Fréttablaðið - 13.12.2010, Blaðsíða 18

18 13. desember 2010 MÁNUDAGUR
Á liðnum árum og áratugum hafa Íslendingar af og til gert
átak til að efla nýsköpun í atvinnu-
lífinu og leitað ýmissa leiða í þeim
tilgangi. Viðleitnin hefur verið
mest á tímum aflabrests og efna-
hagslægða en með batnandi hag
hefur áhuginn á nýsköpun farið
þverrandi á ný. Eftir hrun síldar-
stofnanna 1967-1968 voru viðbrögð
stjórnvalda þau að byggja upp
kennslu í verkfræði og raunvísind-
um við Háskóla Íslands. Sú upp-
bygging var mjög árangursrík og
skilaði sér í auknum fjölda verk-
fræðinga, líffræðinga, efnafræð-
inga, matvælafræðinga og fleiri
sérfræðinga. Stjórnvöld ættu nú
að styrkja enn frekar þessar undir-
stöðugreinar nýsköpunar og efla
þannig sköpun nýrra atvinnutæki-
færa. Nú er og mun verða aukin
þörf fyrir verkfræðinga og raun-
vísindamenn og fleiri fagmenn.
Nýsköpun og nýmæli í atvinnu-
lífinu verða með ýmsum hætti og
reynt hefur verið að skapa frjóan
jarðveg fyrir ræktun slíkra hæfi-
leika og nýrra hugmynda. Víða
erlendis er markvisst unnið að því
að rækta þá hæfileika sem styrkja
frumkvæði einstaklinga og frum-
lega hugsun, áræðni og nýsköpun
í atvinnulífinu. Nýsköpunin byrj-
ar í skólum landsins og nærist á
eldmóði kennara sem smitast yfir
á nemendur. Það er vandaverk að
halda slíkum eldmóði lifandi en
slíkan eldmóð þarf á öllum skóla-
stigum.
Vert er að vekja athygli á því
sem vel hefur verið gert á þessum
vettvangi og er mikilvægt að
styðja það og styrkja og kynna
betur.
1. Nýsköpunarkeppni grunn-
skóla hefur farið fram um ára-
bil á vegum Fræðsluskrifstofu
Reykjavíkur. Uppfinningar þess-
ara ungu keppenda hafa verið
kynntar opinberlega og þóttu
margar þessara hugmynda bráð-
snjallar. Félag ungra uppfinninga-
manna var stofnað 1994. Slík
keppni krefst kennara og stjórn-
enda sem hafa brennandi áhuga á
viðfangsefninu. Þátttaka barna í
slíku starfi hefur áhrif á hugsun-
arhátt þeirra, eykur frumkvæði
og útsjónarsemi þeirra og hvetur
þau til að leita leiða til að leysa
vandann hverju sinni.
2. Hugmyndasamkeppni ungs
fólks í vísindum og tækni eða
Hugvísir er þáttur í vaxandi sam-
vinnu atvinnulífs og skóla í Evr-
ópu og eru þátttakendur á aldr-
inum 15-20 ára. Keppninni er
ætlað að efla hæfileika til að leysa
vandamál á nýstárlegan hátt og
sýna eigið frumkvæði, markvisst
vinnuferli og sjálfstæð vinnu-
brögð. Þessi keppni er hluti af
mannauðsáætlun Evrópusam-
bandsins og var Ísland virkur
þátttakandi í þessu starfi.
3. Nýsköpunarsjóður náms-
manna var stofnaður 1992 og
áttu stúdentar allt frumkvæði
í þessu efni. Hefur þessi sjóður
veitt styrki í fjölmörg athyglis-
verð rannsókna- og nýsköpunar-
verkefni.
4. Rannsóknanámssjóður var
stofnaður 1993 og er hlutverk
hans að styrkja nemendur til
frekari þjálfunar í vísindalegum
vinnubrögðum, bæði á sviði
grunnrannsókna og hagnýtra
rannsókna. Slík þjálfun er mikil-
vægur þáttur í menntun til meist-
ara- eða doktorsprófs, þar sem
nemendur temja sér markviss og
öguð vinnubrögð við úrlausn flók-
inna viðfangsefna. Sú reynsla og
þjálfun nýtist vel í hinum marg-
víslegu störfum sem kandídatar
takast á við, hvort heldur í heimi
vísinda eða viðskipta.
5. Vísinda- og tækniráð er arf-
taki Rannsóknarráðs Íslands og
veitir styrki úr nokkrum sjóð-
um, meðal annars Rannsókna-
sjóði (áður Vísindasjóði) og Tækni-
þróunarsjóði (áður Tæknisjóði).
Nýlega var haldið upp á 20 ára
afmæli Tæknigarðs en Háskóli
Íslands byggði tvo slíka tækni-
garða í tilefni 75 ára afmælis
Háskólans árið 1986. Tæknigarður
var fyrsta nýsköpunarhreiðrið
fyrir sprotafyrirtæki, hinn
nýsköpunargarðurinn er Efna- og
líftæknihúsið á Keldnaholti og er
Orf líftækni þar starfandi. Tækni-
garður hefur reynst mjög farsælt
frumkvöðlasetur. Á síðari árum
hefur Nýsköpunarmiðstöð Íslands
skapað fleiri slík nýsköpunar-
hreiður sem veita sprotafyrirtækj-
um aðstöðu til rannsókna- og þró-
unarstarfa. Er sú starfsemi rekin
af miklum krafti og framsýni.
Með þessum skrifum er vakin
athygli á þeirri jákvæðu þróun
sem verið hefur og er ef til vill
enn umfangsmeiri en hér hefur
komið fram. Nú leitar eldra
sem yngra fólk leiða til að búa
sig enn betur undir líf í heimi
harðnandi samkeppni. Mann-
auðurinn verður því aðeins upp-
spretta auðs að hæfileikar fólks-
ins verði ræktaðir, styrktir og
virkjaðir til verðugra verkefna.
Samstarf atvinnulífs og skóla
þarf sífellt að rækta því markmið-
ið er að auka samkeppnishæfni
einstaklinganna, sem leiðir svo til
aukinnar samkeppnishæfni þeirra
fyrirtækja og stofnana þar sem
þessir einstaklingar munu starfa.
Frumkvöðlar eru fólk á öllum
aldri sem vill byggja upp eigin
fyrirtæki og getur það verið á
mjög ólíkum sviðum, ýmist lág-
tækni- eða hátæknifyrirtæki. Þeir
sem leggja út í slík ævintýri verða
að hafa dirfsku, framtakssemi og
úthald því þeirra geta beðið erfið-
ir tímar í nokkuð mörg ár. Ef vel
gengur uppskera menn ánægjuna
af því að hafa skapað nýja starf-
semi og nýjar afurðir sem mark-
aður er fyrir. Reynsla frumkvöðla
er eðlilega mjög misjöfn en síð-
ustu ár hafa verið mörgum mjög
erfið. Stuðningur við sprotafyrir-
tæki hefur yfirleitt verið mjög lít-
ill, fjárfestar hafa í góðærinu vilj-
að glíma við stærri verkefni sem
skila skjótt miklum arði. Ef þessi
nýsköpunarviðleitni á að skila því
sem að er stefnt verður að styðja
mun betur við uppbygginguna og
markaðssetningu.
Við verðum að láta þekkinguna
og hugmyndaflugið vinna fyrir
okkur í auknum mæli og virkja
allt í senn listir, vísindi og tækni
til að auka samkeppnishæfni
þjóðar innar á öllum sviðum. Þetta
er vert að hafa í huga við endur-
reisn Íslands.
Það er greinilega þungt undir fæti að ræða alvörumál án þess
að gusað sé á mann tilfinninga-
þrungnum formælingum og ásök-
unum um landsbyggðarfjandsemi.
Í grein benti ég á að ríkið þyrfti að
spara og færði rök fyrir því að ekki
væri sama hvernig það væri gert.
Aðalsteinn Baldursson sendir mér
tóninn 8. desember. Til að auðvelda
reiðilestur sinn dylgjar hann um
að ég telji landsbyggðina bagga á
samfélaginu og fer í einhvern mis-
skilinn samanburð um verðmæta-
sköpun. Ýmislegt fleira smekklegt
fylgir bráðlyndi hans, sem ég hirði
ekki um að sinna. Við Íslendingar
komumst ekki að neinni skynsam-
legri niðurstöðu um framtíð lýðs og
lands ef við höldum áfram að skipt-
ast á skoðunum með svikabrigsl-
yrðum eða slagorðum. Ég vil þó
þakka Aðalsteini fyrir grein hans,
því hún gefur tilefni til að skýra
betur hvað fyrir mér vakti með
skrifum mínum þann 1. desember.
Megin mál mitt var að draga
þyrfti verulega úr ríkisútgjöldum.
Við værum skuldug þjóð sem borg-
aði háa vexti. Búið væri að þenja
tekjukerfi ríkisins til hins ýtrasta.
Vegna hallareksturs yrði að lækka
ríkisútgjöld. Ég lagði til að í stað
þess að skera almennt niður í ríkis-
kerfinu skyldi kerfið skorið upp. Ef
við héldum áfram að skera niður á
öllum sviðum myndum við veikja
kjarnastofnanir ríkisins svo umtals-
vert að þær gætu ekki sinnt alvöru
gæðaþjónustu fyrir þjóðina. Allar
stofnanir og félagslegar tilfærsl-
ur yrðu vanmáttugar. Ég tók dæmi
af Landspítalanum annars vegar,
en vannýttri sjúkraþjónustu sums
staðar úti á landi hins vegar. Það
skipti þjóðina meira máli að byggja
upp einn eða tvo góða háskóla en
að halda tórunni í sjö misgóðum
háskólum. Ég sagði að við hefðum
engin efni á að reka sendiráð úti um
allan heim og ættum hið snarasta að
fækka þeim. Ég hefði getað haldið
áfram bæði með fjölda alþingis-
manna, forsetaembættið og fleira
en varð að takmarka lengd greinar-
innar. Ég sagði að við þyrftum að
forgangsraða í stað þess að útfletja
niðurskurðinn. Í þessu fólst árásin
á landsbyggðina.
Sjúkraþjónusta eða atvinnumál?
Ég tók sjúkradeildirnar úti á landi
sem dæmi vegna þess að þrír heil-
brigðisráðherrar höfðu lagt til að
leggja þær niður vegna þess hve
vannýttar þær væru en jafnframt
dýrar í rekstri. Heilbrigðisyfirvöld
hafa sagt að með bættum samgöng-
um myndi sjúkraþjónusta á þess-
um stöðum ekki versna, jafnvel
batna því Landspítalinn eða FNA
veittu vandaðri meðferð en sjúkra-
deildirnar. Það er langt síðan farið
var að senda alla þá sem slasast
eða veikjast alvarlega strax á fyrr-
greind sjúkrahús. Vannýting þeirra
er m.a. vegna þessa. Þessi breyting
myndi því litlu breyta um sjúkra-
þjónustu landsbyggðarinnar. Það
átti jafnframt að styrkja heilsugæsl-
una. Ég hygg að fagleg yfirvöld hafi
ekki gert ráð fyrir því að með þessu
væri verið „að rústa heilbrigðis-
þjónustuna“. Ég tók þessar deildir
einnig sem dæmi vegna þeirrar
heiftúðar sem fyrirhuguð lokun
þeirra kallaði fram. Það mátti ekki
leyfa að faglegt mat á þjóðhagslegu
gildi sjúkradeildanna yrði lagt til
grundvallar. Var það vegna þess að
aðstandendur þessara staða óttuðust
niðurstöðuna? Eða snýst allt þetta
fjaðrafok kannski um atvinnu í hér-
aðinu en ekki um sjúkraþjónustu? Ég
hef sennilega misskilið þetta, hald-
ið að verið væri að tala um sjúkra-
þjónustu en ekki atvinnumál? Auð-
vitað er það skiljanlegt að fólk vilji
styrkja byggðarlög sín. Það gerist þó
ekki til langframa með því að ríkið
haldi uppi atvinnu á stöðunum.
Í nýlegri PISA-skýrslu kemur
fram að nemendur sums staðar úti
á landsbyggðinni haldi ekki í við
jafnaldra sína á höfuðborgarsvæð-
inu. Við það er ekki hægt að una og
á því verður að vinna bót. En hver
skyldi vera ástæða þess? Getur það
verið að svo fámenn þjóð geti ekki
mannað kennslustöður allra þess-
ara nýju framhaldsskóla og grípa
þurfi til þess að láta lítt menntaða
einstaklinga annast uppfræðslu?
Gæti það verið að sums staðar
fengju nemendur betri kennslu ef
þeir væru sendir, eins og gert var
með mig ungan, í þéttbýlið til fram-
haldsnáms? Það er þekkt fyrirbæri
að öll gæði eru takmörkuð, einnig
mannauður. Þess vegna ber okkur
að nýta hann sem best hvar sem er
á landinu. Ég er sannfærður um að
ef framhaldsskólarnir yrðu fluttir
til sveitarfélaganna yrðu þeir skipu-
lagðir með mun skynsamlegri hætti
en ríkið gerir nú, það hefur flutning-
ur grunnskólanna sýnt.
Aðalsteini svarað
Ríkisfjármál
Þröstur Ólafsson
hagfræðingur
Við verðum að
láta þekkinguna
og hugmyndaflugið
vinna fyrir okkur í aukn-
um mæli.
Nýsköpun og
ræktun frumkvöðla
Nýsköpun
Sigmundur
Guðbjarnason
prófessor emeritus
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið er á
móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna
má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða
Vísi eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga
og til að stytta efni.
Eða snýst allt þetta
fjaðrafok kannski
um atvinnu í héraðinu en
ekki um sjúkraþjónustu?