Íslendingur - 11.04.1925, Blaðsíða 1

XI.
argangur.
A'kureyri, 11. aprí! 1925
16. tölubl.
Strandgata 29.
Talsími 105.
Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson.
Skólamálið.
Á þinginu 1921 bar stjórnin fram
frumvarp til laga um »hinn lærða
skóla® í Reykjavík. Var aðalefni
þess, að gera skólann að samfeld-
um 6 ára skóla og afnema samband
það, sem átt hefir sér stað milli
Mentaskólans og Gagnfræðaskólans
á Akureyri síðan 1904. Voru þær
ástæður helztar tilfærðar fyrir breyt-
ingunni, að gagnfræðamentun væri
og ætti að vera alls annars eðlis
en undirbúningsmentun undir vís-
indanám í háskóla, og því óheppi-
legt að blanda þessu saman. Frum-
varpið var samið af þeim dr. phil.
Guðm. Finnbogasyni og prófessor
Sig. P. Sivertsen, sem stjórnin hafði
kvatt sér til aðstoðar til þess að
rannsaka og endurskoða skólalög-
gjöf landsins samkv. fyrirmælum
Alþingis 1919. — Afdrif frumvarps-
ins á þinginu urðu þau, að það
dagaði uppi.
Á næsta þingi Iá svo málið niðri,
en á þinginú 1923 ber Bjarni Jóns-
son frá Vogi það fram að nýju, lítið
eitt breytt. Meiri áherzla lögð á
latínukensluna en sijórnarfrumvarpið
hafði gert, en að öðru leytinu sömu
meginatriðin: Mentaskólinn óbreytt-
ur lærður skóli, en Gagnfræðaskó!-
inn á Akureyri ráðgerður framhaíds-
skóli barnaskóla, er veiti undirstöðu-
þekkingu í öllum algengum náms-
greinum, eins og hverjum einum
unglingaskóla er ætlað að gera.
Frumvarp Bjarna dagaði uppi á því
þingi; á •þinginu í fyrra bar hann
það svo fram að nýju og fer þá á
sömu leið, en ekki þreylist Bjarni;
hann ber það fram að nýju á þessu
þingi og nú — þó ólíklegt sé —
eru talsverðar Iíkur á því, að það
nái fram að ganga. — Ffafa því nær
allir »mentamenn« þingsins, þeir
sem af eldra skólanum eru, gerst
fylgjendur þess og beita sér fyrir
því af óvenjulegu harðfylgi, eins og
d. Klemens Jónsson, sem jafnvel
hefirgengiðflutningsmanninumfram-
ar í að dásama gamla fyrirkomulagið
og syngja latínunni og grískunni
lof og dýrð.
Dauðu málin setja »lærða« stimp-
ilinn á stúdentana.
Meðhaldsmenn frumvarpsins halda
því fram, að síðan að sambandið
komst á milli skólanna, hafi yfirleitt
lélegri stúdentar útskrifast en með-
an gamla fyrirkomulagið var við
lýði. Sé þessi staðhæfjng sönn,
mælir mikið með því, að breytt sé
aftur í gamla horfið, en mikið bendir
til, að staðhæfingin sé aðeins gripin
úr lausu lofti. Bendir til þess m.
a. bréf Porleifs yfirkennara Bjarna-
sonar til mentamálanefndar neðri
deildar 1921, erýþá hafði frumvarpið
til meðferðar. Segir þar m. a., xað
íslenzkir stúdentar hafi ekki í ann-
an tíma tekið betri embœttispróf við
Kaupmannahafnarháskóla en ein-
mitt þessi árin, scm liðin séu síðan
breytingin varð.« Má óhætt fullyrða,
AKUREYRAR BIO
Annan páskadag kl. 5:
Hjarðsveinn og miljónamæringur.
Annað páskadagskvöld kl. 872, og í síðasta sinn n. k.
Miðvikudagskvöld kl. 872:
FJALLA-EYVINDUR.
að liann fari með rétt mál, því hann
hefir rannsakað prófin bæði fyr og
síðar, en það munu hinir ekki hafa
gert, sem staðhæfa hið gagnstæða.
Yfirlýsing Porleifs kippir því mátt-
arstoðunum undan frumvarpinu, eða
þeim röksemdum fyrir því, sem við
hér nyrðra hefðum helzt orðið að
beygja okkur fyrir.
Pá verður að líta á þá hliðina á
málinu, sem að okkur Norðlending-
um snýr og raunar Austfirðingum
líka, og það er möguleikinn til að
setja ungmenni úr þessum lands-
fjórðungum til menta. Akureyrar-
skólinn er langtum hægri aðsóknar
fyrir ungmenni úr þessum lands-
fjórðungum, heldur en Reykjavíkur-
skólinn — og það sém mestu varð-
ar: skólaveran langtum ódýrari.
Mun láta nærri, að piltar, sem suð-
ur fara, verði að greiða frá 1500—
2000 kr. fyrir sig yfir skólaárið, þar
sem þeir komast hér af með 600
—800 kr., — vegna heimavistanna
og ódýrari matarkaupa. Er þetta
svo mikiil munur, að þingmenn vorir
ættu að taka tillit til hans öðru
framar. Pað ætti því öllum að vera
Ijóst, að verði sambandi skólanna
slitið, gefa ekki aðrir en efnamenn
sent syni sína suður til þess að
ganga »lærða veginn« — fátækling-
unum verður það ógerningur.
Er þetta réítlátt?
Metuaðarsök ætti það einnig að
vera öllum Norðlendingum.að Gagn-
fræðaskólinn verði ekki settur á ó-
æðri bekk en hann skipar nú. Verði
frumv. Bjarna sanrþykt, dregst skól-
inn niður í jöfnuð við almenna ungl-
ingaskóla, og væri ósæmandi, að sjá
hugsjón Stefáns heitins skólameist-
ara þannig fótum troðna. — Við
verðum því að halda því fast og
eindregið fram, að sambandið milli
skólanna haldist; en fari nú samt
svo, að frumvarp Bjarna verði sam-
þykt af þinginu, verða Norðlend-
ingar og Austfirðingar að krefjast
þess, að skólanum hér verði breytt
í 4 ára lærða skóla kenslu, — m.
ö. o., að við skólann hér verði kent
það sama og í 4 fyrstu bekkjum
lærða skólans í Reykjavík, — það
er minsta og vægasta krafan, sem
héðan getur kornið og mun hafa
tiltölulega lítinn aukakostnað í för
með sér fyrir ríkissjóð.
Pá verður aðstaða okkar svipuð
því, sem hún er nú, þótt kenslu-
fyrirkomulaginu verði breytt í það
horf, sem þeir Bjarni frá Vogi og
Klemens Jónsson þrá svo mjög
að verði.
ðlessun ijiFipriii.
Fi éttarit tri Ferslews-blaðanna (Natio-
naltidende, Dagens Nyheder, Dagbladet
og AFlenposten) ritar þannig frá London:
PaA er mikið rætt í öllum ensknm
blöðu.n nú um þá endanlegu ákvörð-
un, sem stjórnin í Astraliu hefir tekið
u;n það, að seija þann verzlunarflota,
sem ríkið heíir rekið fyrir sinn reikn-
ing, og er það talið enn eitt dæmi
npp á það, hve vonlaust það sé, að
hið opmbera geti rekið útgerð. Allur
flotinn eru 38 farþega- og vöruskip,
þar á meðal 4 túrbínuskip, og er hann
alls 200,000 tons.
»Times« áætlar alt tapið á áströlsku
útgerðinni rúmar 11 miljónir sterlings-
punda, eða um 310 milj. krónur í
íslenzkum peningum, og eru þar reikn-
aðar með þær feikna upphæðir, sém skip-
in hafa fallið í verði. í fyrra féllu skipin
7 rrilj. sterlingspund í verði.
Stjórr.arnefnd þjóðeignarskipanna
(•S'nppings Boatd«) í Astralíu viður-
kennir, að ríkisrekstri verði ekki haldið
áfram nema með mjög miklu tapi.
Ætlnn n er, að selja skipin þannig,
að nýja félagið, sem kaupir þau, taki
að sér að halda uppi leglubutidnum
ferðum milli Englands og meginl. nds'ns
annarsvegar, og Ástralíu hinsvegar,
án þess að hækka farmgjöld, og ekki
má það héldur taka þátt í nokkrum
sk pa-hring. Ef hægt verður að fá
sæmilegt boð í skipin, ætlar Ástralíu-
sljórnin að ráða þinginu til að selja
þau.
Sérstakiega helir þetta vakið mikla
athygli vegna þess, að Canadastjórn
hefir nýlega borið fram frumvarp, þess
efnis, að koma að nokkru leyti á fót
ríkisrekstri á reglubundnum gufttskipa-
ferðurn. Þaö er álitið, að þessi sorglega
reynsla Ástralíumanna muni draga mikið
úr ákafa Canadastjórnar í að hefja sam-
kepni við útgerðir einstaklinganna.
O-)
Undirfellsmálið
eftir
Hafstein Pétursson.
í 2. tölubl. Lögréttu þ. á. er
nafn mitt nefnt í grein Jóns Jóns-
sonar bónda og sýslunefndarmanns í
Stóradal. Fyrirsögn hennar er »Undir-
fellsmáliðog ræðir hún utn afgreiðslu
sýslunefndar Austur-Húnavatnssýslu á
kau|)beiðni ábúanda jarðarinnar Undir-
fells, sem er kirkjujörð.
Vegna orðalags höfundar um fram-
komu mína í þessu máli á síðasta
sýslufundi þykir mér ástæða til að
lýsa afstöðu minni til þess, og láta
í Ijósi áht mitt á afgreiðslu sýslunefnd-
ar á því. Til skýringar skal þess get-
ið, að greinim er svar við grein
Magnúsar Stefánssonar bónda á Flögu
í Vatnsdal.
Máisgreinin, sem nafn mitt stendur
í, er þannig;
»Loks þegir höf. vendilega um þá
afgreiðslu málsius, sem við Ólafur
Lárusson vildum helzt hafa á sýslu-
fundi: að gefa Vatnsdælum kost á að
segja álit sitt um málið áður sýslu-
nefnd afgreiddi það til fullnustu. Lýsti
eg því yfir jafnframt, að yrði þessi
tillaga okkar feld, mundi eg greiða
tillögunni, er samþykt var, aíkvæði.
Hugði eg að þeir, sem töldu sölu
jarðarinnar lagabrot, mundu þá kjósa
heldur okkar tillögu, en Hafsteinn
Pétursson kom þá umsækjanda til liðs
um að fella hana.«
Með þessari tillögu voru þeir einir
tillögumennirnir Jón og Ólafur, svo
einkennilegt virðist að nefna einungis
mitt naí'n, og skil eg ekki hvaða skyn-
samlegar ástæður er til þess. Einnig
virðist mér hægt að le.jgja þann skiln
ing í þessi urnmæli, að eg hafi notað
atkvæði mitt í því skyni að hjálpa
umsækjanda og þá eðlilega lagt sann-
færing mína á hilluna. Vil eg því
ber.da á þau rök, er eg bygði það álit
m:tt á, að ekki væri þörf né viðeig-
andi að senda málið heim í hreppinn.
1. Umsókn um kaup á jörð þessari
hefir áður komið fyrir sýslunefr.d og
verið afgreitt.
2. Álit íbúa Áshrepps var ekki
unt að fá, nema með atkvæðagreiðslu
á opinberum fundi, og hlaut að verða
þess efnis, að sumir voru með sölunni,
en aðrir á mót!, en alls ekki hægt að
fá upplýsingar bygðar á rannsókn
málsins með þessari aðferð.
3. Almenningsálitið er breytilegt og
ekki rétt að mynda sér skoðun með
því að fyigiast með álití meirihluta.
Mundi vera hægt að sýna fram á, að
í jarðar-sölumáli þessu hafa góðir
menn í Áshrepp aðra skoðun nú en
þeir höfðu fyrir nokkrum árum.
Af þessu leiðir, að þeir menn, sem
vilja gæta skyldu sinnar gagnvart þjóð-
félaginu, verða að mynda sér álit í
þeim málum, sem lög leggja þeim á
herðar að segja álit sitt um, á sem
sjálístæðastri rannsókn, en ekki fara
eftir áliti annara, jafnvel þó meiri hluta
álit sé.
4. Mér gat ekki skilist, að það
breytti áliti nokkurs sjálfslæðs manns
á málinu, þó hann vissi að meiri hluti
Áshreppsmanna væri á annari skoðun
en hann. Hefði t. d. Ólafur Lárusson,
sem ekki greiðir atkvæði um síðari
tillöguna, orðið með henni bara
af því, að hann hefði fengið að vita,
að meiri hlnti Áshreppsmanna voru
með henui, þ.i var það honum ekki
sæmandi, því þá hefði hann greitt at-
k