Fréttablaðið - 30.12.2010, Blaðsíða 17

FIMMTUDAGUR 30. desember 2010 17
Þorvaldur Gylfason
Prófessor
Í DAG
Höfundar ádeiluverks eins og Deleríum
búbónis hljóta að velta fyrir sér, hversu
vel persónur verksins og atburðir skuli
ríma við raunveruleikann eins og áhorfendur þykjast
þekkja hann hver um sig.
Esjan, Keilir, Helgafell, Botnssúlur, Hvannadalshnúkur,
Akrafjall, Réttarfell, Löðmundur og 44 önnur fjöll.
Dagsferðir allt árið og tvær helgarferðir að auki.
Komdu með okkur og finndu náttúrubarnið í hjarta þínu.
Verð kr. 52.000.
Verkefnisstjóri: Páll Ásgeir Ásgeirsson.
Kynningarfundur í sal Ferðafélags Íslands, Mörkinni 6
miðvikudag 5. janúar kl. 20.00.
Skráning á skrifstofu Ferðafélags Íslands í síma 5682533.
Heimasíða FÍ www.fi.is
Eitt fjall á viku með FÍ 2011
Gakktu á eitt fjall í viku með Ferðafélagi Íslands á nýju ári.
Nýársgjöfin frá þér til þín er bætt líðan og betra form
á nýju ári. Upplifðu íslenska náttúru í skemmtilegum
félagsskap undir öruggri fararstjórn og lærðu að þekkja
landið.
Leikhús, jól og pólitík
Útvarpsleikhúsið hefur nú tvenn jól í röð endurflutt
gamanleik þeirra Jónasar og
Jóns Múla Árnasona, Deleríum
búbónis. Vert væri, að flutn-
ingur leikritsins yrði árviss
atburður fyrir jól, því að verkið
er bráðskemmtileg, hárbeitt og
býsna nærgöngul samfélags-
ádeila. Sennilega hefur ekkert
leikverk, innlent eða erlent,
verið fært upp oftar eða víðar
á Íslandi eða dregið að sér
fleiri áhorfendur en Deleríum
búbónis. Sönglögin í verkinu
þekkir öll þjóðin. Broddurinn
í verkinu hefur þó vakið minni
viðbrögð en efni standa til.
Meistaraverk
Verkið var frumflutt í útvarp-
inu 1954. Það er gerðin, sem
útvarpið flutti hlustendum 12.
desember sl. og enn er hægt
að heyra á vef Ríkisútvarpsins
(ruv.is). Haraldur Björnsson fer
þar með hlutverk Ægis Ó. Ægis,
forstjóra Gleðilegra jóla hf., og
Þorsteinn Ö. Stephensen leikur
mág hans, jafnvægismálaráð-
herrann og formann Jafnvægis-
flokksins.
Sagan hverfist um tvo öxla.
Þeir mágarnir hafa lagt undir
sig innflutning á ávöxtum til
landsins og öðrum jóla varningi.
Þegar heilbrigðiseftirlitið setur
fragtskipið í sóttkví vegna
gruns um smitandi búfjár-
sjúkdóm um borð (Deleríum
búbónis), ákveða þeir vinirnir
að bjóða formanni innflutnings-
nefndarinnar prófessors-
embætti í Háskólanum gegn
því, að hann leysi farminn út
fyrir kl. 2. Þegar það tekst
ekki, þar eð formaðurinn er
svo lengi að taka ákvarðanir,
ákveða þeir að keyra stjórnar-
frumvarp um frestun jólanna í
gegn á Alþingi. Þegar það tekst
ekki heldur, þar eð stjórnar-
andstaðan hellti víni í drykk-
felldan stjórnarþingmann til
að taka hann úr umferð, greið-
ist þannig úr flækjunni, að orð-
rómurinn um búfjárveikina
reynist vera reistur á misheyrn:
heilbrigðiseftirlitsmaðurinn
hafði sagt, að hann hefði „skelið
eftir húbuna sína“ í skipinu, en
boðin misskildust í símanum
sem hin hættulega sjúkdóms-
greining deleríum búbónis.
Hinn öxullinn er tilætlun-
arsjúk eiginkona forstjórans,
Pálína Ægis, sem má til að
komast yfir bílnúmerið R-9
eins og það skipti engu máli, að
Gunnar Hámundarson leigu-
bílstjóri hefur átt númerið frá
öndverðu, og honum er það all-
fast í hendi. Leiknum lýkur
þannig, að ráðherrann hringir í
leigubílstjórann til að vara hann
í trúnaði og vinsemd við yfir-
vofandi bráðabirgðalögum um
að taka öll einsstafsbílnúmer
eignarnámi, svo að bílstjóran-
um megi verða ljóst, að honum
er fyrir beztu að koma númer-
inu í verð án tafar. Bílstjórinn
birtist með númerið, frú Pálína
er alsæl og einnig þeir vinirnir
og syngja: „Kátt er um jólin,
koma þau senn, kætast þá allir
bissnissmenn.“ Þessi gerð var
sett upp í Iðnó 1959 og gekk þar
fyrir fullu húsi í tvö ár og fór
eins og eldur í sinu um allt land.
Brynjólfur Jóhannesson lék for-
stjórann í Iðnó og Karl Sigurðs-
son ráðherrann.
Rím við raunveruleikann
Deleríum búbónis var jóla-
leikrit Þjóðleikhússins 1968,
og fóru þá Rúrik Haraldsson
og Ævar R. Kvaran með hlut-
verk forstjórans og ráðherr-
ans. Leikritið hafði birzt á
prenti 1961 í nýrri gerð, þar
sem háðið beinist jafnt að Jafn-
vægisflokknum og Dreifbýlis-
flokknum. Einar í Einiberja-
runni, sem kom ekki við sögu í
frumgerðinni nema sem þögul
persóna utan sviðs, birtist nú í
allri sinni dýrð á sviðinu undir
nýju nafni, „aðalfjármálaséní
Dreifbýlis flokksins.“ „Hvernig
stendur eiginlega á því,“ spyr
forstjórinn fullur hneykslunar,
„að svona þriðja klassa kara-
mellusali lætur sér detta í
hug að hann komist inn í jóla-
bissnissinn sem 50 prósent
maður – eiga þessi helminga-
skipti að gilda alls staðar eða
hvað?“ Ráðherrann tekur undir:
„Einar hefur aldrei viljað skilja
hvað honum og hans líkum eru
forboðnir ávextir.“ Misheyrnin
er skrifuð út úr handritinu: Nú
er það Einar, sem mútar frænda
sínum í heilbrigðiseftirlitinu til
að ljúga upp búfjársmitinu til
að knýja mágana til helminga-
skipta, og kúgar síðan R-9 út
úr bílstjóranum til að gleðja
frú Pálínu í sárabætur. Blöðin
fundu verkinu og sýningunni
1968 margt til foráttu. Leikdóm-
ari Morgunblaðsins taldi það
„ákaflega tímabundið,“ en bætti
við eins og til öryggis: „það
heyrir allt til horfinni tíð, þó við
kunnum að eiga von á einhverju
svipuðu í framtíðinni.“
Þriðja uppfærsla atvinnuleik-
húss á verkinu var sviðsetning
Loftkastalans 1996, þar sem
Rúrik Haraldsson lék nú jafn-
vægismálaráðherrann á móti
Magnúsi Ólafssyni í hlutverki
forstjórans. Valgeir Skagfjörð,
leikstjóri sýningarinnar, sagði
þá við Morgunblaðið: „Allt sem
kemur fyrir í textanum rímar
mjög vel við það sem er að ger-
ast í þjóðfélaginu.“ Það er eftir
mínu höfði hárréttur skilningur
á verkinu.
Höfundar ádeiluverks eins
og Deleríum búbónis hljóta að
velta fyrir sér, hversu vel per-
sónur verksins og atburðir skuli
ríma við raunveruleikann eins
og áhorfendur þykjast þekkja
hann hver um sig. Almenna
reglan er, að persónurnar eru
samsettar og einnig atburðirn-
ir. Spurningin, sem þeir bræður
hljóta að hafa spurt sig, er þessi:
með allt þetta efni í höndunum,
efni, sem allir þekkja, misvel
að vísu, margt af því skjalfest,
og margir vilja þó ekki kannast
við (brask með heilbrigðisvott-
orð og opinber embætti, mútur,
tilætlunarsýki við kjötkatlana
o.s.frv.), er nokkur ástæða til að
ýkja? Myndu ýkjur ekki slæva
ádeiluna?