Fréttablaðið - 31.12.2010, Síða 24

22 31. desember 2010 FÖSTUDAGUR
H
var erum við sem þjóð á vegi
stödd rúmum tveimur árum bak
hruninu sem hér varð í október
2008? Óumdeilt er að við höfum
glímt við mikla erfiðleika og
hefur orðið heilmikið ágengt
í að vinna okkur út úr þeim.
Áfallið sem hér varð var af því-
líkri stærðargráðu að óraunsætt og barnalegt væri að
ætla að allt væri komið í samt lag tveimur árum síðar
enda er það auðvitað ekki svo. Fjórir fimmtu hlutar
fjármálakerfisins fóru á hliðina, ofvaxinn bygginga-
og mannvirkjageiri hrundi saman, þúsundir misstu
vinnuna á örfáum mánuðum, skuldir hlóðust á ríkið,
tekjur féllu og útgjöld jukust. Samanburður við það
sem var á árunum um og fyrir 2007 er líka óraunhæf-
ur því þá lifðum við sannarlega um efni fram, í bólu
skuldsetningar og sýndarverðmæta. En, raunhag-
kerfið íslenska sem ekki hrundi hefur sannað styrk
sinn og aðlögunarhæfni. Við áramót 2010 er staðan
þessi:
Ísland er löngu horfið af listum yfir þær þjóðir sem
í mestri hættu eru taldar. Áhættuálagið á Ísland, sem
fór yfir 1.000 punkta þegar verst lét eftir hrun, er nú
komið niður í um 270 og fer lækkandi, er sem sagt
orðið lægra en það var mánuðina fyrir hrunið 2008.
Gengi krónunnar hefur styrkst umtalsvert á árinu
og nú upp á síðkastið hefur Seðlabankinn hafið kaup
gjaldeyris á markaði. Endurfjármögnun bankakerfis
og sparisjóða er að mestu lokið og klárast það sem út
af stendur væntanlega á allra næstu vikum.
Vextir hafa lækkað skarpt eða úr 18% niður í 4,5%,
til mikilla hagsbóta fyrir skuldsett heimili og atvinnu-
líf sem og þá sem hyggja á fjárfestingar. Vextir hér á
landi eru nú á svipuðum slóðum og þeir voru á evru-
svæðinu 2008. Verðbólga lækkaði jafnt og þétt og er
nú í desember komin inn fyrir viðmiðunarmörk Seðla-
bankans (2,5%) í fyrsta sinn í 7 ár.
Gripið hefur verið til umfangsmikilla aðgerða
til að aðstoða heimili og fyrirtæki í skuldavanda.
Munu yfir 60 þúsund heimili njóta góðs af aðgerðum
ríkisstjórnar innar. Munar þar ekki síst um hærri
vaxtabætur og sérstaka vaxtaniðurgreiðslu sem munu
nema í heild um 18 mia. kr. Árlegur heildarkostnaður
heimila í landinu vegna vaxta og afborgana af hús-
næðislánum er um 60 mia. kr. Til viðbótar þessu hafa
fyrri úrræði verið verulega bætt, embætti umboðs-
manns skuldara komið á fót og sú starfsemi verið stór-
efld. Samkomulag hefur tekist um að vinna hratt úr
skuldavanda lítilla og meðalstórra fyrirtækja.
Fjárlögin 2011 marka mikil tímamót í ríkisfjármál-
um. Án aðgerða áranna 2009-2011 hefði ríkis sjóður
stefnt í þrot vegna þess tekjufalls sem hann varð
fyrir eftir hrun sem og þeirrar útgjaldaaukningar
sem varð í formi stóraukins vaxtakostnaðar, aukins
atvinnuleysis og margvíslegs herkostnaðar af völdum
hrunsins. Þrátt fyrir mikinn niðurskurð hefur vel-
ferðarkerfið verið varið. Samdrátturinn í velferðarút-
gjöldunum á tveimur og hálfu ári er sennilega á bilinu
6-8% á meðan yfirstjórn og almennur rekstur er kom-
inn í nálægt 20%.
Samkvæmt fjárlögum næsta árs verður rétt tæp-
lega 1% afgangur af frumjöfnuði í rekstri ríkisins
(15,5 mia kr.). Gangi það eftir verður Ísland eitt af
aðeins 8-10 OECD ríkjum sem ná jákvæðum frum-
jöfnuði á næsta ári. Fáir hefðu spáð að það tækist
haustið 2008. Þessum árangri tókst að ná við loka-
afgreiðslu fjárlaga þó verulega væri dregið úr niður-
skurði, einkum til velferðarmála og sums staðar
bætt við. Með fjárlögum ársins 2011 er stærstur hluti
nauðsyn legrar aðlögunar ríkisfjármálanna að baki. Í
ársbyrjun er fjórða endurskoðun efnahagsáætlunar
íslenskra stjórnvalda og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins á
dagskrá og mun marka tímamót. Með henni opnast
aðgangur að síðasta hluta gjaldeyrislánanna og sér
fyrir endann á áætluninni.
Hagvöxtur og atvinna
Hagvöxtur er talinn hafa verið 1,2% á þriðja ársfjórð-
ungi þessa árs og allar hagspár gera nú ráð fyrir við-
snúningi hagkerfisins, þ.e. landið er að komast út úr
kreppunni. Öll skilyrði eru til að fjárfestingar fari
vaxandi á næsta ári. Lækkun vaxta og úrvinnsla á
skuldum heimila og ekki síður lítilla og meðalstórra
fyrirtækja munu hafa örvandi áhrif. Búast má við að
á nýju ári fari ýmis atvinnuverkefni í gang sem sum
hver hafa beðið í óvissu frá hruni en önnur eru nýrri
af nálinni. Um leið og stöðugleika hefur verið náð og
staða landsins og orðspor fer batnandi bíða tækifærin
í röðum. Flest bendir til þess að metár sé í vændum
í ferðaþjónustu, tækni- og þekkingargreinar og hinn
skapandi geiri sækja fram. Glíman við að ná niður
atvinnuleysi og áframhaldandi aðgerðir til að gera
fjármál hins opinbera sjálfbær verða í forgangi næstu
mánuði og misseri.
Við erum á réttri leið, en glímunni er hvergi nærri
lokið. Auðnist okkur að vinna áfram í sæmilegum friði
að hinu gríðarlega mikilvæga verkefni, endurreisn
landsins, þá eru okkur allir vegir færir Íslendingum.
Góður vinnufriður og stöðugleiki, í efnahagsmálum,
á vinnumarkaði og í stjórnmálum, er okkur áfram
lífsnauðsynlegur. Það er í okkar höndum að gera árið
2011 að góðu ári, ári mikils umsnúnings til hins betra.
Ég þakka Fréttablaðinu og lesendum þess samfylgd-
ina á árinu og óska landsmönnum öllum gleðilegs nýs
árs.
Höfundur er fjármálaráðherra og formaður VG.
2011, ár endurreisnar!
STEINGRÍMUR J. SIGFÚSSON
Þ
etta verður ekki hefðbundin áramóta-
grein um þau miklu tækifæri sem bíða
þjóðarinnar á nýju ári. Um það hef ég
fjallað við hvert tækifæri stóran hluta
ársins 2010. Það er enda fullt tilefni til
því framtíðarmöguleikar Íslands eru
meiri en flestra ríkja heims. Þær ábend-
ingar og staðreyndirnar sem liggja þar
að baki hafa hins vegar vakið litla athygli í fjölmiðlum
og átt almennt erfitt uppdráttar í umræðunni.
Ástæðan er sú að umræða um þjóðfélagsmál á Íslandi
er föst í ,,niðurrifsspíral“. Afleiðingin er sú að sam-
félagið hefur ekki nýtt þau uppbyggingartækifæri sem
hafa verið til staðar. Ástandið er þegar orðið mjög skað-
legt og það er alveg sérstaklega varhugavert til lengri
tíma litið.
Við þessu verðum við að bregðast á nýju ári.
Á árinu 2011 kemur í ljós hvort við festumst í niður-
rifsspíralnum eða snúum dæminu við og hefjum upp-
bygginguna.
Hvað þarf til?
Til að átta sig á því er gagnlegt að líta aðeins til baka og
læra af reynslunni. Það þarf ekki að fara langt aftur til
að sjá hversu miklu máli það skiptir fyrir farsæld sam-
félagsins að ræða kosti og galla pólitískra lausna fremur
en að festast í ímyndar- og frasastjórnmálum.
Ég þori að fullyrða að nánast allar þær lausnir sem
við í Framsókn höfum barist fyrir frá efnahagshruninu
hafi sannað gildi sitt. Það er auðvelt að færa rök fyrir
því að hefði t.d. tillögum okkar frá því í febrúar 2009
verið fylgt væri staða íslenskra heimila, fyrirtækja og
ríkisins allt önnur og betri en hún er nú. Ísland væri
komið aftur á fullan skrið.
Nokkur dæmi:
1. Það er ljóst að tækifæri var til að endurskipuleggja
skuldir heimila og fyrirtækja á meðan þær skuldir voru
afar lágt metnar, þar var um hundruð milljarða að ræða.
2. Það var hægt að forða því 108 milljarða tjóni sem
ráðherrar töldu hafa lent á ríkinu vegna gengislánadóm-
anna og stofna nýja banka með traust eignasöfn sem
væru orðnir öflugir bakhjarlar atvinnuuppbyggingar.
3. Það þurfti ekki að bæta á þjóðina mörg hundruð
milljarða Icesave-kröfum.
4. Það var hægt að breyta jöklabréfafarginu í efna-
hagslegt eldsneyti og koma af stað fjölmörgum atvinnu-
verkefnum og svo mætti lengi telja eins og ég hef gert í
greinum fyrr á árinu.
Þetta sjáum við allt núna en það mátti líka sjá þetta
á sínum tíma hefðu menn verið tilbúnir til að ræða rök.
Hugmyndir fengust hins vegar ekki ræddar vegna þess
að pólitík hefur ekki fengið að snúast um það sem hún á
að gera; samanburð ólíkra lausna.
Hvað er að?
Í því óstöðuga ástandi sem ríkir á Íslandi, þar sem
gremjan og tortryggnin ráða för, nær pólitísk rökræða
ekki í gegn. Í staðinn snýst umræðan öll um ímynd og
þá stimpla sem settir eru á stjórnmálamenn og flokka.
Stjórnmálunum er ætlað að leysa vandann en for-
senda þess að þau geti það er að fólk geri upp á milli
ólíkra flokka á grundvelli þeirra lausna sem þeir tala
fyrir. Ef hins vegar allir eru settir undir sama hatt og
stjórnmálamenn og flokkar metnir eftir fyrir fram gef-
inni ímynd hættir lýðræðið að virka.
Mikilvægi fjölmiðla
Við þessar aðstæður veltur mikið á fjölmiðlum. Þeir
ráða umræðunni og umræðan ræður því hvort ofan á
verður pólitísk rökræða eða sleggjudómar. Vandinn
er hins vegar sá að tilhneiging fjölmiðla er gjarnan sú
að magna upp tíðarandann hverju sinni í stað þess að
veita honum aðhald. Þeir viðmælendur sem fella hörð-
ustu dómana og tala mest inn í ástandið ráða umræð-
unni. Um leið gætir stundum (hér má alls ekki alhæfa)
tilhneigingar til þess að umfjöllun snúist um að skapa
atburðarás fremur en að segja frá henni.
Það er allt til taks
Það er allt til taks til að hefja öfluga uppbyggingu
íslensks efnahagslífs og samfélags. Forsendan er sú að
við veljum bestu leiðirnar. Til þess að svo megi verða
þarf samvinnu. Stjórnmálamenn þurfa að leggja fram
lausnir, milliliður stjórnmálanna og almennings, fjöl-
miðlarnir, að miðla þeim hugmyndum áfram á hlutlæg-
an hátt og fólk að gefa sér tíma til að kynna sér hvað
stjórnmálaflokkar og -menn standa raunverulega fyrir
og gera upp á milli þeirra á grundvelli þess. Þannig
vinna allir saman og þannig verða vonandi bestu lausn-
irnar fyrir valinu.
Réttu lausnirnar eru til og það er ekkert því til fyrir-
stöðu að nýta þær á árinu 2011 þannig að það verði ár
viðsnúnings og framfara.
Ég óska landsmönnum gleðilegs og gæfuríks árs.
Höfundur er formaður Framsóknarflokksins.
Það eru til lausnir
SIGMUNDUR DAVÍÐ GUNNLAUGSSON