Fréttablaðið - 15.12.2010, Side 16

16 15. desember 2010 MIÐVIKUDAGUR
FRÉTTASKÝRING: Varnarmál á Íslandi á krossgötum
Þegar ákveðið var að stofna
sérstaka ríkisstofnun fyrir
varnarmál var markmiðið
meðal annars að gæta þess
að algerlega yrði skilið
milli innri og ytri varna
ríkisins. Með því að færa
verkefni stofnunarinnar til
Landhelgisgæslunnar og
Ríkislögreglustjóra virðast
stjórnvöld hafa fallið alger-
lega frá því markmiði.
„Af virðingu fyrir réttaröryggi
borgaranna ber ekki að blanda
saman borgaralegum verkefnum
og störfum að landvörnum og er
það sjónarmið viðurkennt hvar-
vetna í okkar heimshluta og þeim
stjórnvöldum sem fara með lög-
gæslu og innanríkismálefni eru
ekki falin verkefni er lúta að gæslu
ytra öryggis ríkja.“
Hér er vitnað til orða Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur, þáverandi
utanríkisráðherra, þegar hún
mælti fyrir frumvarpi að varn-
armálalögum á Alþingi 17. janúar
2008.
„Ég leyfi mér að segja að með
þessu frumvarpi sé reistur laga-
legur eldveggur milli þessara
tveggja verkefnaflokka stjórn-
valda, það er varnartengdra verk-
efna og verkefna á sviði löggæslu
og almannavarna,“ sagði hún enn
fremur.
Sá eldveggur sem stjórnvöld
vildu reisa milli innri og ytri
varna ríkisins fuðrar nú upp. Varn-
armálastofnun, sem stofnuð var
með þeim lögum sem Ingibjörg
mælti fyrir, verður lögð niður um
áramót.
Verkefni stofnunarinnar verða
nú flutt til borgaralegra stofn-
ana. Ríkislögreglustjóri tekur við
öryggisvottunum og þjóðarörygg-
ismálum, og fær þar með aðgang
að hernaðarupplýsingum frá Atl-
antshafsbandalaginu (NATO).
Utanríkisráðuneytið mun sjá um
milliríkjasamskipti.
Önnur verkefni Varnarmála-
stofnunar flytjast til Landhelg-
isgæslu Íslands, þar með talið
ratsjáreftirlit, umsjón með varna-
ræfingum og samstarf við erlenda
flugheri um loftrýmiseftirlit.
Hörð barátta um varnarmálin
Skoða verður áherslu Ingibjargar
Sólrúnar á algeran aðskilnað
ytri og innri öryggismála að ein-
hverju leyti í því ljósi að hún hafði
áður háð harða baráttu við Björn
Bjarnason, þáverandi dómsmála-
ráðherra, um hvar varnarmálunum
yrði best fyrir komið.
Ingibjörg vildi fá málaflokkinn
í sérstaka stofnun undir forræði
utanríkisráðuneytisins. Björn
vildi deila verkefnunum niður á
stofnanir sem heyrðu undir dóms-
málaráðuneytið. Á endanum hafði
Ingibjörg betur.
Í þessu ljósi verður að skoða
þessa miklu áherslu Ingibjargar,
sem og sumra þingmanna Sam-
fylkingarinnar á þennan aðskil-
að þegar varnarmálalög voru sett
snemma árs 2008. Ingibjörg var
þó ekki ein um að vera á móti því
að innri og ytri öryggismál lands-
ins blönduðust saman. Ýmsir
innan Vinstri grænna voru á sömu
skoðun.
„Auðvitað er veruleg skörun í
báðar áttir, frá Varnarmálastofn-
un inn í borgaralega starfsemi og
frá ríkislögreglustjóra og sumpart
Landhelgisgæslunni í hina áttina.
Því miður hefur verið í gangi við-
leitni til að þvæla þessum hlut-
um saman á undanförnum árum
og það hef ég margoft gagnrýnt,“
sagði Steingrímur J. Sigfússon, þá
þingmaður Vinstri grænna.
„Mér sýnist á því sem hér er
gert að skilið sé mjög rækilega á
milli hernaðarmála og borgara-
legra mála eins og hefur verið
rakið bæði af hæstv. utanríkis-
ráðherra og fleiri þingmönnum. Ég
tel það skynsamlega niðurstöðu,“
sagði Árni Þór Sigurðsson, þing-
maður Vinstri grænna í umræðum
á Alþingi 2008.
Ekki voru allir þingmenn Vinstri
grænna sammála. Þannig sagði
Ögmundur Jónasson að ágrein-
ingur hafi vissulega verið um
hvort aðskilja eigi varnarmál frá
innra öryggi ríkisins. „Við fyrir
okkar leyti höfum iðulega hald-
ið því fram í þessum sal að við
eigum að stefna allri þeirri vinnu
sem lýtur að öryggi þjóðarinnar
inn í borgaralegan farveg,“ sagði
Ögmundur.
Bjarni Benediktsson, þá þing-
maður Sjálfstæðisflokks, studdi
aðskilnað innri og ytri öryggis-
mála þegar Alþingi fjallaði um
varnarmálalögin árið 2008. Þegar
hann mælti fyrir tillögum meiri-
hluta utanríkismálanefndar sagði
hann að taka mætti undir með
frumvarpshöfundum um að mikil-
vægt sé að hlutverk Varnarmála-
stofnunar sé „skýrt og vel afmark-
að“ frá hlutverki borgaralegra
stofnana.
Össur sammála Birni Bjarnasyni
Í þessu ljósi vekur athygli að þessi
aðskilnaður hafi fremur lítið
komið til umræðu þegar ákveðið
var að leggja niður Varnarmála-
stofnun og koma verkefnum henn-
ar til borgaralegra stofnana.
Össur Skarphéðinsson utanríkis-
ráðherra tæpti þó á þessari stefnu-
breytingu þegar hann mælti fyrir
frumvarpi um breytingar á varn-
armálalögum í apríl síðastliðnum.
Þar sagði hann starfsemi Varn-
armálastofnunar færast til borg-
aralegra stofnana sem sæu um
öryggis- og varnarmál á grundvelli
borgaralegra gilda innan áformaðs
innanríkisráðuneytis.
„Það má rifja það upp líka að
fyrrverandi dómsmálaráðherra
[Björn Bjarnason] hafnaði afdrátt-
arlaust þeim rökum að öryggis-
reglur Atlantshafsbandalagsins
krefðust þess að sú stofnun sem
sæi um ratsjáreftirlitið væri ekki
borgaraleg,“ sagði Össur.
„Ég er einfaldlega sammála
þessu og líka þeim rökum sem
af sama manni voru færð fram á
sínum tíma, að svo fremi sem borg-
aralegar stofnanir uppfylli kröfur
bandalagsins um meðferð hernað-
arlegra trúnaðarupplýsinga séu
þær jafnfærar og aðrar stofnanir
til að taka við þeim, vinna úr þeim
og miðla áfram til réttra aðila.“
Ragnheiður Elín Árnadóttir,
þingmaður Sjálfstæðisflokksins,
tók undir með Össuri: „Ég tel hug-
myndina um innanríkisráðuneytið
sem fer samhæft yfir öryggis- og
varnarmál, hvort sem það er borg-
aralegt eða með tilliti til skuldbind-
inga okkar vegna aðildar okkar að
Atlantshafsbandalaginu, ágæta og
hef stutt hana.“
Eldveggur milli málaflokka fuðrar upp
Brjánn
Jónasson
brjann@frettabladid.is
Ástæðurnar fyrir því að ytri og innri öryggismál ríkja
eru yfirleitt ekki látin heyra undir sama ráðherra eru af
ýmsum toga, segir Alyson Bailes, aðjúnkt við stjórnmála-
fræðideild Háskóla Íslands og sérfræðingur í öryggis-
málum.
„Í mörgum ríkjum er þetta einfaldlega hefð. Önnur
einföld en mjög mikilvæg ástæða er að það hefur þótt
heppilegt að deila þessari ábyrgð á tvo ráðherra svo
einn ráðherra axli ekki alla ábyrgð komi upp neyðar-
ástand af einhverju tagi,“ segir Bailes.
Hún bendir einnig á að grundvallarmunur sé á þeim
lögum sem starfað sé eftir. Þeir sem sjái um innri öryggismál, lögreglan,
landhelgisgæsla og almannavarnir, þurfi fyrst og fremst að fara að lands-
lögum. Þeir sem sjái um ytri varnir þurfi hins vegar að gæta þess að virða
alþjóðalög og sáttmála og starfa innan varnarbandalaga eigi það við.
Það er ekki ljóst hvort það skiptir einhverju máli fyrir Ísland hvort ytri og
innri varnir séu á einni hendi eða ekki. Margir myndu umhugsunarlaust
svara því til að það skipti sannarlega máli, en Bailes segir það ef til vill
ákveðna einföldun. Vel megi hugsa sér að það sé ekki fýsilegt að halda slíkri
skiptingu til streitu hjá lítilli þjóð eins og Íslandi.
„En þetta er sannarlega óvenjulegt,“ segir Bailes. Koma verði í ljós hvort
það muni valda vandræðum, í raun sé um tilraunastarfsemi að ræða.
Óvenjuleg tilraunastarfsemi
ALYSON BAILES
HERSTÖÐ Varnarmálastofnun ber ábyrgð á öryggissvæði sem áður tilheyrði herstöð Bandaríkjamanna á Miðnesheiði. Stofnunin
verður lögð niður um áramót, og tekur Landhelgisgæslan þá við öryggissvæðinu, tímabundið til 15. mars í það minnsta.
FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
„Við gerum almennt þá kröfu til
meðal annars þriðja heims ríkja að
þau aðskilji vel innri
löggæslu sína og
síðan varnartengd
verkefni. Það er ein
af þeim kröfum sem
yfirleitt er höfð uppi
og talin til marks um það hvort
um þróað lýðræðisríki er að ræða
eða ekki. Þá hljótum við að gera
þá sömu kröfu til okkar að þessi
aðskilnaður sé fyrir hendi og laga-
ramminn sé til staðar þannig að
hægt sé að hafa meira eftirlit með
þessari starfsemi en nú er.“
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir,
þáverandi utanríkisráðherra, í
umræðum á Alþingi 2008.
„Við fyrir okkar leyti höfum iðulega
haldið því fram í þessum sal
að við eigum að
stefna allri þeirri
vinnu sem lýtur að
öryggi þjóðarinnar
inn í borgaralegan
farveg.“
Ögmundur Jónasson, þingmaður
Vinstri grænna, í umræðum á
Alþingi 2008.
„Auðvitað eru engin dæmi
þess að innanríkisráðuneyti og
varnarmálaráðu-
neyti sé blandað
saman þannig að
í öllum tilvikum er
varsla innra öryggis
ríkisins aðskilin frá
vörslu ytra öryggis ríkisins. Það
er auðvitað einn af grunnþáttum
í lýðræðislegri stjórnskipan sem
mikilvægt er að við höldum í
heiðri nú þegar við stígum okkar
fyrstu skref á þessari vegferð sem
sjálfstæð þjóð.“
Árni Páll Árnason, þá óbreyttur
þingmaður Samfylkingarinnar, í
umræðum á Alþingi 2008.
„Auðvitað er veruleg skörun í
báðar áttir, frá Varnarmálastofnun
inn í borgaralega
starfsemi og frá
ríkislögreglustjóra og
sumpart Landhelg-
isgæslunni í hina
áttina. Því miður
hefur verið í gangi viðleitni til að
þvæla þessum hlutum saman á
undanförnum árum og það hef ég
margoft gagnrýnt. “
Steingrímur J. Sigfússon, þing-
maður Vinstri grænna, í umræð-
um á Alþingi 2008.
Orðrétt á Alþingi
Ein gjöf sem
hentar öllum
GJAFAKORT | landsbankinn.is | 410 4000
N
B
I h
f.
(L
an
d
sb
an
ki
n
n
),
k
t.
4
71
0
0
8
-0
2
8
0
.
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
4
4
18
8
Gjafakort Landsbankans er greiðslukort sem býður upp
á að gefandinn ákveði upphæðina og viðtakandinn
velji gjöfina. Gjafakortið er viðskiptavinum að
kostnaðarlausu til áramóta.
Þú færð gjafakortið í næsta útibúi Landsbankans.