Fréttablaðið - 17.12.2010, Blaðsíða 68
44 17. desember 2010 FÖSTUDAGUR
Bækur ★★★★
Gunnar Thoroddsen. Ævisaga
Guðni Th. Jóhannesson
Verkefni Guðna Th. Jóhannessonar
við ritun ævisögu Gunnars Thorodd-
sen er bæði viðamikið og spennandi.
Lífshlaup Gunnars Thoroddsen er
óvenjulegt og sviptingasamt. Fram-
an af ferlinum virtist hann næst-
um sjálfsagður leiðtogi Sjálfstæðis-
manna en eftir að hann gekk gegn
forystu flokksins við forsetakosn-
ingarnar 1952 varð hann lengst af
uppreisnarmaður í flokknum en þó
svo vinsæll að forystan varð að taka
tillit til hans. Flestar ævisögur fjara
út undir ævilok, en það er sannar-
lega ekki tilfellið með sögu Gunn-
ars. Á síðustu æviárum sínum tókst
honum loks að rísa til æðstu metorða
í íslenskum stjórnmálum öllum að
óvörum og í blóra við eigin flokk.
Gunnar virðist hafa skilið eftir
sig óvenju mikið af gögnum, ekki
einungis dagbækur og bréf held-
ur hefur hann einnig skráð og
varðveitt minnismiða þar sem
hann punktar hjá sér einstök sam-
töl og umræður á fundum. Guðni
notar þetta mikla heimildasafn til
að skrifa um Gunnar læsilega og
spennandi ævisögu þótt hann falli
stundum fyrir freistingu sem er
eðlilegt þegar ævisöguritari hefur
yfir svo miklum og margvíslegum
heimildum að ráða: að láta þær
tala um of og jafnvel birta úr þeim
langa kafla í stað þess að endur-
segja og þjappa saman.
Sem sögumaður stendur Guðni
með Gunnari að flestu leyti. Hann
dregur ekki fjöður yfir galla hans,
en þeir eru flestir persónulegir,
framan af ævinni er Gunnar drykk-
felldur og reynir margoft að koma
böndum á drykkjuskap sinn eins
og glöggt kemur fram í dagbókum
sem Guðni vitnar til. Á hinn bóg-
inn gerir Guðni ekki mikið af því
að vekja athygli á göllum Gunnars
sem stjórnmálamanns eða gagn-
rýna framgöngu hans eða ákvarð-
anir í opinberu lífi. Þetta þarf þó
ekki nauðsynlega að vera galli á
bókinni. Sú mynd sem Guðni birt-
ir af viðfangsefninu gefur lesand-
anum rými til að mynda sér sína
eigin skoðun á Gunnari og sam-
ferðamönnum hans. Ég efast um
að þeir sem hafa mótaða skoðun
á honum fyrir skipti róttækt um
skoðun, en þeir sem ekki eru mót-
aðir af fortíðinni fá hér tækifæri til
að vega og meta ýmislegt í íslenskri
stjórnmálasögu.
Gunnar Thoroddsen var borinn
til valda og virðist aldrei hafa efast
um að hann ætti skilið allar þær
vegtyllur sem honum hlotnuðust á
ferlinum. Hann var hluti af íslenskri
yfirstétt og skammaðist sín greini-
lega ekkert fyrir það. Sem stjórn-
málamaður kann hann að virðast
mótsagnakenndur frá sjónarhóli
nútímans. Frá unga aldri hefur hann
brennandi áhuga á endurbótum á
stjórnarskránni sem horfa í lýð-
ræðisátt, en á hinn bóginn er hann
fyrirgreiðslupólitíkus og finnst ekk-
ert sjálfsagðara en það að vera kjör-
inn til ábyrgðarstarfa í stjórnmál-
um veiti mönnum sjálfkrafa rétt til
að hygla vinum sínum og flokks-
mönnum.
Það er einna magnaðast við bók
Guðna hvernig myndin af íslensku
samfélagi á eftirstríðsárunum og
sjónarhorn forréttindamanna eins
og Gunnars teiknast smám saman
upp. Gunnar virðist aldrei sjá það
kerfi samtryggingar og spilling-
ar sem gekk undir nafninu íslensk
stjórnmál utan frá, þvert á móti.
Nokkur dæmi um þetta eru í bók-
inni. Eitt þeirra er þegar Gunnar
snöggreiðist þegar hann fær ekki
að verða bankastjóri Landsbank-
ans, maður sem aldrei hefur stig-
ið inn í banka nema sem viðskipta-
vinur! Það skipti hins vegar engu
máli í því pólitíska kerfi sem ríkti á
Íslandi. Opinberar stöður, hvort sem
það voru bankastjórastöður, dóm-
arastöður eða stöður við Háskóla
Íslands, gátu hvenær sem er orðið
að skiptimynt í stjórnmálum. Guðni
afsakar Gunnar gjarnan með því að
svona hafi samfélagið verið og að
hann hafi hvorki í fyrirgreiðslu né
á öðrum sviðum verið verri en aðrir
valdamenn. Sem er auðvitað alveg
rétt en menn eins og Gunnar nutu
ekki bara góðs af þeirri spillingu
sem var límið í íslensku stjórnmála-
lífi árum og áratugum saman held-
ur lögðu þeir töluvert á sig við að
viðhalda kerfinu.
Þessi hlið á Gunnari og íslensku
stjórnmálalífi er það sem varp-
ar helst skugga á Gunnar í sögu
hans, að minnsta kosti fyrir þann
lesanda sem finnst það ekki dauða-
synd að kljúfa Sjálfstæðisflokkinn.
Aðrar hliðar Gunnars eru viðkunn-
anlegri, hann birtist í sögunni sem
gæfumaður í einkalífi og hæfileika-
maður á mörgum sviðum, í stjórn-
málum, tónlist, fræðum og orðlist.
Jón Yngvi Jóhannsson
Niðurstaða: Ævisaga Gunnars Thor-
oddsen er glæsileg ævisaga og læsi-
leg. Hún er hliðholl viðfangsefninu
en gefur lesandanum tækifæri til að
meta og dæma stjórnmálamanninn
Gunnar Thoroddsen og samtíma hans
á eigin forsendum.
Svipmynd af gamla Íslandi
GUÐNI TH. JÓHANNESSON „Sú mynd sem Guðni birtir af viðfangsefninu gefur les-
andanum rými til að mynda sér sína eigin skoðun á Gunnari og samferðamönnum,”
segir í dómnum. FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Upphleypt Íslandskort er fullkomin
gjöf fyrir ferðalanga, útivistarfólk
og náttúruunnendur
Kortið er selt í vönduðum
umbúðum og er fáanlegt
með eða án ramma
1:1 000 000
Glæsileg gjöf
FRÁBÆRT Í BÚSTAÐINN
Þýska vikuritið Stern leggur 22
síður undir umfjöllun um bók
Ragnars Axelssonar ljósmyndara
(RAX), Veiðimenn norðursins, í
nýjasta tölublaði sínu sem kom út í
gær. Stern er í hverri viku prentað í
milljón eintökum og er útbreiddasta
fréttatímarit þýska málsvæðisins.
Bókin inniheldur myndir sem
RAX hefur tekið á norðurhjara
heimsins undanfarin 25 ár og sýnir
áhrif loftslagsbreytinga á lifnaðar-
hætti veiðimannasamfélaga.
Ljósmyndarinn kom ekki af fjöll-
um þegar hann var inntur eftir við-
brögðum, heldur Suðurskautsland-
inu, þar sem hann tók myndir af
mörgæsum og fílaselum. Hann var
ekki búinn að sjá ritið þegar Frétta-
blaðið náði tali af honum.
„Já, leggja þeir svona mikið
undir þetta? Það er ekki ónýtt að
fá svona byr í seglin.“
Hann kveðst hafa fengið mikil
og sterk viðbrögð við útgáfu bókar-
innar, ekki síst erlendis. „Það hafa
fjölmargir haft samband við mig,
sent mér tölvupóst og þakkað fyrir
að vekja athygli á þessu málum.“
Í grein Stern eru birtar ófáar
myndir úr Veiðimönnum norð-
ursins, eða Die letzten Jäger der
Arktis eins og hún nefnist á þýsku,
og fjallað um útgáfu hennar. Bókin
kom út í október hjá þýska forlaginu
Knesebeck í München, einu helsta
ljósmynda- og listaverkabókaforlagi
Þýskalands, samhliða útgáfu bókar-
innar hér á Íslandi og í Bretlandi.
RAX mun árita bókina í Bókabúð
Máls og menningar klukkan 15 á
morgun og vera til viðtals í bóka-
búðinni Iðu klukkan 16. Á sunnu-
dag segir hann frá og áritar bækur
á sýningunni Veiðimenn norðurs-
ins í Gerðarsafni milli klukkan 15
og 17. - bs
RAX í einu útbreiddasta fréttariti Evrópu
RAGNAR AXELSSON Fjallar um gerð
bókarinnar í Gerðubergi á sunnudag.
ÚR VIKURITINU STERN Kemur út í milljón eintökum í viku hverri og er útbreiddasta fréttatímaritið á þýska málsvæðinu.