Íslendingur - 26.06.1925, Blaðsíða 1

Talsími 105.
Ritstjóri: Gunnl. Tr. Jónsson.
XI. árgangur.
Ákureyri, 26. júní 1925
Strandgata 29.
28. tölubl.
AKUREYRAR BIO
Laugardags-, sunnudags- og miðvikudagskv. kl. 9:
Eldurinn eilífi.
Kvikmynd í 8 þáttum. — Gerist hún í Frakk-
landi eftir að veldi Napoleons var nýhrunið til
grunna og Ludvik XVIIL sestur að völdum.
Myndin er ástarsaga — ástinn er eldurinn, sem
aldrei sloknar. í aðalhlutverkinu:
NORMA TALMADGE.
Seðlaútgáfan.
Regar íslandsbanki var stofnsett-
ur, skömmu eftir aldamótin, var
honum veittur einkaréttur til seðla-
útgáfu hér á landi í 30 ár, að
öðru en því að Landsbankinn fékk.
að halda útgáfu þeirra 750 þús. kr.
er hann hafði leyfi fyrir áður.
Samkv. þessu átti leyfistími íslands-
banka að standa til ársloka 1933 —
einkarétturinn að haldast óskertur
þangað til. En á þinginu 1921
verður breyting á þessu. Hafði
bankinn þá fallist á að gefa eftir af
einkarétti sínum, er þess var krafist,
sem skilyrði fyrir hjálp frá ríkinu.
Með lögum nr. 6, 31. maí 1921 er
svo ákveðið að bankinn skuli draga
inn árlega 1 miljón kr. af seðlum
sínum, þangað til seðlavelta hans
sé komin niður í 2V2 miljón kr. en
þaðan af svo, að sem næst jafn há
upphæð sé tekin úr veltu árlega til
loka leyfistímans. Seðlavelta íslands-
banka var um átta milj. kr. haustið
1922 og á eftir þessu að vera kom-
in niður í 3 milj. kr. 1927 og minka
svo um V2 milj. árlega Seðlaútgáfa
sú, sem þannig losnaði skyldi hverfa
til ríkissjóðs, og átti fyrir 1. júní
1922 að ákveða með lögum hversu
seðlaútgáfunni skyldi komið fyrir
framvegis. En svo hefir ekki orðið
enn. Með lögum hefir fresturinn
síðan verið framlengdur frá ári til
árs, þrátt fyrir það, að á tveim síð-
ustu þingum hefir verið lögð áhersla
á, að ekki mætti draga lengur, að
gera endanlega skipun á seðlaút-
^gáfunni.
Á þingi 1924 voru borin fram
tvö frumvörp, er lutu að seðlaút-
gáfunni. Var Björn Kristjánsson
fyrv. fjármálaráðh. flutningsmaður
að öðru þeirra, og var aðalefni þess
að setja á fót sérstaka stofnun, er
annaðist seðlaútgáfuna og hefði alla
stjórnina á seðlunum og trygging-
um þeirra, skyldi hún heita: Seðla-
útgáfa ríkisins. Seðlana skyldi svo
seðlaútgáfan lána bönkunum gegn
handveði; áttu þeir að vera gull-
tryggir. Taldi flutningsm. að æski-/
legast hefði verið að stofna sérstak-
an seðlabanka með innlendu fé, en
efnin leyfðu það ekki, að minsta
kosti ekki í bráðina. Pá taldi flm.
nauðsynlegt að meðan bankarnir
væru ekki nema tveir í landinu, að
þeir þyrftu ekki að lifa eftir seðla-
bankareglum, því ef að bankarnir
aettu að geta komið atvinnuvegun-
um að verulegum notum, þá yrðu
þeir að Iána talsvert djarfara til
þeirra en seðlabankarnir gerðu.
Frumv. var í 18 greinum (þskj. 105,
Alþt. 1924) og hið ýtarlegasta. —
Hitt frumvarpið var borið fram af
fjárhagsnefnd e. d. og hafði stjórn
Landsbankans samið það. Var aðal-
efni þess að Landsbankanum skyldi
afhentur seðlaútgáfurétturinn; fyrir-
komulagi bankans skyldi breytt
þannig, að hann yrði gerður að
hlutafélagi, og gengi ríkissjóður inn
sem hluthafi með 2 milj. kr. og
aðrar 2 milj. kr. yrðu útvegaðar
með almennu útboði. Stjórn bank-
ans átti að vera í höndum fimm
manna fulltrúaráðs og þriggjamanna
framkvæmdarstjórnar. Hluthafar áttu
ekki að hafa nokkurn þátt í stjórn
bankans en arð áttu þeir áð hafa
af reksturságóðanum. Frv. var mikill
bálkur (þskj. 173, Alþt. 1924) í 42
greinum.
Fjárhagsnefnd efri deildar hafði
bæði frumv. til athugunar, og klofn-
aði hún í þrent, en í henni áttu
sæti: Sig. Eggerz, Björn Krisfjáns-
son, Jóh. Jósefsson, Jónas Jónsson
og lngvar Pálmason. Voru Fram-
sóknarflokksmennirnir (Jónas oglng-
var) fylgjandi frumv. Landsstjórnar-
innar í öllum meginatriðum, þar á
meðal að gera bankann að hlutafé-
lagi, en algerlega mótfallnir frv. Bj.
Kr. Aftur fylgdi Björn frumv. sínu
eindregið, sem von til var og lagð-
ist fast á móti frv. Landsbanka-
stjórnarinnar, og taldi sparisjóðs-
starfsemi bankans sérstaklega því
til foráttu, að honum yrði falin seðla-
útgáfan, — það væri ósamrýman-
legt. Þriðji nefndarhlutinn (S. E. og
Jóh. J.) taldi málið ekki nægilega
undirbúið og bar fram rökstudda
dagskrá um að vísa málinu til stjórn-
arinnar til frekári undirbúnings og
var hún samþykt með 9 atkv. gegn
5 — allra Framsóknarmanna. Peir
skoðuðu málið nægilega undirbúið
og Landsbankafrumvarpið aðgengi-
Iegt með litlum breytingum.
Björn Kristjánsson hafði óskað
eftir því, að málið yrði lagt undir
erlenda seðlabankastjórn, en svo varð
ekki. Stjórn Landsbankans hafði
sent frv. sitt til umsagnar hagfræð-
isprófessor við Khafnarháskóla, Axel
Nielsens, er hann kennari í banka-
fræðum og hefir mikið álit í þeirri
grein, og til þessa sama prófessors
sneri nú ríkisstjórnin sér og sendi
honum bæði frumvörpin og beidd-
ist þess, að liann léti uppi álit sitt
um málið. Jafnframt var fulltrúi
landsins í Kaupmannahöfn, J. Krabbe,
beðinn að ræða málið við profess-
orinn, láta honum í té aðstoð eftir
þörfum, og gera að lokum einnig
sínar eigin athugasemdir um málið.
Báðir urðu þeir við þessum tilmæl-
um og sendu skömmu fyrir síðustu
áramót fjármálaráðuneytinu álit sín
og eru þau bæði samhljóða um, að-
alkjarnan, að gera Landsbankann
að seðlabanka landsins.
í samræmi við tillögur þessara
manna gerir svo ríkisstjórnin nokkr-
ar breytingar á frv. Landsbanka-
stjórnarinnar og leggur það þannig
breytt fyrir síðasta þing. Er í 1. gr.
þess — sem er ný — tilgangi bank-
ans sem seðlabanka lýst þannig:
»Landsbanki íslands er þjóðbanki
ríkisins og sjálfstæð stofnun, og skal
tilgangur hans vera:
1. Að hafa á hendi útgáfu banka-
seðla innan þeirra takmarka, er
þarf til þess að fullnægja gjald-
miðilsþörf í innanlandsviðskift-
um.
2. Að stuðla að tryggri skipun á
peningamálum landsins, með
það fyrir augum, að gull og
gullgildir seðlar geti sem fyrst
orðið og haldi síðan áfram að
vera hinn almenni gjaldeyrir í
landinu. í því skyni ber stjórn
bankans einkanlega að gæta
þess, að fé bankans sé jafnan
tryggilega fyrirkomið til ávöxt-
unar, og að það sé jafnan
handbært að eins miklu leyti
og krefjast verður af seðla-
banka. Svo ber og stjórn
bankans að afstýra, eftir því
sem unt er, nieð kaupum og
sölu á erlendum gjaldeyri, með
viðskiftum við aðrar peninga-
stofnanir í landinu, og með til-
högun útlánsstarfseminnar, trufl-
þeirri á peningamálum og at-
vinnulífi, sem annars má vænta
að almennar hagsveiflur liafi í
för með sér.
3. Að reka bankastarfsemi, eftir
því sem nánar er tiltekið í
III. kafla.«.
í 2. gr. er meginatriði 1. gr. frv.
Landsbankastjórnarinnar. Lands-
bankinn verður hlutafélag, og er
hlutaféð 2 miljónir kr., er skiftast í
200 hluti, hvern að upphæð 10,000
kr. Hlutafé þetta er innskotsfé það,
er ríkissjóðurinn greiðir bankanum
samkv. lögum nr. 50, 10. nóv. 1913,
og er eign ríkisins. Fulltrúaráð bank-
ans getur, með samþykki ráðherra,
ákveðið að hlutafé bankans skuli
frekar aukið ,um alt að 2 milj. kr.
Ríkissjóður skal hafa forgangsrétt
til að kaupa eða leggja til slíkt hluta-
fé með nafnverði, að því leyti er
ríkissjórnin ákveður. Ef stjórn og
þing ekki vilja nota þennan for-
gangsrétt ríkinu til handa, þá má
afla hlutafjárins með almennu út-
boði en einvörðungu innanlands,
og hafa þá opinberir sjóðir og stofn-
anir forgangsrétt að ríkissjóði frá-
gengnum. Miða ákvæði þessarar
greinar stjórnaifrumvarpsins frekar
að því að tryggja að bankinn verði
alger ríkiseign, en frumvarp Lands-
bankastjórnarinnar gerði.
Aðrar breytingar helztar voru að
sérstök ákvæði voru sett um trygg-
ingar fyrir sparisjóðsfé bankans, og
að hlutafjárarður úr bankan um var
meira takmarkaður en í frumvarpi
Landsbankastjórnarinnar. Voru all-
ar þessar breytingar til bóta, og
og þótti því mega að ganga út frá
því sem vísu, að allir þeir, sem voru
fylgjendur frumvarpsins frá 1924
fylgdu þessu líka, og það jafnvel
ákveðnar. En það fór nokkuð á
annan veg.
Frumvarpið var lagt fyrir efri deild
og vísað til fjárhagsnefndar, sátu í
henni hinir sötnú þingmenn og árið
áður, en svo fóru þar leikar, að
nefndin klofnaði að nýju, ekki í þrent
eins og í fyrra, það sýndi of mikla
einingu hjá 5 manna nefnd — hún
gekk því feti framar og fjórklofnaði
—' og aðeins einn, Jóh. Jósefsson
þm. Vestm., lagði til að frumvarpið
yrði samþykt.
Framsónarþingmennirnir höfðu al-
veg hlaupið frá þeirri skoðun, sem
þeir höfðu árið áður.
(Frh.)
Sambandið pakkar.
Á nýafstöðnum aðalfundi Sam-
bauds ísl. samvinnufélaga flutti Lárus
Flelgason fyrv. alþm. svolátandi
tillögu:
»Að gefnu tilefni vottar fundurinn
ritstjórum sanivinnublaðanna og öðr-
um þeim, sem mest hafa í þau skrif-
að, sitt fylsta þakklæti* og lýsir
um leið sínu fylsta trausti á þeirri«.
Tillagan var samþ. að því er Tíminn
segir »með öllum þorra atkvæða
gegn einu.«
Ritstjóri Tímans hefir nýlega verið
dæmdúr af undirrétti Reykjavíkur
fyrir níðgrein um Sigurð Sigurðsson
frá Kálfafelli, lújóðaði dómurinn uppá
100 kr. sekt, 100 kr. málskostnað
og 1000 kr. í skafjabætur til S. *S.
Öll hin umstefndu orð dæmd dauð
og marklaus. Sigurður frá Kálfafelli
hefir tvímælalaust skrifað sannorð-
astar og mest fræðandi greinar um
samvinnumál í ísl. blöð nú í seinni
tíð, þessvegna níðir Tíminn hann,
— og Sambandið þakkar níðið.
Ritstj. Dags skrifar svívirðingar
um mætan mann, Sigurgeir Daníelss.
hreppstjóra á Sauðárkrók, svo að
samflokksmönnum ritstjórans hér
* Leturbr. min. Ritstj.