Íslendingur - 22.05.1925, Side 1

Talsími 105. Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson. Strandgata 29.
XI. árgangur.
Akureyri, 22. maí 1925
22. tölubl.
AKU REYRAR BIO
Laugardagskvöld kl. 872 og sunnudag kl. 5. síðd.
Á mannaveiðum,
7 þátta Griffith-mynd.
Aðalhlutverkin leika:
Richard Barthlemess og Carol Demster.
Sunnudags- og miðvikúdagskvöld kl. 872
Hver er konan hans?
Afarspennandi og hugðnæm kvikmynd í 6 þáttum.
Aðalhlutverkin leika
Lil Dagover og Willy Fritsch.
Störf
þingsins.
Alþingi var slitið á laugardaginn.
var og' hafði það þá staðið 98 daga’
hefir þingið aðeins í eitt skift áður
staðið lengur yfir, — árið 1921.
Þingsetan verður því landinu dýr
að þessu sinni, og eru það and-
stæðingar stjórnarinnar, sem aðal-
lega eiga sök á þessu, því þeim er
mestmegnis að kenna hið hóflausa
málæði, sem'hefir verið plága þessa
þings og tímaspillir. Er svo að sjá,
sem sumir þessara andófsmanna
hafi talið það helgustu skyldu sína,
að reyna í hverju máli að fá tæki-
færi til Iangorðra og gagnslausra
ámæla í garð stjórnarinnar, hvernig
svo sem til málanna var stofnað,
og hversu [vel sem þau voru úr
garði gerð og nauðsynleg. Eru
fleiri en eitt dæmi þess, að nefnd-
arálit hafa orðið mánaðargömul, áð-
ur hægt var að láta málið komast
á [dagskrá. Til afsökunar þessu
framferði sinu hafa stjórnarandstæð-
ingar komið með þann fyrirslátt, að
stjórnarfrumvörpin hafi flest verið
svo illa úr garði gerð, að þess-
vegna hafi orðið að ræða þau ítar-
lega og lagfæra. En það sanna er
það, að stjórnarfrumvörpin voru
einmitt sérlega vel undirbúin, sem
sézt bezt af því, að þau, sem þing-
iðfsamþykti sem lög, komust ann-
aðhvort í gegnum*það breytingalaus
eða þá með sáralitlum breytingum,
og þau frumvörpin sem döguðu
uppi, komu úr nefndum annaðhvort
lítið eða ekkert breytt.
Stjórnin lagði fyrir þingið milli
30 og 40 frumvörp, og voru mörg
þeirra stórmerk; má þar sérstaklega
tilnefna frumvarp um lánstofnun
fyrir landbúnaðinn, kaup á strand-
varnarskipi, skipun seðlaútgáfunnar,
sjúkratryggingar, meðferð Bjargráða-
sjóðsins og síðast en ekki sízt fjár-
lagafrumvarpið fyrir 1926. Mörg önn-
ur merk mál komu frá stjórninni og
mun það naumast geta taiist efamál,
að engin stjórn, sem setið hefir að
völdum hér á landi, síðan við feng-
um stjórnina inn í landið, hefir lagt
jafnmörg merkismál fyrir þing þjóð-
arinnar en stjórn Jóns Magnússon-
ar gerði að þessu sinni.
Jafnframt er það og víst, að eng-
in íslenzk stjórn hefir átt jafn ósann-
gjarnri og ósvífnri andstöðu að
mæta í þinginu og núverandi stjórn,
og sarinast þar sem oftar, að þeir,
sem mest og bezt vilja gera fyrir
þjóð sína, eru mest ofsóttir. Fram-
ferði stjórnarandstæðinga á þinginu
verður bezt lýst með orðum eins
helzta manns Framsóknarflokksins,
er hann lét falla við einn kunningja
sinn: »Við getum ekki steypt stjórn-
inni á þessu þingi, en við skulum
pína djöflana (þ. e. ráðherrana) eins
og við frekast getum«. — Og að
þessu lofsamlega takmarki laut öll
þeirra iðja og hugsun, — að reyna
að skemma nytsemdarmál stjórnar-
innar og gera henni alt það ógagn,
sem þeir frekast máttu.
Slík og þvílík var bjargráðavið-
leitni Framsóknarflokksins og tagl-
lmýtinga hans — á þinginu.
ísl. hefir haft þá venju að und-
anförnu, að þingsetu lokinni, að
birta heildaryfirlit yfir þingstörfin,
og geta þá sérstaklega þeirra af-
reka, er mest hafa varðað fyrir þjóð-
arheildina. Frá þessari venju vill
blaðið ekki víkja og fer hér á eftir
stutt yfirlit yfir það helzta, sem
þingið hefir afkastað.
Fjárlögin. Er fjármálaráðherrann
Iagði fjárlögin fyrir þingið, voru
tekjurnar áætlaðar kr. 8,747,100,00,
en gjöldin kr. 8,730,979,63; tekju^
afgangur því áætiaður rúmar 16
þús. krónur. Að vísu var þetta ekki
stór afgangur, en tekjurnar voru
mjög varlega áætlaðar og alt útlit
fyrir, að tekjurnar yrðu mun meiri.
En varleg tekjuáætlun er ætíð grund-
vallarregla hins gætna og framsýna
fjármálamanns. Fjármálaráðherrann
lýsti því yfir, að stjórnin ætiaði sér
að reyna að greiða hinar lausu
skuldir ríkisins, sem söfnuðust ár-
in 1922 og 1923 með tekjuafgangi
næstu ára, og sér væri því hugar-
haldið, að fjárhagsáætluninni yrði
sem minst breytt. Fjárveitinganefnd
neðri deildar fylgdi að miklu leyti
þessari stefnu, og í áliti hennar er
farið mörgum lofsamlegum orðum
um undirbúning fjárlagafrumvarps-
ins og sérstaklega tekið fram, að
nefndin telii það höfuðkosti þess,
hversu tekjurnar séu varlega áætl-
aðar. Undir þetta álit skrifuðu meðal
annara Tr. Þórhallsson ritstj. Tím-
ans. í fyrra þurfti fjárveitinganefnd-
in að hækka lögbundna gjaldaliði
um 310,000 krónur. — pá hafði
fjármálaráðherra Framsóknarflokks-
ins, KI. Jónsson, undirbúið frum-
varpið. Nú hækkaði nefndin hina
lögboðnu gjaldaliði um 2000 kr.
Munurinn á vandvirkni og þekkingu
fyrv. fjármálaráðh. og núv. fjármála-
ráðh. er því ærinn. — En þótt nú
að bæði fjármálaráðherra og fjár-
veitinganefnd neðri deildar gengju
vel og samvizkusamlega frá fjárlaga-
frumvarpinu, varð nokkuð annað
uppi á teningnum, er kom til kasta
deildaiinnar. Hún gerði sér hægt
um hönd og hækkaði gjaldaliðina
um rúnia 1 rnilj. kr. og tekjuliðina
um 3A milj. kr., og efri deild bætti
heldur ekki um, — gerði útkomuna
mikið verri, svo að nú líta fjárlögin
þannig út, að tekjurnar eru áætlað-
ar kr. 9,844,766,66, en gjöldin kr.
10,307,732,29; tekjuhallinn því áætl-
aður kr. 472,965,63.
Er hér því stórum umbreytt frá
því sem fjármálaráðherra lagði til
og fjárveitinganefnd neðri deildar
lýsti lofsverða og heilbrigða fjár-
málastefnu.
Síðar mun ísl. minnast nánar á
fjárlögin, er þau koma honum fyrir
sjónir og þingtíðindin færa honum
atkvæðagreiðslurnar. Útkoman, sem
hér birtist, er eftir símskeytum.
Bjargráðasjóðurírm. Þingið sam-
þykti frv. stjórnarinnar um lánveit-
ingar úr bjargráðasjóði, og er aðal-
kjarni þessara nýju laga á þessa
leið:
1. gr. Að fengnum tillögum
stjórnar Bjargráðasjóðs íslands, er
atvinnumálaráðherra heimilt að lána
af fé sjóðsins:
a) hreppsfélögum eða bæjarfélög-
um, sem eru nauðulega stödd
vegna afleiðinga heimsstyrjaldar-
innar miklu eða af öðrum ófyr-
irsjáanlegum atvikum.
b) fóðurbirgðafélögum eða öðrum
félögum eða stofnunum, er hafa
það eitt að markmiði, að koma
í veg fyrir hallæri.
c) hreppsfélögum, er koma á fót
hjá sér bústofnslánadeildum.
2. gr. Lán þessi skulu veitt gegn
5 af hundraði í vöxtu á ári og ekki
til lengri tíma en 20 ára. Lánin
skuiu jafnan trygð með ábyrgð hlut-
aðeigandi sýslusjóðs eða bæjarsjóðs.
Nánari reglur um afgreiðslu lánanna,
innihald skuldabréfa og innheimtu
lánanna getur atvinnumálaráðherra
sett.
Bjargráðasjóðurinn er orðinn yfir
600 þús. krónur. (Frarnh.).
-i^i-
Steinolíueinkasalan
09
VerKamaðurinn.
í síðasta tbl. Verkamannsins er
langt mál um steinolíueinkasöluna
og er það nokkurskonar harmagrát-
ur blaðsins yfir afnámi hennar. Var
þess að vænta og munu því fáir
verða til þess, að kippa sér upp
við þann iestur, enda þar fátt að
finna af viti og enn minna af sann-
leika og sanngirni.
Blaðið byrjar með því að segja,
að nú sé »Standard oil«-hringurinn
aftur leiddur í hásæti hér á landi.
Er nú blaðritarinn (ritstjórinn eða
bróðir hans?) virkilega svo heimsk-
ur, að hann haldi slíkt í alvöru, eða
á þetta aðeins að vera grýla framan
í auðtrúa fáráðlinga? Hvorttveggja
er jafn vítavert. Engum af andstæð-
ingum steinolíueinkasölunnar mun
hafa komið til hugar að gangast
fyrir því, að »Standard oil« verði
veitt ein eða önnur sérréttindi hér
á Iandi, og í frjálsri samkepni stend-
ur »Standard oil« ekkert betur að
vígi til að ná í olíuverzlunina hér
en önnur olíufélög út um heiminn.
Sú var tíðin, að »Standard oil«
var næstum einvalda á olíumarkað-
inum, en nú er svo ekki lengur.
Félagið hefir öfluga keppinauta, sér-
staklega á Englandi, og ný og ný
olíufélög eru stöðugt að myndast.
Samkepnin á olíumarkaðinum hefir
því aldrei verið meiri en nú. Að
samkepnin skapi lægra olíuverð við-
urkenna allir, sem nokkra þekkingu
hafa á verzlun, en þessa samkepni
getum við því aðeins hagnýtt okkur,
að verzlunin sé frjáls, og sjávarút-
vegurinn íslenzki hefir nú orðið full-
komið bolrnagn til þess, að færa
sér þessa samkepni f nyt.
»Standard oil«-grýlan ætti því
ekki lengur að skelfa nokkurn mann.
Þá reynir Vm. að gera sér mat
úr því, að í þingsályktunartillögunni
um afnám steinolíueinkasölunnar, er
stjórninni ráðið til að láta ríkisverzl-
un með steinolíu halda áfram fyrst
um sinn, að því leyti sem þörf ger-
ist »til þess að tryggja nægan inn-
flutning og sanngjarnt verð á olí-
unni.« í þessum orðum segir Vm.
að felist það, að jafnvel flutnings-
menn að afnámi einkasölunnar treysti
henni bezt til þess að byrgja land-
ið og tryggja sanngjarnt verð. Enn
þessu er ekki þannig varið, heldur
er þetta aðeins varnagli, sein sleg-
inn er, ef ske kynni, að menn væru
ekki búnir að ná í heppileg sam-
bönd eða nægar byrgðir, þegar tími
einkasölunnar væri á enda. Einnig
má vera að hér komi dálítið til greina
brjóstgæði tillögumanna, að þeir
vilji ekki í einni svipan henda öll-
um starfsmönnum einkasölunnar út