Fréttablaðið - 04.12.2010, Blaðsíða 50

50 4. desember 2010 LAUGARDAGUR
gífurlega mikil sóun og tvíverkn-
aður í hergagnaframleiðslu og
rekstri Evrópuherja. Sem dæmi
mætti nefna að í Evrópu er 21
flota-skipasmíðastöð og 81 her-
gagnaverksmiðja. Aðeins brot
af þessum fjölda væri að finna í
Bandaríkjunum og þrátt fyrir það
réðu Bandaríkjamenn yfir öflug-
ari her og skilvirkari en Evrópu-
ríkin samanlagt.
Taldi hann einsýnt að vildu
Evrópu ríkin treysta stöðu sína á
hernaðarsviðinu í samanburði við
ríki í Asíu yrðu þau meðal annars
að gæta meiri hagkvæmni og efla
samhæfingu sín á milli. Hin nýja
grunnstefna NATO miðaði að því.
NATO 3.0
Sú staðreynd að NATO ætlar að
auka samstarf við Rússa og styrkja
sameiginlegar varnir bandalagsins
með eldflaugavörnum kemur til
með að breyta eðli bandalagsins.
Enginn gerir sér þó neinar grillur
hér, samband Rússa við NATO mun
ekki gerbreytast á einni nóttu, sér-
staklega með tilliti til þess að ríki
eins og Úkraína og Georgía eru að
öllum líkindum á leið inn í banda-
lagið, en loft er lævi blandið milli
þessara ríkja. Þá líta mörg önnur
Austur-Evrópuríki Rússland enn
tortryggnum augum. En skrefið
sem nú hefur verið stigið til að efla
samvinnu Rússa og NATO er stórt
og mikilvægt.
NATO er og verður áfram
svæðis bundið bandalag eða svo-
kallað „regional alliance“ í þeim
skilningi að það stendur enn aðeins
Evrópuríkjum til boða að ganga í
bandalagið og aðildarríki þess eru
einungis vestræn lýðræðisríki.
Þrátt fyrir að vera svæðisbundið
bandalag heldur NATO úti svoköll-
uðu „Euro-Partnership“ samstarfi
við 22 ríki utan bandalagsins sem
er meðal annars ætlað að styrkja
tengsl bandalagsins út á við.
Eins og oft kom fram í Lissa-
bon má segja að breytingarnar
sem eiga sér núna stað séu svo
umfangsmiklar að það megi tala
um nýja og endurbætta útgáfu af
bandalaginu. Anders Fogh Rasmus-
sen greip til tölvutengdrar sam-
líkingar þegar hann lýsti því
hvernig NATO hefði þróast. Fyrsta
NATO eða NATO útgáfa 1.0 hefði
starfað frá stofnun bandalagsins
árið 1949 og fram að lokum kalda
stríðsins, NATO 2.0 hefði starfað
frá 1991-2011 og NATO 3.0 tæki
nú við.
NATO heldur í dag úti svoköll-
uðu ISAF-liði í Afganistan, sem
er stærsta aðgerð bandalagsins.
Til aðgerðanna var gripið eftir
hryðjuverkaárásina á Banda-
ríkin 11. september 2001 en það
var í fyrsta sinn sem 5. grein
NATO-sáttmálans var beitt, þar
sem segir: „Árás á eitt aðildar-
ríki er árás á öll.“ Undir merkj-
um NATO var brugðist við af
þunga og í Lissabon kom fram að
NATO mundi ekki veigra sér við
að vernda aðildarríki sín af afli að
nýju, yrði ráðist á þau. NATO er
því mjög öflugt og virkt varnar-
bandalag og þar af leiðandi verð-
mætt fyrir aðildarríkin.
Skýrar línur hurfu
Þegar NATO var stofnað voru
ógnir er steðjuðu að aðildarríkjum
þess skýrar og afmarkaðar. Við lok
kalda stríðsins hurfu þessar skýru
línur og á næstu tíu árum varð að
svara erfiðum spurningum eins og
hvort enn væri þörf á bandalagi
eins og NATO og hvert hlutverk
þess ætti að vera. Nýja grunn-
stefnan svarar þessum spurning-
um og markar tilverurétt NATO
til framtíðar af mun meira sjálfs-
öryggi en fyrri stefna gerði.
Þær hættur er steðja að aðildar-
ríkjum NATO um þessar mund-
ir eru af margvíslegum toga og
eru meðal annars að miklu leyti
borgaralegar. NATO er að breyt-
ast, starfsemin er opnari en áður.
Þegar framkvæmdastjórinn, And-
ers Fogh Rasmussen, kynnti nýju
grunnstefnuna benti hann á að
hér eftir myndi NATO einbeita
sér að nýjum hættum sem væru
bæði borgaralegs og hernaðarlegs
eðlis eins og til dæmis gegn tölvu-
árásum og sjóránum, en á síðasta
ári voru 400 skráðar sjóræningja-
árásir í heiminum.
Þá eru vaxandi áhyggjur af
öflum sem vilja aðildarríkjum og
þegnum þess illt án þess að starfs-
vettvangur þeirra sé bundinn við
landamæri eða heimasvæði. Þetta
eru til dæmis hryðjuverkasam-
tök og skipulögð alþjóðleg glæpa-
samtök en línurnar á milli þess-
ara hópa hafa sífellt orðið óskýrari
undanfarin ár sé litið til þjálfun-
ar, fjármögnunar, flutninga, upp-
lýsingaskipta og samstarfs gegn
yfirvöldum. Þá kemur fram í 15.
lið nýju grunnstefnunnar að NATO
komi til með að þurfa í auknum
mæli að taka tillit til og bregðast
við framvindu á sviði umhverfis-
mála, auðlindanýtingar og orku-
málefna.
19. liður í nýju stefnunni fjallar
til dæmis um mikilvægi þess að
stuðla að orkuöryggi aðildarríkja
með vísan til öryggis flutninga-
svæða, leiðslukerfa og svo fram-
vegis. Eldflauga- og kjarnorku-
væðing ríkja sem eru óvinveitt
vestrænum ríkjum er áhyggjuefni
og þar eru Norður-Kórea og Íran
nefnd til sögunnar sem hafa lagt
sig fram um þessa hervæðingu af
miklum krafti undanfarin ár.
Þegar höfundur spurði Fogh
Rasmussen hvernig hann sæi fyrir
sér aðkomu NATO að norðurskauts-
málum eða „high north“ eins og
það var orðað komu svör fram-
kvæmdastjórans höfundi á óvart
en svar hans var á þessa leið:
„NATO will probably not deal with
the High North.... I do not envisage
an active NATO role in the High
North“ sem útleggst „NATO mun
að öllum líkindum ekki eiga við
hánorðursvæðið... ég sé ekki fram
á virkt hlutverk NATO í norðr-
inu“. Framkvæmdastjórinn benti
á að norðurskautið væri viðkvæmt
og mikilvægt að ýta ekki undir
spennu, vel yrði þó fylgst með þró-
unum þar.
Hlutverk NATO fyrir Ísland
NATO hefur orðið ein öflugasta
samþættingarstofnun Evrópu,
hvort sem það var upphaflega ætl-
unin eða ekki. NATO hefur lagað
Austur-Evrópuríki að bandalaginu
og þar með eflt samskipti og sam-
starf innan álfunar. Núna stígur
NATO næsta skrefið og ætlar að
tengja Rússa betur inn í Evrópu
og vestrænt samstarf. Verðmæti
NATO fyrir aðildarríki er töluvert
í hefðbundnum skilningi.
Bandalagið styrkir ekki aðeins
tengsl og samstarf aðildarríkja
heldur er NATO eins og Walter
Gaskin hershöfðingi benti á ein-
staklega vel til þess fallið að veita
íbúum aðildarríkjanna vernd.
Aðild að NATO er að öllum líkind-
um besta land- og öryggisvörn sem
hægt er að fá um þessar mundir
og er ljóst að margar þjóðir utan
NATO líta til bandalagsins með
öfundaraugum.
Samkvæmt hinni nýju grunn-
stefnu verður lögð áhersla á það
innan NATO að tryggja öryggi
með borgaralegum úrræðum sam-
hliða hefðbundnu varnarhlutverki.
Þetta skiptir tengsl Íslendinga við
NATO máli, þjóð án eigin her-
afla. Sem aðildarríki mun Ísland
njóta góðs af frumkvöðlastarfi
sem bandalagið kemur til með
að fást við í auknum mæli eins
og til varnar tölvukerfum þjóða
auk sérþekkingar og sérhæfing-
ar innan NATO á sviðum: upp-
lýsingaskipta, hryðjuverkavarna,
eldflaugavarna, eftirlitskerfa og
svona mætti áfram telja.
Höfundi fannst merkilegt hve
mörg yfirlýst markmið NATO og
stefnumálframtíðarinnar virðast
falla að íslenskum áherslumálum.
Málaflokkum eins og auknu vægi
kvenna, mannréttindum, bættum
samskiptum, lýðræði og borgara-
legum öryggisþáttum hefur öllum
verið gert hátt eða hærra undir
höfði í stefnu bandalagsins. Þess-
ari þróun geta Íslendingar fagnað
og hafa íslensk stjórnvöld nú þegar
lýst velþóknun sinni á henni.
N
ATO er eina virka
varnarbandalagið
í heiminum í dag.
Hlutverk NATO er
þó ekki einungis
hernaðarlegs eðlis
heldur er NATO einnig pólitískt
bandalag ríkja sem hafa sameigin-
leg gildi. Með aðild að NATO skuld-
binda ríki sig til að stjórna í anda
laga og réttar, virða mannréttindi
og að herafli lúti lýðræðis legri
stjórn. Yfirlýst markmið NATO er
að vinna að friði og stöðug leika í
samskiptum þjóða.
Staða Evrópu að breytast
Í ræðu sem Fred Kemp, forseti
Atlantic Council í Bandaríkj-
unum, flutti taldi hann að ekki
hefðu orðið jafnmiklar breyt-
ingar og nú á valdahlutföllum
og efnahagslegum áhrifum í
heiminum í um 200 ár. Hin þunga
skuldabyrði vestrænna ríkja
vekti spurningar um forystu
þeirra og völd sem hefðu verið
óumdeild í 500 ár. Efnahags-
þrengingar hefðu óhjákvæmilega
áhrif á hernaðarlegan mátt og
yfirburði.
Grunnstefna NATO hefur verið
óbreytt frá árinu 1999. Á þeim
tíma sem síðan er liðinn hafa evr-
ópsk NATO-ríki ekkert aukið fram-
lög sín til varnarmála og meira að
segja lækkað þau að meðaltali um
2 prósent á ári. Á sama tíma hafa
framlög til varnarmála í heimin-
um aukist um 43 prósent og hefur
nær allur þessi vöxtur orðið í Asíu,
Mið-Austurlöndunum og Banda-
ríkjunum.
Ef þessi þróun heldur áfram
munu Evrópuþjóðir missa
hernaðar lega stöðu sína í heim-
inum, sem hefur óhjákvæmi-
lega áhrif á völd þeirra og áhrif
í alþjóða sam skiptum. Um þessar
mundir byggjast varnir NATO og
Evrópu að miklu leyti á Banda-
ríkjamönnum. Árið 1999 voru
Bandaríkjamenn ábyrgir fyrir
um 49 prósentum af varnar-
málaútgjöldum innan bandalags-
ins, nú er þetta hlutfall um 73 pró-
sent. Æðsti maður NATO, Daninn
Anders Fogh Rasmus sen, sagði að
á næstu árum yrði mikilvægt fyrir
NATO-ríki að taka höndum saman
í því skyni að auka skilvirkni og
mátt bandalagsins og á sama tíma
yrði „fita skorin niður og vöðvar
byggðir upp“, rekstur bandalags-
ins yrði einfaldlega að vera hag-
kvæmur.
Jamie Shea, næstráðandi í þeirri
deild NATO sem metur framtíðar-
ógnir, benti á að þrátt fyrir öflugt
samstarf Evrópuríkja í varnar-
málum á vettvangi NATO væri
Nýtt NATO í breyttum heimi
Nýr grunnstefna Atlantshafsbandalagsins var samþykkt á leiðtogafundi NATO sem haldinn var í Lissabon 19. og 20. nóvember
síðastliðinn. Tryggvi Hjaltason öryggis- og greiningarfræðingur fylgdist með fundinum og sat ráðstefnu fræðimanna sem skýrðu
stöðu og stefnu NATO um þessar mundir og gildi þess fyrir aðildarríkin og allar þjóðir heims.
24.000 orrustuflugvélar
24 AWACS eftirlitsvélar
ATLANTSHAFSBANDALAGIÐ Í TÖLUM
HERMENN NATO Í AFGANISTAN Stærsta aðgerð
Atlantshafsbandalagsins til þessa er í Afganistan.
850
milljón íbúar
28
NATO-þjóðir
8
milljón
hermenn
3.400herskip Verg landsframleiðsla 32 billjónir dalaVarnarmálafjárlög 950 milljarðar dala á ári