öflugustu víg-
vél heims og skálkaskjól til
að skerða borgaraleg rétt-
indi heima fyrir. Össur lýsti
yfir stuðningi við „stríð gegn
hryðjuverkum“ með þessum
orðum: „Sarkozy, Frakklands-
forseti, kvað skýrt að orði, og
sagði að mesta sameiginlega
ógnin við Rússland og þjóðir
Atlantshafsbandalagsins staf-
aði af framferði ofbeldisfullra
múslímskra öfgasamtaka.“
Með slíkri framsetningu án
meðfylgjandi athugasemda
eða efasemda gerir Össur þau
orð að sínum.
„Eitt af því sem Rússar
vilja eiga samstarf við banda-
lagsþjóðirnar að uppfylltum
skilyrðum er gerbreytt skot-
flaugavarnarkerfi, sem á að
verjast hugsanlegri ógn frá
þeim 27 þjóðum, sem taldar
eru búa yfir skotflaugum sem
gætu á átakatímum ógnað
íbúum Vesturlanda, og Rússa.
Nokkrir þjóðarleiðtoganna
hikuðu ekki við að nefna þar
sérstaklega Íran og Sýrland,“
segir utanríkisráðherrann
athugasemdalaust.
Meinar Össur með hönd
á hjarta að einhver 27 ríki
ógni Vesturlöndum? Og
þar af séu Íran og Sýrland
hættulegust? Hann kallar
skotflauga varnarkerfið „ger-
ólíkt“ kerfinu sem Bush lagði
upp með. Obama sjálfur segir
að nýja gerðin sé
„sterkari, kænni
og hraðvirkari
vörn fyrir banda-
ríska heri og banda-
menn þeirra… en
fyrri gerðin“ (New
York Times 17. sept.
2009). Kerfið sem
er í uppbyggingu
verður inni á gafli
Rússa, frá Eystra-
saltslöndum um
Pólland, Tékkland,
Rúmeníu og Búlg-
aríu. Auk þess er í
uppbyggingu þétt-
riðið skotflaugakerfi
um Mið austurlönd,
og kringum Íran
sérstaklega, og frá
skipum á öllum
aðliggjandi haf-
svæðum. „Ger-
ólíkt“? Meinlausara?
Össur túlkar
Lissabonfundinn
sem svo að ágrein-
ingur við Rússa
hafi verið jafnaður.
Ég túlka hann
hins vegar þannig að Rúss-
ar hafi beygt sig í duftið fyrir
því ógnarveldi sem króar þá
inni. Frá 1990 hafa Bandarík-
in og NATO flutt vígstöðvar
sínar í austur, komið sér upp
æ fleiri nýjum herstöðvum
í gömlu lýðveldum og fylgi-
ríkjum Sovétríkjanna. Pútín
reyndi að mynda ný banda-
lög gegn því sem hann kallaði
„einpóla heim“. Medvedev lét
af þeirri stefnu í sumar þegar
hann ásamt Kínverjum gekkst
inn á harðar refsiaðgerðir
gegn Íran, og þangað beinast
nú spjótin meira ógnandi en
nokkru sinni.
Í Lissabon kom NATO í
fyrsta sinn opinskátt fram
sem hnattrænt bandalag, og
myndar nú meginstoð í gífur-
lega miðstýrðu einpóla, alþjóð-
legu valdakerfi. Sá valdapóll
þolir ekki óháða utanríkis-
stefnu nokkurs ríkis, ekki einu
sinni mótþróa. Ágreiningsmál
eru leyst með valdboði hinna
sterku í bandalaginu og með
hervaldi þegar með þarf.
Stefna Medvedevs á Lissabon-
fundinum sýnist mér vera
friðkaupastefna, ekki ólík því
er Chamberlain þóttist hafa
keypt „frið á okkar tímum“
í München 1938. Ekki sefaði
það hungur úlfsins.
NATO
Þórarinn
Hjartarson
sagnfræðingur og
stálsmiður
Össur túlkar
Lissabon-
fundinn sem
svo að ágrein-
ingur við
Rússa hafi
verið jafnað-
ur. Ég túlka
hann hins
vegar þannig
að Rússar
hafi beygt sig
í duftið
Staða ábyrgðarmanna – stóðu
bankarnir rétt að skjalagerð?
Nýfallinn dómur Hæstarétt-ar um stöðu ábyrgðarmanna
í þeim tilfellum sem skuldari
hefur fengið greiðsluaðlögun
setur strik í reikninginn fyrir þá
sem vilja fara í greiðsluaðlögun.
Ákvæði sem átti að tryggja þessa
vernd í lögum um ábyrgðarmenn
var talið stangast á við eignar-
réttarákvæði stjórnarskrárinnar
og því að vettugi virðandi.
Samkomulag frá 2001
Ljóst er að þetta setur strik í
reikninginn fyrir þá sem ætla í
greiðsluaðlögun. Hins vegar er
þó ekki víst að öll nótt sé úti enn
hjá ábyrgðarmönnum. Þótt lögin
um ábyrgðarmenn frá 2009 séu
ekki afturvirk og gildi því ekki
um ábyrgðir sem veittar voru
á árunum fyrir hrun gegnir
öðru máli um samkomulag frá
2001 milli stjórnvalda, fjármála-
fyrirtækja og Neytendasamtak-
anna um notkun ábyrgða.
Greiðslumat skilyrði
Í samkomulaginu, sem leysti af
sambærilegt samkomulag frá
1998, kemur fram sú mikilvæga
regla að þegar ábyrgðar maður
skrifar upp á sjálfskuldarábyrgð
eigi honum að hafa verið kynnt
greiðslumat skuldara. Hið sama
á við um þegar veðleyfi er veitt
í eign. Kynna á veðleyfisgjafa
greiðslumat í slíkum tilfellum
og verður það að koma skrif-
lega fram á þeirri yfirlýsingu
sem ábyrgðarmaðurinn skrifar
undir. Sé slíkt ekki gert hefur
verið litið svo á að viðkomandi
fjármálastofnun hafi brugð-
ist skyldum sínum og veðið eða
sjálfskuldarábyrgðin metin
ógild. Þetta á við þótt ábyrgðar-
maður sé nákominn skuldara,
t.d. skipta fjölskyldutengsl ekki
máli að þessu leyti, en að vísu
hefur ábyrgð verið talin standa
ef maki ábyrgist skuldbind-
ingu.
Þetta hefur ítrekað komið
fram í úrskurðum nefndar um
viðskipti einstaklinga við fjár-
málafyrirtæki sem hefur þessi
mál til umfjöllunar og í úrlausn-
um dómstóla. Þessar reglur eiga
eins og áður sagði við um sjálf-
skuldarábyrgðir sem veittar
voru í hinni miklu lánaþenslu
í aðdraganda hrunsins. Í þessu
samhengi verður að hafa í huga
að ekki er nægjanlegt að við lán-
veitingu hafi ábyrgðarmaður eða
veðleyfisgjafi skrifað undir eða
hakað við að hann óski ekki eftir
greiðslumati skuldara, ef láns-
fjárhæðin er hærri en ein millj-
ón króna. Greiðslumatið verð-
ur að hafa legið fyrir og verið
aðgengilegt ábyrgðarmanni, ella
stenst skuldbindingin ekki.
Þetta á þó ekki við um ábyrgð-
ir vegna skulda einkahlutafélaga
og einnig verður að hafa í huga
að ákveðnar fjármálastofnanir
voru ekki aðilar að samkomu-
laginu upphaflega, t.d. lífeyris-
sjóðirnir. Ábyrgðarmenn eiga þó
í slíkum tilfellum rétt á að hafa
fengið eðlilega kynningu á efni
skuldbindingarinnar. Í öðrum
tilfellum eiga ákvæði samkomu-
lagsins við og greiðslumat verð-
ur að liggja fyrir.
Mikilvægt að kanna stöðu
Af þessum sökum er sérstaklega
mikilvægt að ábyrgðarmenn
og veðleyfisgjafar kanni hvort
fjármálastofnanir hafi staðið
rétt að skjalagerð og kynningu
greiðslumats þegar sjálfskuldar-
ábyrgðin var veitt. Eins og sjá má
í úrskurðum nefndar um viðskipti
einstaklinga við fjármálafyrir-
tæki eru mörg dæmi um að þessu
hafi ekki verið sinnt réttilega af
hálfu fjármálastofnana og full
ástæða fyrir fólk sem er í þeirri
stöðu að háar fjárhæðir kunna að
falla á þau að kanna þessi atriði.
Þetta á sérstaklega við þar sem
svo virðist að aðrar tilraunir til
að rétta hlut ábyrgðar manna hafi
farið forgörðum.
Frjálsir samningar – ábyrgðir
Að lokum má velta því upp hvort
ekki mætti taka sjálfskuldar-
ábyrgðir og veðleyfi í auknum
mæli inn í greiðsluaðlögun og
uppgjör skulda. Samkvæmt
nýjum lögum um greiðslu-
aðlögun er kröfuhöfum og skuld-
urum heimilt að gera frjálsan
samning til greiðsluaðlögunar og
ekkert því til fyrirstöðu að slík-
ur samningur taki líka til sjálf-
skuldarábyrgða og veðleyfa.
Dómur
Hæstaréttar
Árni
Helgason
lögmaður
Greiðslumatið verður að hafa legið fyrir
og verið aðgengilegt ábyrgðarmanni,
ella stenst skuldbindingin ekki.
Þú getur alltaf lesið Fréttablaðið frítt á Vísi eða fengið sendan daglegan tölvupóst
með blaði dagsins. Nánari upplýsingar á: visir.is/dreifing
FRÉTTABLAÐIÐ Á NETINU
ÍS
L
E
N
S
K
A
/S
IA
.I
S
/U
T
I
52
23
6
11
/1
0
20% afsláttur
HOLTAGÖRÐUM GLÆSIBÆ KRINGLUNNI SMÁRALIND WWW.UTILIF.IS
Brettapakkar
JÓLAGJÖFIN