Íslendingur - 06.02.1925, Qupperneq 1
Talsími 105.
Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson.
Strandgata 29.
XI. árgangur.
Akureyri, 6. febrúar 1925
7. tölubl. •
AKUREYRAR BIO HBBKBBHni
Lífsbaráttan,
6 þátta kvikmynd, óvenjulega tilkomumikil, sýnd laugar-
dagskvöldið og í síðasta sinn sunnudagskvöldið næstk.
Aðalhlutverkið leikur hinn frægi ameríski leikari
Wm. S. Hart.
Dansmærin,
6 þátta kvikmynd, tekin úr hringiðu stórborgalífsins,
sýnd fyrsta sinn n. k. miðvikudagskvöld. Aðalhlutverkið
leikur dansmærin og leikkonan nafnkunna Mae Murray.
Sýningar byrja kl. S1/^*
Landsverzlun.
»Verzlunartíðindi« fluttu nýlega
ágæta grein um »Landsverzlun,
verzlunarliöft og verzlimareinokun«
og er þar sýnt með góðum og
gildum rökum, að engin þessara
ráðstafana hafa í reyndinni uppfylt
þær vonir eða hugsjónir, er þeir
menn höfðu, er fyrir þeim hafa
barist; — helzti árangurinn sá, að
baka þjóðinni fjártjón ogvekjapóli-
tiska flokkadrætti og óvild og hat-
ur rrianna í milli öðru fremur.
Lengsti kafli greinar þessarar er
um Landsverzlun og er saga henn-
ar' þar sögð í stuttum en glöggum
dráttum. Fyrst bent á það, að til
hennar hafi verið stofnað sem stríðs-
ráðstöfunar og að hún hafi gefist
all-vel tvö fyrstu árin, meðan fram-
kvæmdirnar hafi verið í höndum vel
þektra kaupsýslumantia hvað inn-
kaup, flutninga og afgreiðslu var-
anna snerti. Seinrii tvö ófriðarárin
hafi farið að bóla á töluverðri óá-
nægju með rekstur verzlunarinnar,
einkum skipaleigur og vöruflutn-
inga, en bæði fyrir þeim misfellum
og öðrum hafi menn reynt að Ioka
augunum sem mest og skrifað þær
á reikning ófriðarörðugleikanna. En’
við því hafi fléstir búist, að verzl-
unin yrði lögð niður, þegar stríð-
inu lyki. En í siað þess hafi þá
verið tekið til að hlaða undir hana
af alefli og margskonar hindranir
lagðar í veginn fyrir frjálsa verzlun.
Hámarki þó ekki náð fyrri en 1922
— fjórum árum eftir að stríðinu
lauk; þá algerlega stefnt inn á ein-
okunarbrautina með ýmsar vöruteg-
undir — og það í algerðri óþökk
meiri hluta landsmanna.
Greinin lieldur svo áfram:
»Pað sem virðist liafa vakað fyrir
meðhaldsmörinum Landsverzlunar,
eru einkum tvö atriði. Fyrst, að
henni var ætlað að sjá landsmönn-
um fyrir góðum vörum og ódýrari
en þær væru fáanlegar, ef verzlun-
in væri eingöngu í höndum kaup-
manna og kaupfélaga. Það var ekk-
ert sparað til þess, að þessi hug-
sjón meðhaldsmanna hennar yrði
að veruleika. Verzlunin hafði að
miklu leyti umráð yfir skipum rík-
issjóðs, »Borg« og »Villemoes«, til
vöruflutninganna. Hún hafði nóg
rekstursfé. Hún hafði greiðan að-
gang með yfirfærslur á greiðslum
fyrir vörur þær, er hún keypti, þeg-
aryfirfærsluörðugleikarnirvorumestir
hjá flestum kaupsýslumönnum, sem
ekki höfðu ráð á erlendum gjaldeyri.
Ennfremur var henni veitt algert
skattfrelsi.
En jafnvel þó að alt væri þannig
í garðinn búið fyrir liana, má með
töluvert góðum rökum sýna fram
á, að ekkert af hugsjónum eða von-
um þeirra manna, sern fastast héldu
með henni, hafa uppfylst.
Um vörugæði hjá Landsverzlun
er það að segja, að þau hafa sízt
verið meiri en alment gerist hjá kaup-
mönnum og kaupfélögum. Stund-
um hefir hún verið mjög óheppin
með vörugæðin, eins og t. d. rneð
belgisku kolin. Tap verzlunarinnar
á kolum og salti, sem í landsreikn-
ingunum fyrir árið 1922 er talið
1,614,104,85 krónur, og unnið var
upp með sérstökum innflutnings-
tolli á þessar tvær vörutegundir,
er sönnun fyrir því, að um tekjur
fyrir ríkissjóðinn var ekki að ræða
á þeim vörutegundum, heldur hið
gagnstæða. Niðurfærsla á verði
verzlunarinnar á matvörum og syk- '
urbirgðum hennar 1921 sýnir einnig,
að ekki var um óverulegt tap að
ræða, sem sé 170 þús. kr., þó það
væri unnið upp, að því er séð verð-
ur með óhæfilegri álngningu á slein-
olíunni það ár.
Landsverzlun hefir selt vörm fyrir *
nálega 78 milj. kr. frá því hún tók
til starfa og til ársloka 1922. Ef
hún hefði verið látin greiða skatta
af þessaii verzlun eftir sama mæli-
kvarða og heildsalar hér í Reykja-
vík, hefði sú upphæð numið ná-
lægt 3,400,000,00 kr. og má telja
það tapað fé fyrir ríkissjóðiun, þar
sem þessi upphæð hefði ellaust
verið innheimt hjá kaupmönnum, ef
þeir hefðu verið látnir annast verzl-
unina með þessar vörur í frjálsri
samkepni. Það má ennfremur telja
nokkuð af því tapi, sem ríkissjóður
hefir beðið á skipaútgerðinni, með
tapi á Landsverzluninni, því eins og
áður er getið, hafði Landsverzlun
að miklu leyti ráð yfir þessum skip-
um. Hún reiknaði sama flutnings-
gjald á vörum þeim, er hún flutti
hingað til landsins, jafnt hvort held-
ur að skipin voru losuð á einni
eða tveimur höfnum, eða viðkomu-
staðir voru 20—30. Eftir því sem
viðkomustaðirnir voru fleiri, var tap
á skipaútgerðinni meira. Þau gátu
ekki farið eins margar ferðir milli
íslands og annara landa, sem ella
hefði orðið. Af því stafar að mildu
leyti tap það, sern á skipaútgerð
ríkissjóðs hefir orðið. Pað mun
tæplega verða talið of hátt áætlað,
þó af tapi skipaútgerðarinnar sé
færður tæpur þriðji partur á reikn-
ing Landsverzlunar, eða 1 miljón
krónur. Tap ríkissjóðs á skipaút-
gerðinni frá 1917 til ársloka 1923
er í Iandsreikningunum fyrir árið
1923 talið kr. 3,394,600,88.
Hið beina tap ríkissjóðsins af
Landsverzlun hefir þá samkvæmt
framangreindu verið þetta:
Tap á kola- og salt-
verzlun . . . . kr. 1,614,104,85
Tap á skattfrelsi
verzlunarinnar . — 3,400,000,00
Tap á skipum rík-
issjóðs .... — 1,000,000,00
eða samtals kr. 6,014,104,85
Meðhaldsmenn Landsverzlunar
hafa haldið því fram, að ef hún
hefði ekki verið, mundi vöruverð
hafa alment verið hér hærra en raun
hefir borið vitni. Siíkt eru ágizk-
anir einar, sem engin rök hafa verið
færð fyrir, og undarlegt er það, að
almenningur fær ekki að kynnast
reikningum Landsverzlunar, sem þó
virðist jafn sjálfsagt eins og það
er talið sjálfsagt, að menn fái að
kynnast fjármálum ríkissjóðsins með
því að gefa út landsreikningana
með athugasemdum endurskoð-
endanna.
Fyrir þá hulu, sem brugðið hefir
verið yfir reikninga Landsverzlunar-
innar frá fyrstu tíð, hefir myndast
það álit manna, að í stjórn hennar
og starfrækslu væri ýmislegt, sem
forráðamenn hennar kærðu sig Iítið
um að draga fram í dagsbirtuna.
Hvert hugmyndir manna um Lands-
verzlun eru nærri lagi eða ekki að
þessu leyti, verður ekki farið út í
hér. En óneitanlega væri ekki ó-
fróðlegt að fá að kynnast innkaups-
og birgðabókum Landsverzlunar á
árunum 1920 og 1921 yfir kola-
verzlunina. Af þeim væri eflaust
hægt að fá töluvert glöggar upplýs-
ingar um verzlunarreksturinn. Með
því að kynnast þeim skjölum, fengi
almenningur gleggri hugmynd um
en nú hefir hann, hvort Landsverzl-
un hefir verið til óbeins hagnaðar
fyrir jjjóðina á þeim árum eða hið
gagnstæða. En hvað sem öðru líð-
ur, bendir það óneitanlega í þá átt,
að meðhaldsmenn verzlunarinnar
telji það muni ekki vera til stuðn-
ings sínum málstað, að reikning-
arnir komi fyrir almenningssjónir,
því ef svo væri, er lítill efi á, að
þeir væru nú almenningi kunnir
fyrir löngu.«
<§>©
Bæjðrstjórnarfunitur.
Nefndakosningar.
Á föstudaginn var hélt bæjarstjórn
Akureyrar fuud. Var aðalstarf lians,
að kjósa forseta og nefndir fyrir næstu
tvö árin.
Aður en gengið var til kosninga,
var nokkuð þref um hlutfallskosningu
í nefndirnar. Hafði á næsta fundi á
undan komið fram tillaga í þá átt, en
verið frestað til næsta fundar. Var
tillagan í tveimur liðum, sá fyrri að fá
á næsta þingi ákvæði inn í bæjarstjórn
arlögin, er heimilaði hlutfallskosningu,
og sá síðari um, að bæjarstjórnin tæki
upp þá kosningaaðferð þegar að þessu
sinni. Um fyrri liðinn voru roenn
nokkurnveginn sammála, en greindi á
um þann síðari. Benti forseti á, að
þar sem lögin leyfðu ekki hlutfallskosn-
ingu yrði hann að vera á móti því,
að þær væru látnar fara fratn, fyr en
lögunum hefði verið breytt og heim-
ildarákvæðið sett þar inn. öðru máli
gengdi, þó flokkarnir í bæjarstjórninni
kæmu sér saman á lokuðum fundi um,
hvernig nefndirnar skyldu skipaðar, en
engin ósk hefði sér borist í þá átt.
Ingimar Eydal viðurkendi, að forseti
hefði lög að mæla, en vildi að santi-
girnin fengi að ráða, úr því nú að
svona stæði á, að lögunum mundi
breytt á næstunro'. Forseti kvað
sanngirnina ekki geta réttlætt lagabrot
og kvaðst neita að láta hlutfallskosn-
ingar fara fram á fundinum þó sam-
þykt væri. Atkvæðagreiðslan fór þanu-
ig, að fyrri liðurinn var samþyktur í
einu hljóði en sá s'ðari með 7 atkv.
gegn þrenmr. Forseti úrskurðaði, að
kosið yrði með gamla laginu. Erl.
Friðjónsson lýsti því þá yfir, að hann
mundi sitja hjávið nefndarkosningarnar.
Var þá vikið að forsctakosningum.
Forsetí var endurkosinn Steingrímur
Jónsson með 7 atkv., Ingimar Eydal
fékk 3 atkv. og varaforseti sömuleiðis
endurkosinn Ingimar Eydal með 9
atkv., Jakob Karlsson fékk 1 atkvæði.
Erl. Friðjónsson gerði þá yfirlýsingu,
að hann vildi enga ábyrgð bera á
bæjarfógeta í forsetasætinu.
Nefndarkosningarnar féllu þannig:
Fjárhagsnefnd: Bæjarstjóri, Ragnar
Ólafsson, Jakob Karlsson.
Hafnarnefnd: Bæjarstjóri, Jakob
Karlsson, Ragnar Ólafsson, og utan
bæjarstjórnar: Bjarni Einarsson og
Stefán Jónasson skipstjóri.
Jarðeignanefnd: Bæjarstjóri. Sig. Ein.
Hlíðar, Steingrímur Jónsson, Sveinn
Sigurjónsson, Halldór Friðjónsson.
Rafveitunefnd: Bæjarstjóri, Erlingur
Friðjónsson, Jakob Karlsson, Ragnar
Ólafsson og utan bæjarstjórnar Sigurður
Bjarnason.
Byggingancfnd: Bæjarstjóri, Kristján
Árnason, Hallgrímur Jónsson, og utan
bæjarsljórnar: Sigtryggur Jónsson og
Sig. Biarnason.
Veganefnd: Bæjarstjóri, Ingimar
Eydal, Sig. Ein. Hlíðar.
Vatnsveitunefnd: Bæjarstjóri, Óskar
Sigurgeirsson, Erlingur Friðjónsson,